Azərbaycan
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Koreýa Respublikasy kor 대한민국 tɛːhanminɡuk daehan minguk Günorta Aziýada döwlet ol ýerleşýär Ýurduň resmi däl ady Günorta
Günorta Koreýa
Koreýa Respublikasy (kor. 대한민국 [tɛːhanminɡuk̚] daehan minguk) — Günorta Aziýada döwlet, ol ýerleşýär. Ýurduň resmi däl ady — Günorta Koreýa. Goňşy döwletler Hytaý, Ýaponiýa, Russiýa we Demirgazyk Koreýa.
| | |||||
| Paýtagt | Seul | ||||
| Dil | Koreý dili | ||||
| 100,210 km² | |||||
| Ilaty – ilat/km² | 51,076,532 509/km² | ||||
| Pul | Günorta Koreýa Won (KRW) | ||||
| Wagt | +9 | ||||
| +82 | |||||
| .kr | |||||
Taryh
XX asyryň II ýarymynda
XX asyryň ikinji ýarymynda Koreýa respublikasynyň dőreýşi, onuň syýasy-ykdysady ősüşi, daşary syýasaty barada düşünje bermek bilen talyplarda watançylyk duýgularyny terbiýelemek.
Koreýa respublikasy Koreýa adasynyň Günorta bőleginde bolup, ol Çedjudo adasyny hem őz içine alýar. Ol 1948 – nji ýylyň 15 – nji awgustynda respublika diýip jar edýär. Paýtagty – Seul. Çägi-100-210 kw2, ol – 9 welaýatdan. 5 şäherden ybarat. Ilaty 51 mln 70 adam. Dili – koreýa dili. Dini – buddizm we hristian. Puly – wona. (pul birligi). Esasy şäherleri – Seul, Pusan, Tegu. Tebigy baýlygy çäkli.
Koreýanyň ilaty Merkezi Aziýadan, Altaýdan gelen gelmişeklerden düzülipdir. VII asyrda olar bileşip, Koreýany dőredipdirler. 1892-nji ýylda Çeson nesilşalygy Koreýany ýapyk diýip yglan etdi. Koreýa 1904-1905-nji ýyllaryň rus-ýapon urşunda Ýaponiýanyň ýeňmegi bilen bu ýerde őz agalygyny dikeltdi, 1910-njy ýylda Koreýany őzüniň doly baknasyna őwürdi. Koreýa daşary ýurtlylar üçin açyk boldy.
Koreýanyň çäginde 300-e golaý wulkaniki adasy bar.
Ikinji jahan urşundan (1939 – 1945) soň, Ýaponiýanyň derbi –dagyn edilmegi bilen Koreýada Ýapon baknadarlygy puç boldy. (Koreýa 1905 – nji ýyldan Ýaponiýanyň baknasydy, 1910-njy ýylda bolsa ol Koreýany anneksirledi-çägini eýeledi). 1945-nji ýylyň Alp-Arslan aýynyň 15-i Koreýanyň azat edilen güni hasaplanyp, koreý halkynyň milli baýramçylygy diýip bellenilýär. Potsdam maslahatynyň karary boýunça (17. VII – 2. VIII. 1945.) 38 – nji parallel boýunça çäklendirilen çäk geçirildi. (ini 4 km, uzunlygy 250 km.) Günorta Koreýada amerikanlar őz gőzegçiligi astynda bolan raýat edar edişini düzdüler. 1948 – nji ýylyň Magtymguly aýynda BMG – nyň “Koreýa meselesi” boýunça barlag toparynyň gőzekçiligi astynda Milli ýygnaga saýlaw boldy. Alp-Arslan aýynyň 15-de Koreýa respublikasy jar edildi. Onuň prezidentligine 1919-njy ýyldan bäri ABŞ – da ýaşan Koreýa emigranty Li Syn Man saýlandy. Demirgazygyň we Günortanyň partiýalarynyň maslahaty boýunça bütün yurt boýunça ýokary halk ýygnagyna saýlaw geçirildi. (Günortada gizlin) Onuň netijesi esasynda 1948-nji ýylyň Ruhnama aýynyň 9-da Koreýa halk Demokratik Respublikasy jar edildi. Onuň ýolbaşçylygyna Kim Ir Sen saýlandy. Koreýa resmi ikä bőlündi. Iki dőwletiň arsyndaky gatnaşyklar dartgynly boldy. KHDR –ň ýolbaşçylary “Watanyň birleşdirilmegi we doly garaşsyzlygyň” zerurlygy hakda habar berse, Li Syn Man “Demirgazyga ýőrüş” hakda çykyş etdi. 38 –nji parallelde birnäçe gezek harby çaknaşyklar boldy. 