Azərbaycan
Deutschland
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Demokratiýa döwlet dolandyryşynyň formasydyr Dolandyryşyň bu görnüşinde häkimiýet ähli halka degişli bolýar Halk häkimli
Demokratiýa
Demokratiýa döwlet dolandyryşynyň formasydyr. Dolandyryşyň bu görnüşinde häkimiýet ähli halka degişli bolýar. Halk häkimligini ýokary kanun çykaryjy we ýerli häkimiýet edaralaryndaky wekilleriniň üsti bilen amal edýär.
XX asyrda demokratiýa sözi dünýäde iň köp ulanylýan syýasy söze öwrüldi. Häzirki wagtda bu adalgany ulanmaýan, demokratiýany amala aşyrýarys, gurýarys diýmeýän partiýa ýa-da syýasy topar ýok diýsek hem nädogry bolmaz.
Häzirkizaman syýasy durmuşynda demokratiýa sözi köp manyda ulanylýar. Onuň ilkinji manysy sözüň gelip çykyşy bilen baglanyşyklydyr. Demokratiýa – demos (halk, halk ýygnagy), kratos (häkimiýet) diýen grek sözlerinden gelip çykyp, “halk häkimiýeti” diýen manyny berýär. XIX asyrda ýaşap geçen ABŞ – nyň prezidenti sözleri bilen aýtsak demokratiýa – bu “halk tarapyndan saýlanan, halk üçin saýlanan halkyň dolandyrmasydyr”.
“Demokratiýa” adalgasynyň ikinji manysy – da onuň etimologiýasyndan gelip çykýar. Ol düsündiriş boýunça – “demokratiýa dolandyrmaga we karar kabul etmäge jemgyýetiň ähli agzalarynyň deň hukukly gatnaşýan guramasydyr”. Ikinji manyda partiýanyň, kärdeşler arkalaşygynyň demokratiýasy, önümçilikdäki demokratiýa, hatda maşgala demokratiýasy barada hem gürrüň edip bolar.
Demokratiýa jemgyýetçilik durmuşynyň kämil formasyna esaslanýan gymmatlyklaryň sistemasy hökmünde – de garalýar. Şeýle gymmatlyklara azatlyk, deňlik, adam hukuklary we ş.m. degişlidir.
Demokratiýa meselesine normatiw çemeleşmek adamyň gymmatlyklaryna, arzuwlaryna esaslanýar. Empiriki çemeleşme demokratiýanyň işdäki, durmuşdaky hereketini görkezýär.
Deňligiň häsiýetine görä demokratiýany syýasy demokratiýa ( hukuklaryň deňligi) we sosial demokratiýa (adamlaryň sosial mümkinçilikleriň deň bolmagy, ýaşaýşynyň oňatlygy, bilim almaklyga zähmet çekmeklige, dynç almaklyga, saglygyny bejermeklige we ş. m. mümkinçilikleriň bolmagy) bölmek bolar.
Eger-de demokratiýa şahsyýeti doly boýun egdirse, onda beýle demokratiýa totalitar häsiýetdedir.
Konstitusion demokratiýada häkimiýet şahalara bölünýär, köpçülik belli bir çäklerde saklanýar, azlygyň we aýry – aýry şahslaryň erkinligi goralýar.
Demokratiýanyň döreýşiniň we ösüşiniň uzakdan gaýdýan taryhy bar. Demokratik ýörelgeler, däpler adamlaryň entek urug, taýpa bolup ýaşalan döwründe ýüze çykypdyr. Adamlaryň deňhukuklylygy, erkin pikirlenmek, öz-özüňe akyl ýetirmek, şahsy jogapkärçilik, adamyň mertebesi ýaly zatlar has öň kemala gelipdirler. Olar jemgyýetiň ösmegine ýardam edipdirler. Munuň tersine garynja, bal arsyna meňzeş ýaşaýyş, berk ierarhiýa köplenç ösüşi bökdäpdir. Urug döwrüni hemme halklar başdan geçiripdirler. Demokratiýanyň urug formasynyň aýdyň mysaly hökmünde amerikan irokezleriniň dolandyryş guramasyny görkezmek bolar. Taýpanyň ähli kämillik ýaşyna ýeten erkekleri we aýallary taýpanyň kethudasyny (ýaşulysyny) hem – de serdaryny (harby ýolbaşçyny) saýlamaklyga ýa – da boşatmaklyga gatnaşypdyrlar. Häzirki wagta çenli urug – taýpa demokratiýasynyň däpleriniň saklanyp galan ýerleri bar. Demokratiýanyň esasy alamatlary:
1. Jemgyýetde halkyň häkimiýeti ykrar edilýär. Halk häkimiýetiň çeşmesi bolup hyzmat edýär. Halkyň häkimliginiň ýokarylyk häsiýetine eýe bolýar. Onuň döwlet edaralaryny döretmek, saýlamak, yzygider täzeläp durmak, kanunlaryň işlenip düzülmegine gatnaşmak mümkinçiligi bolýar.
