Azərbaycan
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Jemi içerki önüm JIÖ belli bir döwürde öndürilen soňky önümleriň we hyzmatlaryň bazar bahasynyň pul ölçegidir Kişi başyn
Jemi içerki önüm
Jemi içerki önüm (JIÖ), belli bir döwürde öndürilen soňky önümleriň we hyzmatlaryň bazar bahasynyň pul ölçegidir. Kişi başyna düşýän JIÖ (nominal) ýaşaýyş çykdajylarynyň we ýurtlaryň inflýasiýa derejesiniň tapawudyny görkezmeýär; şonuň üçin JIÖ-niň kişi başyna düşýän satyn alyş kuwwatynyň deňligini (PPP) ulanylmagy, halklaryň arasyndaky ýaşaýyş derejesini deňeşdireniňde has peýdaly, nominal JIÖ bolsa halkara bazaryndaky milli ykdysadyýetleri deňeşdirmek üçin has peýdalydyr. [2]
Bu kesgitlemede belli bir wagt; bir aý, üç aý ýa-da bir ýyl bolup biler. JIÖ adatça bir ýyllyk hasaplanýar. Ahyrky harytlar we hyzmatlarda bolsa, öndürilen umumy önümleriň we hyzmatlardan önümçilik üçin ulanylan aralyk harytlary aýyrandan soň galan bahadyr. JIÖ-ni tapmak üçin aşakdaky formula ulanylýar:
JIÖ = Sarp etmek + Maýa goýum + hökümet çykdajylary + (eksport - import)
Jemi içerki önümi (JIÖ) kesgitlemek
JIÖ üç usul bilen kesgitlenip bilner, bularyň hemmesi teoretiki taýdan birmeňzeş netije bermeli. Bular önümçilik (ýa-da önüm ýa-da goşulan baha) çemeleşmesi, girdeji çemeleşmesi ýa-da çak edilýän çykdajy çemeleşmesi.
Üçüsiniň içinde iň gös-göni çemeleşýäni önümçilik ; ýagny jemi hasaplamak üçin önümçiligiň her synpynyň netijelerini jemleme çemeleşmesidir. Çykdajy çemeleşmesi, önümiň hemmesini kimdir biri satyn almaly diýen ýörelge boýunça işleýär, şonuň üçin önümiň umumy bahasy adamlaryň zatlary satyn almakdaky umumy çykdajylaryna deň bolmaly. Girdeji çemeleşmesi öndürijilik faktorlaryň ("öndürijiler", köplenç) girdeýjisi önümleriniň bahasyna deň bolmaly diýen prinsipde işleýär we ähli öndürijileriň girdejileriniň jemini tapmak arkaly JIÖ-ni kesgitleýär. [15]
JIÖ we JMG (iňlis dilinde GNI)
JIÖ, jemi milli önüm(JMÖ) ýa-da häzirki belli bolşy ýaly jemi milli girdeji (JMG) bilen deňeşdirilip bilner. Arasyndaky tapawut, JIÖ ýerleşişine görä kesgitlenýär, JMG bolsa eýeçiligine görä kesgitleýär. Global kontekstde, dünýä JIÖ-si we dünýä JMG şonuň üçin deň terminlerdir.
JIÖ ýurduň çäginde öndürilýän önüm; JMG ýurduň raýatlaryna degişli kärhanalar tarapyndan öndürilýär. Bir ýurtdaky öndürijilikli kärhanalaryň hemmesi öz raýatlaryna degişli bolsa we şol raýatlaryň başga ýurtlarda öndürijilik kärhanalary bolmasa, ikisi birmeňzeş bolardy. Emma iş ýüzünde, daşary ýurt eýeçiligi JIÖ-ni we JMG-ni birmeňzeş etmeýär. Bir ýurduň çäginde önümçilik, ýöne daşary ýurtdan kimdir birine degişli kärhana, jemi içerki önümiň bir bölegi hasaplanýar, ýöne JMG däl; beýleki tarapdan, ýurduň daşynda ýerleşýän, ýöne raýatlarynyň birine degişli kärhana tarapyndan öndürilýän önüm, JIÖ-niň däl-de, JMG-iň bir bölegi hasaplanýar.