1950-nji ýýlyň Oguz aýynyň 25-de harby hereketler başlandy. KHDR –ň goşuny 3 günden soň Seuly eýelediler we günorta çuňlaşdylar. BMG –ň Howpsuzlyk Geňeşi KHDR –ny agressor diýip belledi. Ruhnama aýynyň 15-de ABŞ goşunynyň 50 müň desanty Inçhona düşürildi. Indi olar KHDR kőp çägini eýeläp, KHR –ň serhedine baryp ýetdiler. ABŞ –a garşy SSSR we KHR –ň goşuny çykyş etdi, olaryň harby uçarlary harby herekete gatnaşdy, olar KHDR-e ýarag we harby enjamlar berdiler. Netijede ýylyň ahyryna BMG –ň goşuny 38 –nji parallele serpikdirildi. 1953-nji ýylyň Gorkut aýynyň 27-de ýaraşyga gol çekildi.
Şäherler weýran boldy, 9 mln adam őldi. Uruş Günorta Koreýanyň ykdysadyýetine kőp zeper ýetirdi. Ol ABŞ –a bakna boldy. Li Syn Man 1960 –njy ýyla çenli prezident boldy. 60 –ýyla çenli yurt agrar ýurtdy. Ýer őzgerdişi geçirildi. Dőwlet iri ýer eýelerinden ýeri satyn alyp, daýhanlara satdy. Senagat gowşakdy. Ýaşaýyş derejesi pes.
1960-njy ýylda Li Syn Man hőkümetden gitmeli boldy. Hőkümete Ýun Bo Son geldi –metbugat, demoketrasiýa azatlygy berildi. Emma 1961-nji ýylyň Magtymguly aýynda dőwlet agdarylyşygy netijesinde harby düzgün dikeldildi, ABŞ-a ýapja syýasat ýőredildi. President Pak Çjon Hi boldy. 1961-1979 ýyl ol demokratiýany gysdy. Emma ykdysadyýetde ősüş gazandy. Harby düzgüniň daýanjy daýhanlar boldy. Goranmak maksady bilen ABŞ bu ýerde goşun saklady.
“Dolandyrylýan bazar gatnaşyklaryny saklaýan ykdysadyýetiň” ősüş ýoluna düşmeklik industrial ősen ýurtlardaky őnümi import etmekden çalyşýan gaýtadan işläp bejerýän pudaklaryň we beýleki őnümçiligiň dőremegini dőwlet giňeldýärdi. Şu maksat bilen daşary yurt puly – esasan ABŞ we Ýaponiýa puly getirilýär. 70-nji ýyllardan eksport ősdi. Zawod – fabrikleriň birnäçesi dőwlete, käbiri monopoliýalara degişlidi. Harydyň hili gowy, nyrhy pes. Ykdysadyýetiň ősmegi ilatyň durmuşyny gowulandyrdy. Başlangyç orta bilim mugt edildi, talyplaryň kőpüsi ABŞ –da we Ýaponiýada okaýar.
Oba – hojalygynda esasy pudak-ősümçilik ősdürmek. G/o Koreýanyň 22 % çägi bejerilýär. Onuň 18 % suwarymly ekin ýeri 2,8 mln mw. m. Däneli ősümlikler –bugdaý, arpa, şaly. Tehniki medeni ekinler – gowaça, temmäki, kenep. Bakçaçylyk alnyp barylýar. Maldarçylykda iri şahly mallar, doňuz, guşçylyk alnyp barylýar. Şeýle hem ýüpekçilik we deňiz hojalygy bilen meşgullanýarlar. Demir ýolunyň uzunlygy 6 müň km, awtomabil ýoly 54 müň km. Uly gämi duralgalary-Pusan, Ulsin, Inçhon, Masan. Howa transporty- ősen harby uçar duralgalarynyň gür seti bar.
