Azərbaycan
Deutschland
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Bu makalada hiç bir maglumat hakynda ýok Bu makalada üpjün edilen maglumatlar hakynda salgylanma görkezilmändir Bu maglu
Aman Kekilow
Bu makalada hiç bir maglumat hakynda ýok. |
Aman Kekilow
(1912-1974)
Türkmenistanyň halk ýazyjysy, Türkmenistan Ylymlar akademiýasynyň hakyky agzasy, filologiýa ylymlarynyň doktory, Magtymguly adyndaky Döwlet baýragynyň eýesi Aman Kekilow 1912-nji ýylda, Aşgabat şäheriniň ýanyndaky Köşi obasynda, daýhan maşgalasynda dünýä inýär.
Ol ýaşlygynda ýetim galyp, agasy Şalynyň elinde terbiýelenýär. Garyp doganlar esli wagtlap ýetimligiň, garyplygyň ejirini çekýärler. Aman Kekilow 1922-nji ýylda Ilbaýew adyndaky mekdep internata ýerleşýär. Ony 1924-nji ýylda gutaryp, Aşgabat şäherindäki pedagogik tehnikuma kabul edilýär. Şahyr entek tehnikumy tamamlamanka, “Pioner” žurnalynyň sekratarlygyna işe bellenýär. Tehnikumy gutarandan soň hem ol bu wezipede bir ýyl işleýär. Soňra öz tamamlan tehnikumynda mugallymçylyk edýär. Ylymyny artdyrmak höwesi ony Türkmenistanyň Magaryf halk komissarlygynyň garamagyndaky institutyna(1931-1933), soň bolsa Moskwadaky taryh, filosofiýa we edebiýat institutyna(1935-1939) alyp gelýär. Şahyr ýokary bilim alansoň, aspirantura okuwa girýär. Ol 1943-nji ýylda filologiýa ylymlarynyň kandidaty, 1959-njy ýylda bolsa filologiýa ylymlarynyň doktory diýen alymlyk derejesine eýe bolýar. Aman Kekilow ençeme ýyllap ýokary mekdeplerde, soňundan Magtymguly adyndaky Dil we edebiýat institutynda işledi. Şahyr 1974-nji ýylda aradan çykýar.
Döredijiligi
Şygyrýeti
Aman Kekilowyň edebiýata we çeper söze bolan höwesi gaty ir wagtdan başlanýar. Edebiýata, çeper söze bolan çäksiz söýgi Amanda goşgy ýazmaklyga ymtylyş döredýär. Şonuň netijesinde-de, onuň 1928-nji ýylyň 18-nji maýynda “Türkmenistan” gazetinde “Oba mugallymlaryna” atly ilkinji goşgusy peýda bolýar. Bu goşguda, adyndan belli bolşy ýaly, oba mekdeplerinde ylym, medeniýet ýaýradýan daýhan çagalaryna bilim berýän oba mugallymlary barada söz açylýar. Ilkinji goşgusynyň respublikan metbugatynda peýda bolmagy Aman Kekilowyň kalbyny joşa getirýär, ony çäksiz hyjuwlandyryp, ylhamyna ganat bekleýär. Ol şundan soň gündelik ýüze çykýan möhüm wakalara şahyrana söz bilen aýny wagtynda seslenip durýar.
Döredijilik işine ilkinji gadam basan döwürlerinde şahyr çagalar durmuşyna köp üns berýär. Aman Kekilowyň çagalaryň durmuşyna köp üns bermegi onuň “Pioner” žurnalynda işlänligi bilen baglanyşyklydyr. Şahyr çagalara bagyşlap “Oglanlar hem kitap”, “Guşlar”, “Haýwanlary çagyrmak” ýaly birnäçe eserler döretdi.
Şahyr 20-30-njy ýyllarda öz döwrüniň talabyna görä birnäçe goşgudyr poemalar ýazdy.