2. Döwletiň esasy edaralary saýlawlydyr. Döwletiň ýokary wezipelerine belli bir möhlete saýlanylýar
3. Döwleti dolandyrmakda adamlar deň hukuklara eýedirler. Bu ýörelge ilkinji nobatda saýlaw hukuklarynyň deňligini talap edýär. Mundan başga – da demokratiýa syýasy partiýalary we başga guramalary döretmek, öz pikiriňi erkin aýtmak, maglumatlary almak, döwletdäki wezipeleri eýelemek ugrundaky bäsleşige gatnaşmak, ýörişleri, ýygnaklary geçirmek, dine ynanmak ýa – da ynanmazlyk erkinliklerini aňladýar.
4. Çözgüdiň köpçülik tarapyndan kabul edilmegi, azlygyň köpçülige boýun egmekligi – de demokratiýanyň esasy alamatlarynyň biridir.
Belli bolşy ýaly, adamlar şahsyýetlerden, toparlardan we tutuş ilatdan (milletden, halkdan) durýar. Şoňa laýyklykda demokratiýanyň – da şahsy, toparyň we halkyň demokratiýasy ýaly görnüşleri bardyr.
Halkyň dolandyrmaga gatnaşmagynyň görnüşi boýunça demokratiýa gös – göni demokratiýa (meselem, sala şalyşlar) we wekilçilikli demokratiýa (meselem, saýlanan wekilleriniň üsti bilen ýurdy dolandyrmaga gatnaşmak) ýaly görnüşlere bölünýär.
Çeşme:Syýasaty öwreniş , , , ,
| Bu jemgyýet makala ownuk makaladyr. Ony üýtgetmek hem-de ösdürmek arkaly Wikipediýa kömek edip bilersiňiz. |
| Bu syýasat makala ownuk makaladyr. Ony üýtgetmek hem-de ösdürmek arkaly Wikipediýa kömek edip bilersiňiz. |
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Demokratiýa hakda maglumat, Demokratiýa näme? Demokratiýa näme diýmek?
Demokratiya dowlet dolandyrysynyn formasydyr Dolandyrysyn bu gornusinde hakimiyet ahli halka degisli bolyar Halk hakimligini yokary kanun cykaryjy we yerli hakimiyet edaralaryndaky wekillerinin usti bilen amal edyar XX asyrda demokratiya sozi dunyade in kop ulanylyan syyasy soze owruldi Hazirki wagtda bu adalgany ulanmayan demokratiyany amala asyryarys guryarys diymeyan partiya ya da syyasy topar yok diysek hem nadogry bolmaz Hazirkizaman syyasy durmusynda demokratiya sozi kop manyda ulanylyar Onun ilkinji manysy sozun gelip cykysy bilen baglanysyklydyr Demokratiya demos halk halk yygnagy kratos hakimiyet diyen grek sozlerinden gelip cykyp halk hakimiyeti diyen manyny beryar XIX asyrda yasap gecen ABS nyn prezidenti sozleri bilen aytsak demokratiya bu halk tarapyndan saylanan halk ucin saylanan halkyn dolandyrmasydyr Demokratiya adalgasynyn ikinji manysy da onun etimologiyasyndan gelip cykyar Ol dusundiris boyunca demokratiya dolandyrmaga we karar kabul etmage jemgyyetin ahli agzalarynyn den hukukly gatnasyan guramasydyr Ikinji manyda partiyanyn kardesler arkalasygynyn demokratiyasy onumcilikdaki demokratiya hatda masgala demokratiyasy barada hem gurrun edip bolar Demokratiya jemgyyetcilik durmusynyn kamil formasyna esaslanyan gymmatlyklaryn sistemasy hokmunde de garalyar Seyle gymmatlyklara azatlyk denlik adam hukuklary we s m degislidir Demokratiya meselesine normatiw cemelesmek adamyn gymmatlyklaryna arzuwlaryna esaslanyar Empiriki cemelesme demokratiyanyn isdaki durmusdaky