ABŞ –ň harby bazalary bar. Eksport –esasan hem senagat őnümlerini edýär: dokma, gämi, polat, çoýun, telewizorlar, magnitafon, hasaplaýýş tehnikasy, aýakgap, faner, himiki őnümler. Ykdysadyýeti esasy ABŞ we Ýapon puluna bagly. Senagatda iri kärhanalar şonuň hasabyna işleýär. 1983-nji ýylda kőmür 19 mln tonna őndürildi, wolfram – 4,7 müň tonna őndürilip, dünýade birinji orny eýeledi, ol wolfram Sandon, Kanwon welaýatlarynda çykýar. Şeýle hem demir, marganes, mis, kümüş, altyn, duz, grafit we ş. m. çykýar. Elektrik energiýa – 50 mlr kwt. Importy – nebiti gaýtadan işlemek – maşyn, electron, dokma őnümleri, awtomobil, gämi, takyk enjamlar, elektro tehnika enjamlary –ősen. Ykdysadyýetde 15 mln adam işjeň gatnaşdy. Oba – hojalygynda balykçylyk we tokaýçylygy- 29 %, senagaty-25 %, sőwdada we hyzmatda 21 % adam, transport aragatnaşygy – 4%, gurluşykda – 5% adam gatnaşdy. Işsizlik – 1,5 mln adamdy.
Koreýa respublikasy industrial ýurda őwrüldi. Yurduň beýle çalt ősmeginiň aýratynlyklary: 1. Taýwandan pul almagy, ABŞ-dan 1,5 mlrd pul almagy, Ýaponiýadan 1965-81-nji ýyllarda 12 mlrd amerikan dollaryny almagy; 2. Arzan işçi güýji ulanmagy.
Diktator düzgüni ýyllarynda Koreýa respublikasynda syýasy ýagdaý durnuksyzdy. Talyplar demokratýanyň bozulýandygy, ABŞ–ň harby güýçleriniň saklaýandygyna, ownuk we orta emläkliler bolsa biznesiň dőwlet tarapyndan goldanylmaýandygyna nägililik bildirýärdi.
1979-njy ýylda prezident Soýg Gýu Ha boldy. Emma ol halka őzüni ýigrendirdi. 1980-ň Magtymguly aýynda Kwangjouda gozgalaň boldy. 200 adam őldi, şeýle gozgalaň kőp şäherlerde boldy. 1980-nji ýylda Dőwlet agdarylyşygy boldy. Prezidentlige –general Çon Du Hwan geldi. Ol halk tarapyndan őzüni saýlatmak isledi. 1981-nji ýylyň Baýdak aýynyň 11-da prezident saýlawy boldy. Çon Du Hwan ABŞ–ň goldamagy bilen ýeňdi. Syýasaty 2 bőlünýär.
1. 80-nji ýyllar syýasy ýagdaý kadaly boldy.
2. 87-nji ýyla çenli syýasy ýagdaý çylşyrymly boldy.
Halk gőni prezident saýlawyny geçirmegi we konstitusiýa (1980 ý) üýgeşme girizmegi talap etdi. 1987-ýylda ählihalk referendumy-ses bermesi geçirildi. Halkyň 93,7 % gőni prezident saýlawyna we Konstitusiýa üýtgeşmeler girizmäge ses berdi.
1987 –ýylda prezidentlige Ro De U saýlandy. 1987 – ýylyň Alp-Arslan aýynda milli ýygnak täze konstitusiýany kabul etdi. Onda president hukugy çäklendirildi, harby işgärlere syýasata goşulmak gadagan edildi. 1988-nji ýylda referendum çagyrdy. Ro De U prezident saýlandy. Hususyýetçi demokratik gurluş berkarar boldy. Harby diktutura ýykyldy, hőkümete dalaş edýän toparlar őňki prezident Çon Du Hwany jogapkärçilik suduna bermeli diýdiler. 1989-nji ýylyň Bitaraplyk aýynyň 31-de şeýle sud boldy, şeýlelikde ol jezalandyrylyp őldürildi. Netijede dőwlete dalaş edýän topar bilen dolandyryjy topar ýakynlaşdy. Harby diktatura dőwründen hususyýetçi demokratik häsiýete geçildi.
