Azərbaycan
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Ýer togalagynyñ klimatlary hakyndaky ylymdyr Aýratyn ýurtlaryñ klimatyna häsiỷetnama berlende meteorologiýanyñ kanunlary
Klimatologiýa
Ýer togalagynyñ klimatlary hakyndaky ylymdyr. Aýratyn ýurtlaryñ klimatyna häsiỷetnama berlende meteorologiýanyñ kanunlaryndan we maglumatlaryndan peýdalanylýar. KLIMAT – howa düzgüniniñ köp ýyllyk gaýtalanyp gelýän kanunalaýyk gatnaşygydyr. Ol grek dilinde “gyşarmak”, ýagny gün şöhleleriniñ Ýer togalagy boýunça deñ düşmezligini añladýar. Klimat türki dil toparynda “yklym” diýlip atlandyrylýar. Klimatyñ döremekliginde, klimaty emele getiriji hadysalar we şertler uly orun eýeleýärler, klimaty emele getirii hadysalara ýylylyk we çyg aýlanyşygy, atmosferanyñ umumy sirkulýasiýasy degişli. Klimatyñ dürli bolmaklygynda geografik giñligiň, gury ýeriñ we suwuñ paýlanyşynyň, orografiýanyň we belentlikleriň, toprak we ösümlik örtüginiň, gar örtügi we buzluklaryň, umman hem-de deñiz akymlarynyň, şeỷle hem adamyň täsiri uludyr. Olar klimaty dörediji şertler hasaplanylỷar. Ýer togalagynyñ klimatlary – geografik zolaklaryň , materikleriñ we deñizleriñ, agdyklyk edýän ýelleriñ we ýurduñ (sebitiñ) ýerli aýratynlyklary göz öñüne tutulyp añladylýar. Meselem, Türmenistan çürt-kesik kontinental klimaty, Baltikaýaka ýurtlary deñiz klimaty bilen tapawutlanýarlar. Bulardan tapawutlylykda Uzak Gündogaryñ klimaty musson görnüşlidir. Bu ýerde ỷeller köplenç möwsümleýin öwusýärler. Klimatyñ döremekligine orografiýa uly täsir edýär. Sumbar we Çendir jülgeleri, Zakawkaziýa, Krymyñ günorta bölegi subtropik klimatly sebitlerdir. Olaryñ demirgazyk bölegi dag gerişleri bilen goralan bolup, olar sowuk howa massalarynyñ çäge aralaşmaklygyna mümkinçilik bermeýärler. Meteorologiýa ylmynyñ esasy usuly howa elementlerine we atmosfera hadysalaryna gözegçilik geçirmeklikdir. Ol ýörite gurnalan meteorologik beketlerde we gözegçilik nokatlarynda alnyp barylýar. Ýurduñ howa şertleri şeýle hem aktinometrik, aerologik we agrometeorologik beketleriñ kömegi bilen hem öwrenilýär. Aktinometrik beketlerde radiasiýa balansyna degişli elementler ölçense, aerologik beketlerde troposferanyñ ýokary gatlaklarynyñ howa şertleri öwrenilýär. Agrometeorologik beketlerde meteorologik elementleriñ we hadysalaryñ oba hojalyk ekinlerine we maladarçylyga täsiri öwrenilýär. Sdandart meteorologik meýdança 26 x 26 inedördül metr möçberinde kabul edilendir. Olarda gözegçilikler adatça ýerli wagt boýunça sagat 0, 3, 6, 9, 12, 15, 18 we 21-de geçirilýär. Atmosferanyñ howa ýagdaýlaryny öwrenmeklik işi şeýle hem meteorograf berkidilen zond şarlarynyñ, aerostatlaryñ, radiozondlaryñ, şeýle hem meteorologik we geofiziki raketalaryñ, howa hemralarynyñ üsti bilen amala aşyrylýar. Howa hemralarynyñ uçurylmagy howa çaklamasynyñ takyklygyny 85-90 %-e çenli ýokarlandyrdy. Olardan alynýan maglumatlar elektron hasaplaýjy maşynlarda (EHM) işlenilýär