Azərbaycan
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Mäturidizm arap الماتريدية äl mäturidiýä 10 njy asyryň başynda ýüze çykan sünni kelam mezhebi Mu tazilitler we Jahmitler
Maturidi
Mäturidizm (arap. الماتريدية — äl-mäturidiýä) 10-njy asyryň başynda ýüze çykan sünni kelam mezhebi. , Mu'tazilitler we Jahmitler ýaly firgalar (akydadaky bidgatçylar) bilen jedellerde "akyl argumentlerini" we kelam subutnamalary ulanypdyr.
Äl-Mäturidiniň taglymatlary we ideýalary döwürdeşi Abul-Hasan al-Aşariniň pikirlerine köp meňzeýär (ýöne käbir bellikler bilen), ýöne tanyşlyk hakda ygtybarly maglumat ýok.
Maturidizm XIII asyrda ahyrynda emele gelýär we Osmanly döwründe musulman dünýäsinde iň uly täsir alýar. Maturidizm Hanafileriň köpüsi tarapyndan akyda mezhebi hökmünde kabul edilýär.
Taryh
Esaslandyryjy
Maturidizmi esaslandyryjy Abu Mansur al-Maturidi (944-nji ýylda aradan çykan). "Samarkand mahalla Maturidde" dünýä indi. Äl-Mäturidiniň doglan senesi takyk däl, ussadlary barada hiç hili habar ýok, diňe Nasir ýa-da Nasr ibn Ýahýa al-Balhi we Muhammed ibn Mukatil ar-Razi ýaly birnäçe ussady agzalýar. Maturidler äl-Mäturidini “Mutakallimleriň ymamy” (imämul-Mutäkälimin) diýip atlandyrýarlar.
Emele geliş döwri (994-1100)
Äl-Mäturidi ölenden soň, Samarkanddaky okuwçylary we yzyna eýerijiler maturidi mezhebini ösdürip başladylar. Maturidleriň esasy traktatlaryny, şeýle hem Hanefi mezhebiniň fikh esaslary boýunça eserler ýazypdyrlar (Maturidleriň köpüsi Hanafi). Merkezi Aziýada maturidizm has giňden ýaýrap, şol ýeriň eýeleýän mezhebine öwrülýär.
Soňky emele geliş döwri (1100-1300 ýyl)
Bu döwür maturidit ynançlarynyň doly kemala gelmegi bilen tapawutlandy.
Ýaýraýyş döwri (1300-1900 ýyllar)
Osman soltanlarynyň Maturid mezhebine eýerýändikleri sebäpli, Maturidizm Osman imperiýasynyň hemme ýerinde musulmanlaryň arasynda giňden ýaýrapdyr. Bu döwürde maturidizmiň tanymal wekillerinden (arap. المسايرة في العقائد المنجية في الآخرة — “äl-Musaýar fi-l-akaid äl-mänjiýä fi-l-ähira”) kitabynyň awtory "äl-Kamalä ibn äl-Humämä" belläp bolar. Bu kitap hatda häzirki döwre çenli hem medreselerde okadylýar.
Esasy dogmalar we usullary
Akyl delilleri
Erk
İlähi sifatlar
Maturidiler Allanyň ähli sifatlaryny iki görnüşe bölýär:
- şahsy (sifätäz-zätiýä)
- subut ediji (sifätäs-subutiýä)
Alladan başga hiç kime degişli däl sifatlary (sifätäz-zätiýä):
- Wujud - Allanyň barlygynyň zerurlygy
- Kydäm - bakylyk (57:3)
- Baka - baky barlyk (55:26,27)
- Wähdäniýä - birlik (112:1, 2:163, 17:42, 35:3)
- Muhälifät äl-haäwädis - (24:11)
- Kyýämun bi-näfsihi - yzygiderlilik we garaşsyzlyk (35:15, 112:2)
Maturidleriň arasynda 8 sany sifat aýdylýar (emma Aşarylaryň arasynda 7 sany sifat aýdýarlar):
- Haýat - durmuş (25:58, 40:65, 2:255)
- Ilm - ylym (66:2, 20:111, 67:14, 8:73, 23:17, 2:284)
- Sama - eşitmek (17:30, 24:11, 58:1, 40:56)
- Basar - görmek (17:30, 24:11, 58:1, 40:56)
- Irada - ykrar (3:47, 2:105, 3:40, 5:1)
- Kudra - güýç (47:33, 16:77, 24:45, 35:1)
- Käläm - söz (4:144)
- Takwin - döretmek ukyby (59:24), bu 4-i öz içine alýar:
- Ihýä - janlandyrmak ukyby
- Imäta - öldürmek ukyby
- Tahlik - döretmek ukyby
- Tarzik - dürli haýyr bermek ukyby
Hudaýy görmek
Maturidiler jennetde musulmanlaryň Allany görmegi hakdygyny tassyklaýar, emma nähili boljakdygy hakda aýtmaýarlar. Sebäbi Alla hiç bir ýaradylan ýaly däldir.