Mysal üçin, ABŞ-nyň JMG-i, firmalaryň nirede ýerleşýändigine garamazdan Amerikanyň eýeçiligindäki firmalar tarapyndan öndürilýän önümiň bahasydyr. Şonuň ýaly-da, bir ýurdyň bergisi has köpelip, bu karzy tölemek üçin köp girdeji sarp etse, bu JMG-iň azalmagynda görkeziler, ýöne JIÖ-niň azalmagynda däl. Edil şonuň ýaly-da, bir ýurt öz baýlyklaryny öz ýurdunyň daşyndaky guramalara satsa, bu wagtyň geçmegi bilen JMG-iň azalmagynda görkeziler, emma JIÖ-iň azalmagynda görkezilmez. Bu, milli karzy artýan we aktiwleri azalýan ýurtlardaky syýasatçylar üçin JIÖ-ni has özüne çekiji eder.
Halkara standartlary
JIÖ-ni ölçemek üçin halkara standarty, Halkara walýuta gaznasynyň, Ýewropa Bileleşiginiň, Ykdysady hyzmatdaşlyk we ösüş guramasynyň, Birleşen Milletler Guramasynyň we Bütindünýä Bankynyň wekilleri tarapyndan taýýarlanan Milli Hasaplar Ulgamy (1993) atly kitapda bar. Neşir adatça 1968-nji ýylda çap edilen (SNA68 diýilýär) öňki neşirinden tapawutlandyrmak üçin [22] SNA93 diýlip atlandyrylýar.
SNA93 milli hasaplary ölçemek üçin düzgünleriň we proseduralaryň toplumyny üpjün edýär. Standartlar çeýe; ýerli statistiki zerurlyklarda we şertlerde tapawutlylyklara rugsat berjek şekilde döredildi.
Nominal JIÖ we JIÖ-e düzedişler
Ýokardaky deňlemeleriň görkezişi ýaly çig JIÖ-e nominal, taryhy ýa-da häzirki JIÖ diýilýär. JIÖ görkezijilerini bir ýyldan beýlekisine deňeşdireniňde, puluň bahasynyň üýtgemeginiň - inflýasiýanyň ýa-da deflýasiýanyň täsiri üçin öwezini dolmak islenýär. Ýyl-ýyl deňeşdirmeleri has manyly etmek üçin, JIÖ-niň ölçenen ýylynda puluň gymmaty bilen baz alynýan ýyldaky puluň gymmaty arasyndaky gatnaşyga köpeldilip bilner.
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Jemi içerki önüm hakda maglumat, Jemi içerki önüm näme? Jemi içerki önüm näme diýmek?
Jemi icerki onum JIO belli bir dowurde ondurilen sonky onumlerin we hyzmatlaryn bazar bahasynyn pul olcegidir Kisi basyna dusyan JIO nominal yasayys cykdajylarynyn we yurtlaryn inflyasiya derejesinin tapawudyny gorkezmeyar sonun ucin JIO nin kisi basyna dusyan satyn alys kuwwatynyn denligini PPP ulanylmagy halklaryn arasyndaky yasayys derejesini denesdireninde has peydaly nominal JIO bolsa halkara bazaryndaky milli ykdysadyyetleri denesdirmek ucin has peydalydyr 2 Bu kesgitlemede belli bir wagt bir ay uc ay ya da bir yyl bolup biler JIO adatca bir yyllyk hasaplanyar Ahyrky harytlar we hyzmatlarda bolsa ondurilen umumy onumlerin we hyzmatlardan onumcilik ucin ulanylan aralyk harytlary ayyrandan son galan bahadyr JIO ni tapmak ucin asakdaky formula ulanylyar JIO Sarp etmek Maya goyum hokumet cykdajylary eksport import Jemi icerki onumi JIO kesgitlemekJIO uc usul bilen kesgitlenip bilner bularyn hemmesi teoretiki taydan birmenzes netije bermeli Bular onumcilik ya da onum ya da gosulan baha cemelesmesi girdeji cemelesmesi ya da cak edilyan cykdajy cemelesmesi Ucusinin icinde in gos goni cemelesyani onumcilik yagny jemi hasaplamak ucin onumciligin her synpynyn