Daşary syýasatda esasy ABŞ, Ýaponiýa, Taýwand, Gankong, Singapur bilen ýakynlaşdy. 1988-da 24-nji olimpiýa oýunlarynyň geçirilmegi onuň daşary syýasatyny has işjeňleşdirdi. Harbylaryň 30 ýyllyk dolanyşygyndan soň 1993-nji ýylyň Baýdak aýynda prezident bolup raýat syýasatçysy Kim Ýen Sam saýlandy. Ol Demolratik liberal partiýanyň (dolandyryjy) wekilidi. Ol giňmasştably őzgerdişler girizmäge başlady. Iki Koreý dőwletiniň arasyndaky gatnaşyklar-1953-nji ýylyň ýaraşygyndan soň 2 Koreýanyň arasy dartgynly boldy. Demarkasion-ýurdy ikä bőlýän çägiň günorta tarapyndan 38 –parallel boýunça demir biton diwary dikeldildi. 1980-nji ýylyň ahyrynda dartgynlyk gowşady. 1991-nji ýylda Bitaraplyk aýynda ýaraşyk, birek–birege çozmazlyk we hyzmatdaşlyk barada ylalaşyk baglaşyldy. Olar Koreýa ýarym adasynyň ýadroýaragsyz sebite őwrülmegi hakda dilleşdiler.
Koreýanyň birleşdirilmeginiň őz nogsanlyklary bar. Oňa päsgel berýän ulyly-kiçili şertleri bar.
1. ikisi hem syýasy pikir, durmuş-ykdysady häsiýet boýunça tapawudy bar. Goşulmak bu ýakynda mümkin däl.
2. Birek –birege gődek ynanmazlyk, őzara gorky. Phenýan has ýőnekeý gatnaşykdan hem gaça durýar. Ol Demirgazyk Koreýanyň ilatyna Günortadaky doganlarynyň nähili gowy ýaşaýandygyny gőrkezmek islemeýär.
Seul –bolsa hernä demirgazyk Koreýa őzüniň kesel ykdysadyýeti we gedaýlaşan ilaty bilen Günortanyň “gerdednine” düşer diýip gorkýar. Günbatardaky Germaniýanyň birleşigine syn eden Günorta Koreýa şol külpetiň őz başyna düşse çydamajakdygyny boýun alýar. Iki Koreýa hem birleşmegi başarman, hat –da birleşmäge gyssanmaýarlar. Emma bütün dünýä ynanmazlyk buzunyň eräp, Koreýanyň birlşmeginiň tarapdarydyr.
Edebiýatlar
- Saparmyrat Türkmenbaşy Ruhnama A, 2001ý.
- Saparmyrat Türkmenbaşy “Garaşsyztlyk, Demokratiýa, Abadançylyk. A. 1994 ý. I – II kitap.”
- Beýik Saparmyrat Türkmenbaşynyň Bitaraplyk taglymaty. A. 2001ý.
- Wasilýew L. S. Istoriýa Wostoka M. 1998 ý I – 2. tom.
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Günorta Koreýa hakda maglumat, Günorta Koreýa näme? Günorta Koreýa näme diýmek?