Ikinji Jahan urşy ýyllarynda Aman Kekilow “Egri azar, dogry ozar”, “Kawkaz”, “Watan”, “Günbatara” ýaly birnäçe kämil eserler döretdi. Şahyryň “Watan” atly goşgusy, adyndan belli bolşy ýaly, çuňňur watançylyk ruhuna ýugrulan eserdir:
Ençe agyr günleri geçirdiň başdan, Watan,
Gezeldi ganly penje içden hem daşdan, Watan, Aýra düşdüň ah çekip, dogan-gardaşdan, Watan, Açylmandy hiç wagt gözüň talaşdan, Watan, Ganly göreşde ösdüň, düşmediň güýçden, Watan.
Poemalary
Aman Kekilow ir wagtdan başlap liriki goşgular bilen birlikde mazmunly eserleri döretmäge-de girişýär. Bu babatda onuň ilkinji synanyşygy 1932-nji ýylda ýazan “Geçen günlerim” atly poemasydyr. Şahyr bu eserini 1940-njy ýylda täzeden işläp, üstüni ýetirýär we çeperleşdirýär.
Şahyryň “Öňe” atly poemasy (1934) öz döwrüniň iň bir wawaly meselesi bolan kolhoz gurluşy baradadyr.
Şahyr 1939-njy ýylda “Soňky duşuşyk” atly poemasyny ýazýar. Bu poema dili we çeperçiligi taýdan öňki eserlerinden has kämil ýazylandyr. Poema 1917-nji ýylyň öňüsyrasyndaky we 20-nji ýyllaryň başlaryndaky türkmen obasynda bolup geçen waka bagyşlanypdyr.
Aman Kekilowyň “Çopan we patyşa”, “Küýze we tilki” atly poemalary türkmen halk ertekileriniň esasynda ýazylandyr. Şahyr olara täze reňk, täze öwüşgin berdi, mazmunyny çuňlaşdyrdy. Netijede halk arasynda belli bolan bu ertekiler şahyryň ýiti galamynyň aşagyndan has hem kämil bolup çykdy.
Şahyr “Ölüm penjesinden” we “Gahryman gyzlar” atly poemalaryny 1942-nji ýylda ýazýar. Bu eserleriň ikisi-de Ikinji Jahan urşunyň wakalaryna bagyşlanypdyr. “Ölüm penjesinden” atly poema bu ýyllarda Türkmenistanda ilkinji bolup Sowet Soýuzynyň gahrymany diýen beýik ada mynasyp bolan türkmen halkynyň şöhratly ogly Gurban Durda bagyşlanýar.
“Söýgi” romany
Eser türkmen edebiýatynda täzelik bolan şygyr bilen ýazylan ýeke-täk romandyr. Eseriň temasy hem baş pikiri söýgi. Eseriň baş gahrymanlary Ogulnabat, Begenç hem Akmyratdyr. Romanda boýdan-başa şu üç ýaş juwanyň durmuşy yzarlanýar.
Eserde wakalar adaty türkmen obasynda bolup geçýär. Romanyň baş gahrymanlary Ogulnabat hem Begenç obada önüp-ösen sada türkmen ýaşlary. Olar bir mekdepde okap, bile oýnap ulalýarlar. Ýaşlygyndan olar biri-birine örän mylakatly, sylaşykly garaýarlar. Soň bu mulakatlylyk söýgä ýazýar. Ýaşlar süýji-süýji arzuwlar, uly-uly höwesler bilen ýedi ýyllyk oba mekdebini tamamlaýarlar. Ganym uruş ýaşlaryň toý tutmak baradaky mukaddes arzuwlarynyň öňüne böwet bolýar. Begenç urşa gidýär. Ogulnabat bolsa, oba mekdebinde mugallymçylyk kärini ussatlyk bilen ele alýar. Şol ýerde-de Magaryf ministrliginden mekdebi barlamaga gelen Akmyrat oňa söz aýdýar. Emma asylly maşgala bolan Ogulnabat Akmyrada Begençden gelen haty berýär. Akmyradyň ýüregi lerzana gelýär, öz-özüni ýigrenip gezýär.
