Azərbaycan
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Meýilnama Ikinji jahan urşunyň başlanmagynyň sebäpleri Urşuň häsiýeti Faşistik Germaniýanyň basybalyjylyk hereketleriniň
II jahan urşy
Meýilnama:
- Ikinji jahan urşunyň başlanmagynyň sebäpleri, Urşuň häsiýeti.
- Faşistik Germaniýanyň basybalyjylyk hereketleriniň güýçlenmegi.
- Germaniýa garşy harby bileleşigiň döredilmegi.
Birinji jahan urşunyň jemini jemlän Wersal-Waşington şertnamalar ulgamynyň diňe ýeňen döwletleriň bähbitlerini göz öňünde tutmagy netijesinde, ýeňilenleriň özlerini kemsidilenler hasaplamagy, ahmyrçyl faşistleriň göreş meýdançasyna çykmagyna getirdi. Şeýlede muňa dünÿä krizisi täsir etdi Germaniýada faşistleriň häkimiýet başyna gelmegi bilen uruş taglymaty döwlet syýasatyna öwrüldi.
Germaniýa, Italiýa, Ýaponiýa ýaly ýurtlaryň dünýä kartasyna öz ýurtlarynyň bähbitlerine özgertmek islegleri, Beýik Britaniýa, Fransiýa, ABŞ ýaly ýurtlaryň öňki ýagdaýlaryny saklamaga synanyşmaklary netijesinde dörän gapma-garşylyklar ikinji jahan urşuna getirdi. Parahatçylyk söýüji demokratik döwletler we dünýä jemgyýetçiligi urşa garşy agsybir göreşi gurap bilmediler.
Ikinji jahan urşunyň başlanmagynyň gönüden göni sebäpkärleri bolan faşistik, uruşparaz döwletleriň ýolbaşçylary demokratiýany ýok etmegiň, jynsparazlyga we milletçilige esaslanýan “gün-güýçliňki”düzgüniniň dikeldilmeginiň tarapdarlarydy. Eger-de uruşda Germaniýanyň ýolbaşçylygyndaky faşistik toparlanyşyk ýeňen bolsa, onda adamzat nesli üç iň uly adalatsyzlyk döwri başlanardy. Şonuň üçin faşistik basybalyjylara garşy göreşen halklaryň alyp baran urşy adalatly uruşdyr.
Germaniýanyň Polşanyň üstüne çozmagy. Urşuň başlanmagy.
1939-njy ýylyň 1-nji Ruhnama aýynda daňdan 4 sagat 45 minutda Germaniýa uruş yglan etmezden Polşanyň üstüne çozdy. Beýik Britaniýa we Fransiýa 3-nji Ruhnama aýynda Polşany goldap, Germaniýa garşy uruş yglan etdiler. Ikinji jahan urşy başlandy.
Polşanyň halky gowy ýaraglanan we san taýdan agdyk bolan german basybalyjylaryna garşy, ýurdunyň garaşsyzlygy ugrunda gahrymanlarça göreşdiler. Güýçleriň deň däldigi sebäpli iki hepde-de 12-nji Ruhnama aýyna çenli polýak goşunlarynyň guramaçylykly garşylygy bes edildi. 16-njy Ruhnama aýynda Polşanyň paýtagty-Warşawa german goşunlary tarapyndan gabaldy.
Germaniýanyň daşary işler ministry Ribbentrop SSSR-e haýal etmän Polşa goşun girizmegi teklip etdi. 1939-njy ýylyň 28-nji Ruhnama aýynda Moskwada “dostluk we serhetler hakynda” sowet-german şertnamasyna gol çekildi. Günbatar Ukrainany we Günbatar Belorussiýany, SSSR basyp aldy. Şeýlelikde, Polşanyň özbaşdaklygy ýok edilip, onuň meýdany germaniýa we SSSR tarapyndan paýlaşyldy.
1939-njy ýylyň güýzünde Germaniýa we SSSR sazlaşykly basybalyjylykly daşary yurt syýasat alyp bardylar.
Beýik Britaniýa we Fransiýa Germaniýa garşy resmi uruş yglan etselerde hiç-hili harby hereketleri alyp barmadylar. Olar Germaniýanyň SSSR-iň üstüne çozmagyna entegem bil baglaýardylar. Olar Germaniýa bilen gepleşikler ýoly bilen ylalaşmak isleýärdiler. Olaryň Germaniýa garşy uruş yglan edip, urşa iş ýüzünde goşulmazlygy “geň uruş” ady bilen taryha girdi. Emma Germaniýa Beýik Britaniýa we Fransiýanyň döwlet baştutanlarynyň pikiriniň tersine Polşany basyp alandan soňra, gyssagly ýagdaýda esasy harby güýçleri Günbatara geçirip başlady.