we atmosfera hadysalarynyñ ýagdaýy gysga wagtda awtomatik gurallar arkaly modelleşdirilýär. Gözegçilik usulyndan başga meteorologiýada tejribe barlaglary (eksperiment) hem ulanylýar. Muña ýer üstüne ýakyn ýerleşen bulutlary we ümürleri pytratmak, doly saklanýan bulutlary ýagşa öwürmek, suwarymly ýerlerde emeli bulutlary we ýagynlary döretmek hem-de ýagdyrmak mysal bolup biler. Tejribe barlaglary howa ulaglary we ekerançylyk üçin peýdalydyr. Howa çaklamasynyñ hilini gowulandyrmak maksady bilen, BMG-niñ tagallasy bilen 1951-nji ýylda Bütindünýa meteorologiýa guramasy döredilýär. Onuñ işine 154-den gowrak döwlet gatnaşýar we ol 5 çäkde 4 ugur boýunça gidrometeorologiýa işlerini alyp barýar: 1) Bütindünýä meteorologiýa gullugy. 2) Bütindünýä meteorologiýa guramasynyñ ylmy-barlag maksatnamasy. 3) Bütindünýä meteorologiýa guramasynyñ daşky gurşaw we onuñ adama täsir edişini öwrenmek maksatnamasy. 4) Bütindünýä meteorologiýa guramasynyñ tehniki bileleşiginiñ maksatnamasy. Olaryñ operatiw ýolbaşçylygy Moskwada, Waşingtonda we Melburnda ýerleşip, bütindünýä howa merkezleri häzirki döwrüñ EHM kompỷuter enjamlary we sinoptiki kartalary düzýän we derñew berýän ýörite maşynlar bilen üpjün edilendir. 1974-nji ýylda Bütindünýä meteorologiýa guramasynyñ maksatnamsyna atmosfera hadysalaryny jümle-jahan möçberde öwrenmeklik, atmosferanyñ hapalanmagynyñ öñüni almaklyk ýaly meseleler hem goşuldy.
| Bu meteorologiýa / klimatologiýa makala ownuk makaladyr. Ony üýtgetmek hem-de ösdürmek arkaly Wikipediýa kömek edip bilersiňiz. |
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Klimatologiýa hakda maglumat, Klimatologiýa näme? Klimatologiýa näme diýmek?
Yer togalagynyn klimatlary hakyndaky ylymdyr Ayratyn yurtlaryn klimatyna hasiỷetnama berlende meteorologiyanyn kanunlaryndan we maglumatlaryndan peydalanylyar KLIMAT howa duzguninin kop yyllyk gaytalanyp gelyan kanunalayyk gatnasygydyr Ol grek dilinde gysarmak yagny gun sohlelerinin Yer togalagy boyunca den dusmezligini anladyar Klimat turki dil toparynda yklym diylip atlandyrylyar Klimatyn doremekliginde klimaty emele getiriji hadysalar we sertler uly orun eyeleyarler klimaty emele getirii hadysalara yylylyk we cyg aylanysygy atmosferanyn umumy sirkulyasiyasy degisli Klimatyn durli bolmaklygynda geografik ginligin gury yerin we suwun paylanysynyn orografiyanyn we belentliklerin toprak we osumlik ortuginin gar ortugi we buzluklaryn umman hem de deniz akymlarynyn seỷle hem adamyn tasiri uludyr Olar klimaty dorediji sertler hasaplanylỷar Yer togalagynyn klimatlary geografik zolaklaryn materiklerin we denizlerin agdyklyk edyan yellerin we yurdun sebitin yerli ayratynlyklary goz onune tutulyp anladylyar Meselem Turmenistan curt kesik kontinental klimaty Baltikayaka yurtlary deniz klimaty bilen tapawutlanyarlar Bulardan tapawutlylykda Uzak Gundogaryn klimaty musson gornuslidir Bu yerde ỷeller koplenc mowsumleyin owusyarler