Begenje edil ýagyş ýaly ýagýan gülleleriň aşagynda-da, jan alnyp, jan berilýän garpyşykly söweşlerde-de Ogulnabadyň päk söýgüsi medet berýär. Begenç uruşdan ýaraly bolup dolanyp gelýär. Ogulnabat onuň bir aýagyny watan ugrundaky söweşlerde galdyryp gelendigine seretmezden, ony öňküsi ýaly söýýär, oňa buýsanýar. Ejesiniň bir maýyba gül ýaly gyzymy beribilmen diýen sözüne ol şeýle jogap berýär:
Dyzyna berýäňmi gyzy oglanyň? Maňa gerek zady ýüregi onuň.
Netijede, gyzyň päk söýgüsi ejesiniň garşylygyndan üstün çykýar. Ýaşlar durmuş gurýarlar. Emma bularyň şatlygy uzaga çekmeýär. Nägehan urşuň Begenjiň bedeninde galdyran ganym güllesi ýaşlaryň bal gününe awy gatýar. Begenç aradan çykýar. Birbada bu ajy aýralyk Ogulnabadyň ýüregini sarsdyrýar, ony çykyp bolmajak gam laýyna batyrýar. Ogulnabadyň bu agyr ýagdaýyny obadaşlary hem ýakyn adamlary deň paýlaşýarlar hem oňa hemme taraplaýyn ruhy goldaw berýärler, ony ýeke goýman, halyndan habar alýarlar, täzeden durmuşa ruhlandyrýarlar. Şahyr bu ýagdaýlary oba ýaşulusy Oraz aganyň hereketleri we Ogulnabada ata hökmünde berýän maslahatlary arkaly has aýdyň açyp görkezýär. Begençden galan ýalňyz guwanjy Öwezjik onuň ýaraly ýüregine melhem bolýar. Ogulnabat täzeden durmuşa dolanýar, işlemäge başlaýar, soň Aşgabada okuwa gidýär. Şol ýerde-de ýokarda adyny agzan gahrymanymyz Akmyrada duşýar. Ogulnabadyň ýagdaýyndan habarly bolan Akmyradyň ýüregindäki söýgi uçguny täzeden tutaşýar. Ýöne olaryň öňünde türkmen ruhuna ýat bolan “dul geline boý ýigidiň öýlenmeginiň” gaty geň görüljekdigi baradaky mesele ör boýuna galýar. Akmyrat bu kynçylyklary we dürli garşylyklary öz arassa ahlagy, ýokary düşünjesi, belent adamkärçiligi bilen ýeňip geçmegi başarýar, netijede bolsa, ol Ogulnabadyň ýüreginde müdimilik orun tapýar.
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Aman Kekilow hakda maglumat, Aman Kekilow näme? Aman Kekilow näme diýmek?
Bu makalada hic bir maglumat hakynda yok Bu makalada upjun edilen maglumatlar hakynda salgylanma gorkezilmandir Bu maglumatlaryn ygtybarlylygy belli dal Bu mowzuga degisli ygtybarly cesme bilyan bolsanyz makalany uytgetmek hem de osdurmek arkaly salgylanma upjun etmek bilen okyjylara yardam berip bilersiniz Degisli yorgunli salgylanmalar gorkezilenden sonra bu duydurysy ocurmegi unutman Aman KekilowAman Kekilow 1912 1974 Turkmenistanyn halk yazyjysy Turkmenistan Ylymlar akademiyasynyn hakyky agzasy filologiya ylymlarynyn doktory Magtymguly adyndaky Dowlet bayragynyn eyesi Aman Kekilow 1912 nji yylda Asgabat saherinin yanyndaky Kosi obasynda dayhan masgalasynda dunya inyar Ol yaslygynda yetim galyp agasy Salynyn elinde terbiyelenyar Garyp doganlar esli wagtlap yetimligin garyplygyn ejirini cekyarler Aman Kekilow 1922 nji yylda Ilbayew adyndaky mekdep internata yerlesyar Ony 1924 nji yylda gutaryp Asgabat saherindaki pedagogik tehnikuma kabul edilyar Sahyr entek tehnikumy tamamlamanka Pioner zurnalynyn sekratarlygyna ise bellenyar Tehnikumy gutarandan son hem ol bu wezipede bir yyl isleyar Sonra oz tamamlan