Koreya Respublikasy kor 대한민국 tɛːhanminɡuk daehan minguk Gunorta Aziyada dowlet ol yerlesyar Yurdun resmi dal ady Gunorta Koreya Gonsy dowletler Hytay Yaponiya Russiya we Demirgazyk Koreya 대한민국 大韓民國 Paytagt Seul Dil Korey dili 100 210 km Ilaty ilat km 51 076 532 509 km Pul Gunorta Koreya Won KRW Wagt 9 82 krTaryhXX asyryn II yarymynda XX asyryn ikinji yarymynda Koreya respublikasynyn doreysi onun syyasy ykdysady osusi dasary syyasaty barada dusunje bermek bilen talyplarda watancylyk duygularyny terbiyelemek Koreya respublikasy Koreya adasynyn Gunorta boleginde bolup ol Cedjudo adasyny hem oz icine alyar Ol 1948 nji yylyn 15 nji awgustynda respublika diyip jar edyar Paytagty Seul Cagi 100 210 kw2 ol 9 welayatdan 5 saherden ybarat Ilaty 51 mln 70 adam Dili koreya dili Dini buddizm we hristian Puly wona pul birligi Esasy saherleri Seul Pusan Tegu Tebigy baylygy cakli Koreyanyn ilaty Merkezi Aziyadan Altaydan gelen gelmiseklerden duzulipdir VII asyrda olar bilesip Koreyany doredipdirler 1892 nji yylda Ceson nesilsalygy Koreyany yapyk diyip yglan etdi Koreya 1904 1905 nji yyllaryn rus yapon ursunda Yaponiyanyn yenmegi bilen bu yerde oz agalygyny dikeltdi 1910 njy yylda Koreyany ozunin doly baknasyna owurdi Koreya dasary yurtlylar ucin acyk boldy Koreyanyn caginde 300 e golay wulkaniki adasy bar Ikinji jahan ursundan 1939 1945 son Yaponiyanyn derbi dagyn edilmegi bilen Koreyada Yapon baknadarlygy puc boldy Koreya 1905 nji yyldan Yaponiyanyn baknasydy 1910 njy yylda bolsa ol Koreyany anneksirledi cagini eyeledi 1945 nji yylyn Alp Arslan ayynyn 15 i Koreyanyn azat edilen guni hasaplanyp korey halkynyn milli bayramcylygy diyip bellenilyar Potsdam maslahatynyn karary boyunca 17 VII 2 VIII 1945 38 nji parallel boyunca caklendirilen cak gecirildi ini 4 km uzunlygy 250 km Gunorta Koreyada amerikanlar oz gozegciligi astynda bolan rayat edar edisini duzduler 1948 nji yylyn Magtymguly ayynda BMG nyn Koreya meselesi boyunca barlag toparynyn gozekciligi astynda Milli yygnaga saylaw boldy Alp Arslan ayynyn 15 de Koreya respublikasy jar edildi Onun prezidentligine 1919 njy yyldan bari ABS da yasan Koreya emigranty Li Syn Man saylandy Demirgazygyn we Gunortanyn partiyalarynyn maslahaty boyunca butun yurt boyunca yokary halk yygnagyna saylaw gecirildi Gunortada gizlin Onun netijesi esasynda 1948 nji yylyn Ruhnama ayynyn 9 da Koreya halk Demokratik Respublikasy jar edildi Onun yolbascylygyna Kim Ir Sen saylandy Koreya resmi ika bolundi Iki dowletin arsyndaky gatnasyklar dartgynly boldy KHDR n yolbascylary Watanyn birlesdirilmegi we doly garassyzlygyn zerurlygy hakda habar berse Li Syn Man Demirgazyga yorus hakda cykys etdi 38 nji parallelde birnace gezek harby caknasyklar boldy 1950 nji yylyn Oguz ayynyn 25 de harby hereketler baslandy KHDR n gosuny 3 gunden son Seuly eyelediler we gunorta cunlasdylar BMG n Howpsuzlyk Genesi KHDR ny agressor diyip belledi Ruhnama ayynyn 15 de ABS gosunynyn 50 mun desanty Inchona dusurildi Indi olar KHDR kop cagini eyelap KHR n serhedine baryp yetdiler ABS a garsy SSSR we KHR n gosuny cykys etdi olaryn harby ucarlary harby herekete gatnasdy olar KHDR e yarag we harby enjamlar berdiler Netijede yylyn ahyryna BMG n gosuny 38 nji parallele serpikdirildi 