hereketini gorkezyar Denligin hasiyetine gora demokratiyany syyasy demokratiya hukuklaryn denligi we sosial demokratiya adamlaryn sosial mumkinciliklerin den bolmagy yasaysynyn onatlygy bilim almaklyga zahmet cekmeklige dync almaklyga saglygyny bejermeklige we s m mumkinciliklerin bolmagy bolmek bolar Eger de demokratiya sahsyyeti doly boyun egdirse onda beyle demokratiya totalitar hasiyetdedir Konstitusion demokratiyada hakimiyet sahalara bolunyar kopculik belli bir caklerde saklanyar azlygyn we ayry ayry sahslaryn erkinligi goralyar Demokratiyanyn doreysinin we osusinin uzakdan gaydyan taryhy bar Demokratik yorelgeler dapler adamlaryn entek urug taypa bolup yasalan dowrunde yuze cykypdyr Adamlaryn denhukuklylygy erkin pikirlenmek oz ozune akyl yetirmek sahsy jogapkarcilik adamyn mertebesi yaly zatlar has on kemala gelipdirler Olar jemgyyetin osmegine yardam edipdirler Munun tersine garynja bal arsyna menzes yasayys berk ierarhiya koplenc osusi bokdapdir Urug dowruni hemme halklar basdan geciripdirler Demokratiyanyn urug formasynyn aydyn mysaly hokmunde amerikan irokezlerinin dolandyrys guramasyny gorkezmek bolar Taypanyn ahli kamillik yasyna yeten erkekleri we ayallary taypanyn kethudasyny yasulysyny hem de serdaryny harby yolbascyny saylamaklyga ya da bosatmaklyga gatnasypdyrlar Hazirki wagta cenli urug taypa demokratiyasynyn daplerinin saklanyp galan yerleri bar Demokratiyanyn esasy alamatlary 1 Jemgyyetde halkyn hakimiyeti ykrar edilyar Halk hakimiyetin cesmesi bolup hyzmat edyar Halkyn hakimliginin yokarylyk hasiyetine eye bolyar Onun dowlet edaralaryny doretmek saylamak yzygider tazelap durmak kanunlaryn islenip duzulmegine gatnasmak mumkinciligi bolyar 2 Dowletin esasy edaralary saylawlydyr Dowletin yokary wezipelerine belli bir mohlete saylanylyar 3 Dowleti dolandyrmakda adamlar den hukuklara eyedirler Bu yorelge ilkinji nobatda saylaw hukuklarynyn denligini talap edyar Mundan basga da demokratiya syyasy partiyalary we basga guramalary doretmek oz pikirini erkin aytmak maglumatlary almak dowletdaki wezipeleri eyelemek ugrundaky baslesige gatnasmak yorisleri yygnaklary gecirmek dine ynanmak ya da ynanmazlyk erkinliklerini anladyar 4 Cozgudin kopculik tarapyndan kabul edilmegi azlygyn kopculige boyun egmekligi de demokratiyanyn esasy alamatlarynyn biridir Belli bolsy yaly adamlar sahsyyetlerden toparlardan we tutus ilatdan milletden halkdan duryar Sona layyklykda demokratiyanyn da sahsy toparyn we halkyn demokratiyasy yaly gornusleri bardyr Halkyn dolandyrmaga gatnasmagynyn gornusi boyunca demokratiya gos goni demokratiya meselem sala salyslar we wekilcilikli demokratiya meselem saylanan wekillerinin usti bilen yurdy dolandyrmaga gatnasmak yaly gornuslere bolunyar Cesme Syyasaty owrenis Bu jemgyyet makala ownuk makaladyr Ony uytgetmek hem de osdurmek arkaly Wikipediya komek edip bilersiniz Bu syyasat makala ownuk makaladyr Ony uytgetmek hem de osdurmek arkaly Wikipediya komek edip bilersiniz