Kuran
Musulmanlykdaky günäkärler hakda
Maturidileriň akydasyna görä, musulman günälerine toba etmän ölen bolsada eger imanly ölen bolsa hemişelik dowzahda galmaz.
Bellikler
- Kuran: 6/160.
Edebiýat
- Али-заде А. А. Матуридизм // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — ISBN 978-5-98443-025-8
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Maturidi hakda maglumat, Maturidi näme? Maturidi näme diýmek?
Maturidizm arap الماتريدية al maturidiya 10 njy asyryn basynda yuze cykan sunni kelam mezhebi Mu tazilitler we Jahmitler yaly firgalar akydadaky bidgatcylar bilen jedellerde akyl argumentlerini we kelam subutnamalary ulanypdyr Al Maturidinin taglymatlary we ideyalary dowurdesi Abul Hasan al Asarinin pikirlerine kop menzeyar yone kabir bellikler bilen yone tanyslyk hakda ygtybarly maglumat yok Maturidizm XIII asyrda ahyrynda emele gelyar we Osmanly dowrunde musulman dunyasinde in uly tasir alyar Maturidizm Hanafilerin kopusi tarapyndan akyda mezhebi hokmunde kabul edilyar TaryhEsaslandyryjy Maturidizmi esaslandyryjy Abu Mansur al Maturidi 944 nji yylda aradan cykan Samarkand mahalla Maturidde dunya indi Al Maturidinin doglan senesi takyk dal ussadlary barada hic hili habar yok dine Nasir ya da Nasr ibn Yahya al Balhi we Muhammed ibn Mukatil ar Razi yaly birnace ussady agzalyar Maturidler al Maturidini Mutakallimlerin ymamy imamul Mutakalimin diyip atlandyryarlar Emele gelis dowri 994 1100 Al Maturidi olenden son Samarkanddaky okuwcylary we yzyna eyerijiler maturidi mezhebini osdurip basladylar Maturidlerin esasy traktatlaryny seyle hem Hanefi mezhebinin fikh esaslary boyunca eserler yazypdyrlar Maturidlerin kopusi Hanafi Merkezi Aziyada maturidizm has ginden yayrap sol yerin eyeleyan mezhebine owrulyar Sonky emele gelis dowri 1100 1300 yyl Bu dowur maturidit ynanclarynyn doly kemala gelmegi bilen tapawutlandy Yayrayys dowri 1300 1900 yyllar Maturidler Osman imperiyasy dowrunde in uly tasir edipdir Osman soltanlarynyn Maturid mezhebine eyeryandikleri sebapli Maturidizm Osman imperiyasynyn hemme yerinde musulmanlaryn arasynda ginden yayrapdyr Bu dowurde maturidizmin tanymal wekillerinden arap المسايرة في العقائد المنجية في الآخرة al Musayar fi l akaid al manjiya fi l ahira kitabynyn awtory al Kamala ibn al Humama bellap bolar Bu kitap hatda hazirki dowre cenli hem medreselerde okadylyar Esasy dogmalar we usullaryAkyl delilleri Erk Ilahi sifatlar Maturidiler Allanyn ahli sifatlaryny iki gornuse bolyar sahsy sifataz zatiya subut ediji sifatas subutiya Alladan basga hic kime degisli dal sifatlary sifataz zatiya Wujud Allanyn barlygynyn zerurlygy Kydam bakylyk 57 3 Baka baky barlyk 55 26 27 Wahdaniya birlik 112 1 2 163 17 42 35 3 Muhalifat al haawadis 24 11 Kyyamun bi nafsihi yzygiderlilik we garassyzlyk 35 15 112 2 Maturidlerin arasynda 8 sany sifat aydylyar emma Asarylaryn arasynda 7 sany sifat aydyarlar Hayat durmus 25 58 40 65 2 255 Ilm ylym 66 2 20 111 67 14 8 73 23 17 2 284 Sama esitmek 17 30 24 11 58 1 40 56 Basar gormek 17 30 24 11 58 1 40 56 Irada ykrar 3 47 2 105 3 40 5 1 Kudra guyc 47 33 16 77 24 45 35 1 Kalam soz 4 144 Takwin doretmek ukyby 59 24 bu 4 i oz icine alyar Ihya janlandyrmak ukyby Imata oldurmek ukyby Tahlik doretmek ukyby Tarzik durli hayyr bermek ukyby Hudayy gormek Maturidiler jennetde musulmanlaryn Allany gormegi hakdygyny tassyklayar emma nahili boljakdygy hakda aytmayarlar Sebabi Alla hic bir yaradylan yaly daldir Kuran Musulmanlykdaky gunakarler hakda Maturidilerin akydasyna gora musulman gunalerine toba etman olen bolsada eger imanly olen bolsa hemiselik dowzahda galmaz BelliklerKuran 6 160 EdebiyatAli zade A A Maturidizm Islamskij enciklopedicheskij slovar M Ansar 2007 ISBN 978 5 98443 025 8