Azərbaycan
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Amyderýa Türkmenistanda bir derýadyr Amyderýa öz gözbaşyny Owganystandaky daglaryndan alyp gaýdýar ve deňizine guýýar Am
Amyderýa
Amyderýa Türkmenistanda bir derýadyr. Amyderýa öz gözbaşyny Owganystandaky daglaryndan alyp gaýdýar ve deňizine guýýar.
Amyderýa – Merkezi Aziýanyň iň uly derýasy. Ol Owganystanyň, Täjigistanyň, Türkmenistanyň, Özbegistanyň çäginden geçip, Aral deňzine guýýar. Derýa ep-esli ýerde Türkmenistanyň, Özbegistanyň, Owganystanyň tebigy araçägi hasaplanýar. Uzynlygy 1 415 kilometr, goşandy Penj derýasy bilen 2 540 kilometr. Onuň 1 000 kilometri Türkmenistanyň çäginden geçýär. Amyderýanyň suwunyň ortaça mukdary 2 000-2 200 metr kub/s, ol gyşyna 500 metr kub/s-a çenli azalýar. Ol Mart aýynda köpelip başlaýar we İyun-İyul aýlarynda iň ýokary derejä ýetip, 4 000-6 000 metr kub/s-a çenli köpelýär. Amyderýanyň suwunyň şeýle düzgüni oba-hojalyk ekinlerini suwarmak üçin örän amatlydyr. Derýanyň ýyllyk suwunyň akymynyň ortaça mukdary 64 kilometr kub. Amyderýa gözbaşyny Owganystandaky belentligi 4900 metr bolan Hindiguşdaglarynyňdemirgazyk eňňidindäkiWrezewskiý buzlygyndan alyp,ilki Wanjir,soňra Wahanderýa ady bilen akýar.Wahanderýa bilen Pamir derýasynyňbirleşmeginden bolsa,Penj derýasy emele gelýär.Wahşyň Penje guýýan ýerinden başlap,tä Aral deňzine çenli Amyderýa adyny alýar.Gunduz,Surhab,Kafirnigan hem-de Surhanderýa Amyderýanyň esasy goşantlarydyr.Amyderýa dünýäde iň bulanyk suwly derýalaryň biridir.Onuň1 metr kub suwunyň düzüminde 3kilograma çenli gyrmynça bardyr,derýa joşanda ol 5-7 kilograma çenli köpelýär.Amyderýanyň halk hojalygynda uly ähmiýeti bar.Termez şäherinden Aral deňzine çenli gämi gatnaýar.Onuň 1metr kub suwunyň düzüminde 3 kilograma çenli gyrmança bardyr, derýa joşanda ol 5-7 kilograma çenli köpelýär. Amyderýanyň halk hojalygynda uly ähmiýeti bar. Termez şäherinden Aral deňzine çenli gämi gatnaýar. Onuň boýunda Termez, Atamyrat, Türkmenabat, Ürgenç, Nöküs, ýaly şäherler ýerleşýär. Amyderýanyň suwy bilen merkezi Aziýa ýurtlarynda we Owganystanyň 8 million gektardan gowrak ýer suwarylýar. Amyderýadan Garagum derýa, Garşy, Amy-Buhara, Türkmenderýa ýaly kanallar suw alýar. Derýanyň suwuny tygşytly ulanmak üçin onuň goşantlarynyň we hanasynyň ugrunda Nurek, Ragun, Düýeboýun ýaly uly suw howdanlary guruldy.
Bu derýa geçmişde Oks (Oguz) derýasy hem diýlipdir, oňa gepleşikde Jeýhun hem diýilýär.
| Bu derýa makala ownuk makaladyr. Ony üýtgetmek hem-de ösdürmek arkaly Wikipediýa kömek edip bilersiňiz. |
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Amyderýa hakda maglumat, Amyderýa näme? Amyderýa näme diýmek?
Amyderya Turkmenistanda bir deryadyr Amyderya oz gozbasyny Owganystandaky daglaryndan alyp gaydyar ve denizine guyyar Amyderya Amyderya Amyderya Merkezi Aziyanyn in uly deryasy Ol Owganystanyn Tajigistanyn Turkmenistanyn Ozbegistanyn caginden gecip Aral denzine guyyar Derya ep esli yerde Turkmenistanyn Ozbegistanyn Owganystanyn tebigy aracagi hasaplanyar Uzynlygy 1 415 kilometr gosandy Penj deryasy bilen 2 540 kilometr Onun 1 000 kilometri Turkmenistanyn caginden gecyar Amyderyanyn suwunyn ortaca mukdary 2 000 2 200 metr kub s ol gysyna 500 metr kub s a cenli azalyar Ol Mart ayynda kopelip baslayar we Iyun Iyul aylarynda in yokary dereja yetip 4 000 6 000 metr kub s a cenli kopelyar Amyderyanyn suwunyn seyle duzguni oba hojalyk ekinlerini suwarmak ucin oran amatlydyr Deryanyn yyllyk suwunyn akymynyn ortaca mukdary 64 kilometr kub Amyderya gozbasyny Owganystandaky belentligi 4900 metr bolan Hindigusdaglarynyndemirgazyk ennidindakiWrezewskiy buzlygyndan alyp ilki Wanjir sonra Wahanderya ady bilen akyar Wahanderya bilen Pamir deryasynynbirlesmeginden bolsa Penj deryasy emele gelyar Wahsyn Penje guyyan yerinden baslap ta Aral denzine cenli Amyderya adyny alyar Gunduz Surhab Kafirnigan hem de Surhanderya Amyderyanyn esasy gosantlarydyr Amyderya dunyade in bulanyk suwly deryalaryn biridir Onun1 metr kub suwunyn duzuminde 3kilograma cenli gyrmynca bardyr derya josanda ol 5 7 kilograma cenli kopelyar Amyderyanyn halk hojalygynda uly ahmiyeti bar Termez saherinden Aral denzine cenli gami gatnayar Onun 1metr kub suwunyn duzuminde 3 kilograma cenli gyrmanca bardyr derya josanda ol 5 7 kilograma cenli kopelyar Amyderyanyn halk hojalygynda uly ahmiyeti bar Termez saherinden Aral denzine cenli gami gatnayar Onun boyunda Termez Atamyrat Turkmenabat Urgenc Nokus yaly saherler yerlesyar Amyderyanyn suwy bilen merkezi Aziya yurtlarynda we Owganystanyn 8 million gektardan gowrak yer suwarylyar Amyderyadan Garagum derya Garsy Amy Buhara Turkmenderya yaly kanallar suw alyar Deryanyn suwuny tygsytly ulanmak ucin onun gosantlarynyn we hanasynyn ugrunda Nurek Ragun Duyeboyun yaly uly suw howdanlary guruldy Bu derya gecmisde Oks Oguz deryasy hem diylipdir ona geplesikde Jeyhun hem diyilyar Bu derya makala ownuk makaladyr Ony uytgetmek hem de osdurmek arkaly Wikipediya komek edip bilersiniz