1953 nji yylyn Gorkut ayynyn 27 de yarasyga gol cekildi Saherler weyran boldy 9 mln adam oldi Urus Gunorta Koreyanyn ykdysadyyetine kop zeper yetirdi Ol ABS a bakna boldy Li Syn Man 1960 njy yyla cenli prezident boldy 60 yyla cenli yurt agrar yurtdy Yer ozgerdisi gecirildi Dowlet iri yer eyelerinden yeri satyn alyp dayhanlara satdy Senagat gowsakdy Yasayys derejesi pes 1960 njy yylda Li Syn Man hokumetden gitmeli boldy Hokumete Yun Bo Son geldi metbugat demoketrasiya azatlygy berildi Emma 1961 nji yylyn Magtymguly ayynda dowlet agdarylysygy netijesinde harby duzgun dikeldildi ABS a yapja syyasat yoredildi President Pak Cjon Hi boldy 1961 1979 yyl ol demokratiyany gysdy Emma ykdysadyyetde osus gazandy Harby duzgunin dayanjy dayhanlar boldy Goranmak maksady bilen ABS bu yerde gosun saklady Dolandyrylyan bazar gatnasyklaryny saklayan ykdysadyyetin osus yoluna dusmeklik industrial osen yurtlardaky onumi import etmekden calysyan gaytadan islap bejeryan pudaklaryn we beyleki onumciligin doremegini dowlet gineldyardi Su maksat bilen dasary yurt puly esasan ABS we Yaponiya puly getirilyar 70 nji yyllardan eksport osdi Zawod fabriklerin birnacesi dowlete kabiri monopoliyalara degislidi Harydyn hili gowy nyrhy pes Ykdysadyyetin osmegi ilatyn durmusyny gowulandyrdy Baslangyc orta bilim mugt edildi talyplaryn kopusi ABS da we Yaponiyada okayar Oba hojalygynda esasy pudak osumcilik osdurmek G o Koreyanyn 22 cagi bejerilyar Onun 18 suwarymly ekin yeri 2 8 mln mw m Daneli osumlikler bugday arpa saly Tehniki medeni ekinler gowaca temmaki kenep Bakcacylyk alnyp barylyar Maldarcylykda iri sahly mallar donuz guscylyk alnyp barylyar Seyle hem yupekcilik we deniz hojalygy bilen mesgullanyarlar Demir yolunyn uzunlygy 6 mun km awtomabil yoly 54 mun km Uly gami duralgalary Pusan Ulsin Inchon Masan Howa transporty osen harby ucar duralgalarynyn gur seti bar ABS n harby bazalary bar Eksport esasan hem senagat onumlerini edyar dokma gami polat coyun telewizorlar magnitafon hasaplayys tehnikasy ayakgap faner himiki onumler Ykdysadyyeti esasy ABS we Yapon puluna bagly Senagatda iri karhanalar sonun hasabyna isleyar 1983 nji yylda komur 19 mln tonna ondurildi wolfram 4 7 mun tonna ondurilip dunyade birinji orny eyeledi ol wolfram Sandon Kanwon welayatlarynda cykyar Seyle hem demir marganes mis kumus altyn duz grafit we s m cykyar Elektrik energiya 50 mlr kwt Importy nebiti gaytadan islemek masyn electron dokma onumleri awtomobil gami takyk enjamlar elektro tehnika enjamlary osen Ykdysadyyetde 15 mln adam isjen gatnasdy Oba hojalygynda balykcylyk we tokaycylygy 29 senagaty 25 sowdada we hyzmatda 21 adam transport aragatnasygy 4 gurlusykda 5 adam gatnasdy Issizlik 1 5 mln adamdy Koreya respublikasy industrial yurda owruldi Yurdun beyle calt osmeginin ayratynlyklary 1 Taywandan pul almagy ABS dan 1 5 mlrd pul almagy Yaponiyadan 1965 81 nji yyllarda 12 mlrd amerikan dollaryny almagy 2 Arzan isci guyji ulanmagy Diktator duzguni yyllarynda Koreya respublikasynda syyasy yagday durnuksyzdy Talyplar demokratyanyn bozulyandygy ABS n harby guyclerinin saklayandygyna ownuk we orta emlakliler bolsa biznesin dowlet tarapyndan goldanylmayandygyna nagililik bildiryardi 1979 njy yylda prezident Soyg Gyu