tehnikumynda mugallymcylyk edyar Ylymyny artdyrmak howesi ony Turkmenistanyn Magaryf halk komissarlygynyn garamagyndaky institutyna 1931 1933 son bolsa Moskwadaky taryh filosofiya we edebiyat institutyna 1935 1939 alyp gelyar Sahyr yokary bilim alanson aspirantura okuwa giryar Ol 1943 nji yylda filologiya ylymlarynyn kandidaty 1959 njy yylda bolsa filologiya ylymlarynyn doktory diyen alymlyk derejesine eye bolyar Aman Kekilow enceme yyllap yokary mekdeplerde sonundan Magtymguly adyndaky Dil we edebiyat institutynda isledi Sahyr 1974 nji yylda aradan cykyar Doredijiligi Sygyryeti Aman Kekilowyn edebiyata we ceper soze bolan howesi gaty ir wagtdan baslanyar Edebiyata ceper soze bolan caksiz soygi Amanda gosgy yazmaklyga ymtylys doredyar Sonun netijesinde de onun 1928 nji yylyn 18 nji mayynda Turkmenistan gazetinde Oba mugallymlaryna atly ilkinji gosgusy peyda bolyar Bu gosguda adyndan belli bolsy yaly oba mekdeplerinde ylym medeniyet yayradyan dayhan cagalaryna bilim beryan oba mugallymlary barada soz acylyar Ilkinji gosgusynyn respublikan metbugatynda peyda bolmagy Aman Kekilowyn kalbyny josa getiryar ony caksiz hyjuwlandyryp ylhamyna ganat bekleyar Ol sundan son gundelik yuze cykyan mohum wakalara sahyrana soz bilen ayny wagtynda seslenip duryar Doredijilik isine ilkinji gadam basan dowurlerinde sahyr cagalar durmusyna kop uns beryar Aman Kekilowyn cagalaryn durmusyna kop uns bermegi onun Pioner zurnalynda islanligi bilen baglanysyklydyr Sahyr cagalara bagyslap Oglanlar hem kitap Guslar Haywanlary cagyrmak yaly birnace eserler doretdi Sahyr 20 30 njy yyllarda oz dowrunin talabyna gora birnace gosgudyr poemalar yazdy Ikinji Jahan ursy yyllarynda Aman Kekilow Egri azar dogry ozar Kawkaz Watan Gunbatara yaly birnace kamil eserler doretdi Sahyryn Watan atly gosgusy adyndan belli bolsy yaly cunnur watancylyk ruhuna yugrulan eserdir Ence agyr gunleri gecirdin basdan Watan Gezeldi ganly penje icden hem dasdan Watan Ayra dusdun ah cekip dogan gardasdan Watan Acylmandy hic wagt gozun talasdan Watan Ganly goresde osdun dusmedin guycden Watan Poemalary Aman Kekilow ir wagtdan baslap liriki gosgular bilen birlikde mazmunly eserleri doretmage de girisyar Bu babatda onun ilkinji synanysygy 1932 nji yylda yazan Gecen gunlerim atly poemasydyr Sahyr bu eserini 1940 njy yylda tazeden islap ustuni yetiryar we ceperlesdiryar Sahyryn One atly poemasy 1934 oz dowrunin in bir wawaly meselesi bolan kolhoz gurlusy baradadyr Sahyr 1939 njy yylda Sonky dususyk atly poemasyny yazyar Bu poema dili we ceperciligi taydan onki eserlerinden has kamil yazylandyr Poema 1917 nji yylyn onusyrasyndaky we 20 nji yyllaryn baslaryndaky turkmen obasynda bolup gecen waka bagyslanypdyr Aman Kekilowyn Copan we patysa Kuyze we tilki atly poemalary turkmen halk ertekilerinin esasynda yazylandyr Sahyr olara taze renk taze owusgin berdi mazmunyny cunlasdyrdy Netijede halk arasynda belli bolan bu ertekiler sahyryn yiti galamynyn asagyndan has hem kamil bolup cykdy Sahyr Olum penjesinden we Gahryman gyzlar