netijelerini jemleme cemelesmesidir Cykdajy cemelesmesi onumin hemmesini kimdir biri satyn almaly diyen yorelge boyunca isleyar sonun ucin onumin umumy bahasy adamlaryn zatlary satyn almakdaky umumy cykdajylaryna den bolmaly Girdeji cemelesmesi ondurijilik faktorlaryn ondurijiler koplenc girdeyjisi onumlerinin bahasyna den bolmaly diyen prinsipde isleyar we ahli ondurijilerin girdejilerinin jemini tapmak arkaly JIO ni kesgitleyar 15 JIO we JMG inlis dilinde GNI JIO jemi milli onum JMO ya da hazirki belli bolsy yaly jemi milli girdeji JMG bilen denesdirilip bilner Arasyndaky tapawut JIO yerlesisine gora kesgitlenyar JMG bolsa eyeciligine gora kesgitleyar Global kontekstde dunya JIO si we dunya JMG sonun ucin den terminlerdir JIO yurdun caginde ondurilyan onum JMG yurdun rayatlaryna degisli karhanalar tarapyndan ondurilyar Bir yurtdaky ondurijilikli karhanalaryn hemmesi oz rayatlaryna degisli bolsa we sol rayatlaryn basga yurtlarda ondurijilik karhanalary bolmasa ikisi birmenzes bolardy Emma is yuzunde dasary yurt eyeciligi JIO ni we JMG ni birmenzes etmeyar Bir yurdun caginde onumcilik yone dasary yurtdan kimdir birine degisli karhana jemi icerki onumin bir bolegi hasaplanyar yone JMG dal beyleki tarapdan yurdun dasynda yerlesyan yone rayatlarynyn birine degisli karhana tarapyndan ondurilyan onum JIO nin dal de JMG in bir bolegi hasaplanyar Mysal ucin ABS nyn JMG i firmalaryn nirede yerlesyandigine garamazdan Amerikanyn eyeciligindaki firmalar tarapyndan ondurilyan onumin bahasydyr Sonun yaly da bir yurdyn bergisi has kopelip bu karzy tolemek ucin kop girdeji sarp etse bu JMG in azalmagynda gorkeziler yone JIO nin azalmagynda dal Edil sonun yaly da bir yurt oz baylyklaryny oz yurdunyn dasyndaky guramalara satsa bu wagtyn gecmegi bilen JMG in azalmagynda gorkeziler emma JIO in azalmagynda gorkezilmez Bu milli karzy artyan we aktiwleri azalyan yurtlardaky syyasatcylar ucin JIO ni has ozune cekiji eder Halkara standartlary JIO ni olcemek ucin halkara standarty Halkara walyuta gaznasynyn Yewropa Bilelesiginin Ykdysady hyzmatdaslyk we osus guramasynyn Birlesen Milletler Guramasynyn we Butindunya Bankynyn wekilleri tarapyndan tayyarlanan Milli Hasaplar Ulgamy 1993 atly kitapda bar Nesir adatca 1968 nji yylda cap edilen SNA68 diyilyar onki nesirinden tapawutlandyrmak ucin 22 SNA93 diylip atlandyrylyar SNA93 milli hasaplary olcemek ucin duzgunlerin we proseduralaryn toplumyny upjun edyar Standartlar ceye yerli statistiki zerurlyklarda we sertlerde tapawutlylyklara rugsat berjek sekilde doredildi Nominal JIO we JIO e duzedislerYokardaky denlemelerin gorkezisi yaly cig JIO e nominal taryhy ya da hazirki JIO diyilyar JIO gorkezijilerini bir yyldan beylekisine denesdireninde pulun bahasynyn uytgemeginin inflyasiyanyn ya da deflyasiyanyn tasiri ucin owezini dolmak islenyar Yyl yyl denesdirmeleri has manyly etmek ucin JIO nin olcenen yylynda pulun gymmaty bilen baz alynyan yyldaky pulun gymmaty arasyndaky gatnasyga kopeldilip bilner