Ha boldy Emma ol halka ozuni yigrendirdi 1980 n Magtymguly ayynda Kwangjouda gozgalan boldy 200 adam oldi seyle gozgalan kop saherlerde boldy 1980 nji yylda Dowlet agdarylysygy boldy Prezidentlige general Con Du Hwan geldi Ol halk tarapyndan ozuni saylatmak isledi 1981 nji yylyn Baydak ayynyn 11 da prezident saylawy boldy Con Du Hwan ABS n goldamagy bilen yendi Syyasaty 2 bolunyar 1 80 nji yyllar syyasy yagday kadaly boldy 2 87 nji yyla cenli syyasy yagday cylsyrymly boldy Halk goni prezident saylawyny gecirmegi we konstitusiya 1980 y uygesme girizmegi talap etdi 1987 yylda ahlihalk referendumy ses bermesi gecirildi Halkyn 93 7 goni prezident saylawyna we Konstitusiya uytgesmeler girizmage ses berdi 1987 yylda prezidentlige Ro De U saylandy 1987 yylyn Alp Arslan ayynda milli yygnak taze konstitusiyany kabul etdi Onda president hukugy caklendirildi harby isgarlere syyasata gosulmak gadagan edildi 1988 nji yylda referendum cagyrdy Ro De U prezident saylandy Hususyyetci demokratik gurlus berkarar boldy Harby diktutura yykyldy hokumete dalas edyan toparlar onki prezident Con Du Hwany jogapkarcilik suduna bermeli diydiler 1989 nji yylyn Bitaraplyk ayynyn 31 de seyle sud boldy seylelikde ol jezalandyrylyp oldurildi Netijede dowlete dalas edyan topar bilen dolandyryjy topar yakynlasdy Harby diktatura dowrunden hususyyetci demokratik hasiyete gecildi Dasary syyasatda esasy ABS Yaponiya Taywand Gankong Singapur bilen yakynlasdy 1988 da 24 nji olimpiya oyunlarynyn gecirilmegi onun dasary syyasatyny has isjenlesdirdi Harbylaryn 30 yyllyk dolanysygyndan son 1993 nji yylyn Baydak ayynda prezident bolup rayat syyasatcysy Kim Yen Sam saylandy Ol Demolratik liberal partiyanyn dolandyryjy wekilidi Ol ginmasstably ozgerdisler girizmage baslady Iki Korey dowletinin arasyndaky gatnasyklar 1953 nji yylyn yarasygyndan son 2 Koreyanyn arasy dartgynly boldy Demarkasion yurdy ika bolyan cagin gunorta tarapyndan 38 parallel boyunca demir biton diwary dikeldildi 1980 nji yylyn ahyrynda dartgynlyk gowsady 1991 nji yylda Bitaraplyk ayynda yarasyk birek birege cozmazlyk we hyzmatdaslyk barada ylalasyk baglasyldy Olar Koreya yarym adasynyn yadroyaragsyz sebite owrulmegi hakda dillesdiler Koreyanyn birlesdirilmeginin oz nogsanlyklary bar Ona pasgel beryan ulyly kicili sertleri bar 1 ikisi hem syyasy pikir durmus ykdysady hasiyet boyunca tapawudy bar Gosulmak bu yakynda mumkin dal 2 Birek birege godek ynanmazlyk ozara gorky Phenyan has yonekey gatnasykdan hem gaca duryar Ol Demirgazyk Koreyanyn ilatyna Gunortadaky doganlarynyn nahili gowy yasayandygyny gorkezmek islemeyar Seul bolsa herna demirgazyk Koreya ozunin kesel ykdysadyyeti we gedaylasan ilaty bilen Gunortanyn gerdednine duser diyip gorkyar Gunbatardaky Germaniyanyn birlesigine syn eden Gunorta Koreya sol kulpetin oz basyna dusse cydamajakdygyny boyun alyar Iki Koreya hem birlesmegi basarman hat da birlesmage gyssanmayarlar Emma butun dunya ynanmazlyk buzunyn erap Koreyanyn birlsmeginin tarapdarydyr EdebiyatlarSaparmyrat Turkmenbasy Ruhnama A 2001y Saparmyrat Turkmenbasy Garassyztlyk Demokratiya Abadancylyk A 1994 y I II kitap Beyik Saparmyrat Turkmenbasynyn Bitaraplyk taglymaty A 2001y Wasilyew L S Istoriya Wostoka M 1998 y I 2 tom