atly poemalaryny 1942 nji yylda yazyar Bu eserlerin ikisi de Ikinji Jahan ursunyn wakalaryna bagyslanypdyr Olum penjesinden atly poema bu yyllarda Turkmenistanda ilkinji bolup Sowet Soyuzynyn gahrymany diyen beyik ada mynasyp bolan turkmen halkynyn sohratly ogly Gurban Durda bagyslanyar Soygi romany Eser turkmen edebiyatynda tazelik bolan sygyr bilen yazylan yeke tak romandyr Eserin temasy hem bas pikiri soygi Eserin bas gahrymanlary Ogulnabat Begenc hem Akmyratdyr Romanda boydan basa su uc yas juwanyn durmusy yzarlanyar Eserde wakalar adaty turkmen obasynda bolup gecyar Romanyn bas gahrymanlary Ogulnabat hem Begenc obada onup osen sada turkmen yaslary Olar bir mekdepde okap bile oynap ulalyarlar Yaslygyndan olar biri birine oran mylakatly sylasykly garayarlar Son bu mulakatlylyk soyga yazyar Yaslar suyji suyji arzuwlar uly uly howesler bilen yedi yyllyk oba mekdebini tamamlayarlar Ganym urus yaslaryn toy tutmak baradaky mukaddes arzuwlarynyn onune bowet bolyar Begenc ursa gidyar Ogulnabat bolsa oba mekdebinde mugallymcylyk karini ussatlyk bilen ele alyar Sol yerde de Magaryf ministrliginden mekdebi barlamaga gelen Akmyrat ona soz aydyar Emma asylly masgala bolan Ogulnabat Akmyrada Begencden gelen haty beryar Akmyradyn yuregi lerzana gelyar oz ozuni yigrenip gezyar Begenje edil yagys yaly yagyan gullelerin asagynda da jan alnyp jan berilyan garpysykly soweslerde de Ogulnabadyn pak soygusi medet beryar Begenc urusdan yaraly bolup dolanyp gelyar Ogulnabat onun bir ayagyny watan ugrundaky soweslerde galdyryp gelendigine seretmezden ony onkusi yaly soyyar ona buysanyar Ejesinin bir mayyba gul yaly gyzymy beribilmen diyen sozune ol seyle jogap beryar Dyzyna beryanmi gyzy oglanyn Mana gerek zady yuregi onun Netijede gyzyn pak soygusi ejesinin garsylygyndan ustun cykyar Yaslar durmus guryarlar Emma bularyn satlygy uzaga cekmeyar Nagehan ursun Begenjin bedeninde galdyran ganym gullesi yaslaryn bal gunune awy gatyar Begenc aradan cykyar Birbada bu ajy ayralyk Ogulnabadyn yuregini sarsdyryar ony cykyp bolmajak gam layyna batyryar Ogulnabadyn bu agyr yagdayyny obadaslary hem yakyn adamlary den paylasyarlar hem ona hemme taraplayyn ruhy goldaw beryarler ony yeke goyman halyndan habar alyarlar tazeden durmusa ruhlandyryarlar Sahyr bu yagdaylary oba yasulusy Oraz aganyn hereketleri we Ogulnabada ata hokmunde beryan maslahatlary arkaly has aydyn acyp gorkezyar Begencden galan yalnyz guwanjy Owezjik onun yaraly yuregine melhem bolyar Ogulnabat tazeden durmusa dolanyar islemage baslayar son Asgabada okuwa gidyar Sol yerde de yokarda adyny agzan gahrymanymyz Akmyrada dusyar Ogulnabadyn yagdayyndan habarly bolan Akmyradyn yuregindaki soygi ucguny tazeden tutasyar Yone olaryn onunde turkmen ruhuna yat bolan dul geline boy yigidin oylenmeginin gaty gen goruljekdigi baradaky mesele or boyuna galyar Akmyrat bu kyncylyklary we durli garsylyklary oz arassa ahlagy yokary dusunjesi belent adamkarciligi bilen yenip gecmegi basaryar netijede bolsa ol Ogulnabadyn yureginde mudimilik orun tapyar