Klimatyn doremekligine orografiya uly tasir edyar Sumbar we Cendir julgeleri Zakawkaziya Krymyn gunorta bolegi subtropik klimatly sebitlerdir Olaryn demirgazyk bolegi dag gerisleri bilen goralan bolup olar sowuk howa massalarynyn cage aralasmaklygyna mumkincilik bermeyarler Meteorologiya ylmynyn esasy usuly howa elementlerine we atmosfera hadysalaryna gozegcilik gecirmeklikdir Ol yorite gurnalan meteorologik beketlerde we gozegcilik nokatlarynda alnyp barylyar Yurdun howa sertleri seyle hem aktinometrik aerologik we agrometeorologik beketlerin komegi bilen hem owrenilyar Aktinometrik beketlerde radiasiya balansyna degisli elementler olcense aerologik beketlerde troposferanyn yokary gatlaklarynyn howa sertleri owrenilyar Agrometeorologik beketlerde meteorologik elementlerin we hadysalaryn oba hojalyk ekinlerine we maladarcylyga tasiri owrenilyar Sdandart meteorologik meydanca 26 x 26 inedordul metr mocberinde kabul edilendir Olarda gozegcilikler adatca yerli wagt boyunca sagat 0 3 6 9 12 15 18 we 21 de gecirilyar Atmosferanyn howa yagdaylaryny owrenmeklik isi seyle hem meteorograf berkidilen zond sarlarynyn aerostatlaryn radiozondlaryn seyle hem meteorologik we geofiziki raketalaryn howa hemralarynyn usti bilen amala asyrylyar Howa hemralarynyn ucurylmagy howa caklamasynyn takyklygyny 85 90 e cenli yokarlandyrdy Olardan alynyan maglumatlar elektron hasaplayjy masynlarda EHM islenilyar we atmosfera hadysalarynyn yagdayy gysga wagtda awtomatik gurallar arkaly modellesdirilyar Gozegcilik usulyndan basga meteorologiyada tejribe barlaglary eksperiment hem ulanylyar Muna yer ustune yakyn yerlesen bulutlary we umurleri pytratmak doly saklanyan bulutlary yagsa owurmek suwarymly yerlerde emeli bulutlary we yagynlary doretmek hem de yagdyrmak mysal bolup biler Tejribe barlaglary howa ulaglary we ekerancylyk ucin peydalydyr Howa caklamasynyn hilini gowulandyrmak maksady bilen BMG nin tagallasy bilen 1951 nji yylda Butindunya meteorologiya guramasy doredilyar Onun isine 154 den gowrak dowlet gatnasyar we ol 5 cakde 4 ugur boyunca gidrometeorologiya islerini alyp baryar 1 Butindunya meteorologiya gullugy 2 Butindunya meteorologiya guramasynyn ylmy barlag maksatnamasy 3 Butindunya meteorologiya guramasynyn dasky gursaw we onun adama tasir edisini owrenmek maksatnamasy 4 Butindunya meteorologiya guramasynyn tehniki bilelesiginin maksatnamasy Olaryn operatiw yolbascylygy Moskwada Wasingtonda we Melburnda yerlesip butindunya howa merkezleri hazirki dowrun EHM kompỷuter enjamlary we sinoptiki kartalary duzyan we dernew beryan yorite masynlar bilen upjun edilendir 1974 nji yylda Butindunya meteorologiya guramasynyn maksatnamsyna atmosfera hadysalaryny jumle jahan mocberde owrenmeklik atmosferanyn hapalanmagynyn onuni almaklyk yaly meseleler hem gosuldy Bu meteorologiya klimatologiya makala ownuk makaladyr Ony uytgetmek hem de osdurmek arkaly Wikipediya komek edip bilersiniz