SSSR-iň basybalyjylykly harby hereketleri. SSSR sowet-german gizlin ylalaşygy boýunça hereket edip, Estoniýa, Latwiýa we Litwa ýaly ýurtlarda zorluk bilen öz goşunyny ýerleşdirdi. 1939-njy ýylyň 5-nji Garaşsyzlyk aýynda Finlýandiýadan häzirki Sankt-Peterburgyň golaýyndan geçýän döwlet serhedini birnäçe kilometr yza çekmegi talap etdi. SSSR-iň bahanasy-da fin serhediniň Sank-Peterburga gaty golaý(32 km) ýerleşýänligidi. Finlýandiýa SSSR-iň talabyny kanagatlandyrmady. Ol SSSR-iň serhet ýaka sebitlerinde harby tälim okuwlaryny geçirip, SSSR-e garşy urşa taýýarlyga başlady.
1939-njy ýylyň 30-njy Sanjar aýynda SSSR Finlýandiýa garşy urşa başlady. Finler watanyny gahrymanlarça goradylar. Finlýandiýany Beýik Britaniýe hem Fransiýa goldady. Hat-da olar SSSR-e garşy urşa başlamagy hem ara alyp maslahatlaşdylar. SSSR basybalyjy hökmünde Milletler ligasyndan çykaryldy. SSSR-iň halkara abraýy peseldi.Bütin dünýäniň kommunistleri SSSR-iň uruşparazlygyny düşündirmäge söz tapman kyn güne galdylar.
Sowet harby ýolbaşçylarynyň pikiriçe fin urşy 2-3 hepde dowam etmelidi. Emma uruş 105 gün dowam etdi. Deňeşdirme üçin ýekeje mysala ýüzleneliň: Germaniýa Günbatar we merkezi Ýewropa ýurtlaryny basyp alanda jemi kyrk ýarym müň esgerini ýitirdi.
1940-nji ýylyň 12-nji Nowruz aýynda sowet-fin şertnamasy baglaşyldy. Finlýandiýanyň birnäçe ýerleri SSSR tarapyndan eýelenildi. Emma Finlýandiýa doly basylyp alynmady. Ol özbaşdak döwlet hökmünde ýaşady. Ýöne fin urşy sowet-fin dostlugyny gowşatdy we Finlýandiýanyň Germaniýa bilen ýakynlaşmagyna sebäp boldy.
Sowet-german ylalaşyklaryna bil baglap, SSSR Latwiýa, Litwa, Estoniýa döwletlerine zor salyp başlady. Pribaltika ýurtlaryndaky Sowet goşun bölümleriniň sany artdyryldy. Gyzyl Goşunyň girizilmegi we SSSR-iň zor salmagy bilen Pribaltika döwletleriniň baştutanlary häkimiýetden çetleşdirildi. Bu ýurtlarda häkimiýet başyna kommunistler getirildi. Bu wakalara “rewolýusiýa”diýip atlandyryp, bir aýdan soňra -1940 –nji ýylyň gorkut Alp-Arslan aýlarynda olar SSSR-iň düzümine “meýletin”girdiler. Emma iş ýüzünde SSSR ol ýurtlary basyp alypdy. Garşylyk görkezen pribaltikaly watançylar rehimsizlik bilen jezalandyrylypdy.
1940-nji ýylyň 26-njy Oguz aýynda SSSR Rumyniýa hökümetinden Bessarabiýanyň we Demirgazyk Bukowinanyň gürrüňsiz berilmegini talap etdi. Rumyniýa SSSR-den gorkup, talaby ýerine ýetirdi. Iki günden soňra Sowet Gyzyl Goşuny Bessarabiýa we Demirgazyk Bukowina girizilýär. Ol ýerlerde sowet häkimiýeti döredilýär. Ol ýerde Moldawiýa Sowet Sosialistik Respublikasynyň döredilendigi (MSSR) jar edilýär. MSSR 1940-njy ýylyň 2-nji Alp-Arslan aýynda SSSR-iň düzümine girizilýär.
SSSR Germaniýa bilen gizlin ylalaşyklarda ozone berlen Gündogar Ýewropa ýerlerini basyp almagyny tamamlaýar.
Günbatardaky harby hereketler.
Polşany basyp alandan soňra Germaniýa 1940-njy ýylyň ýazynda Günbatarda uruş hereketlerine başlady. Ilki ol Daniýa we Norwegiýa garşy uruş alyp bardy. Daniýanyň karoly öz goşunlaryna garşylyk görkezmezlik barada buýruk berip, dessine boýun egdi.
Norwegiýada german goşunlary güýçli garşylyga duçar bolandygyna garamazdan 50 günüň dowamynda ol basylyp alyndy. Beýik Britaniýa we Fransiýanyň Norwegiýa ýollan goşun bölümi-de derbi-dagyn edildi.
1940-nji ýylyň 10-njy Magtymguly aýynda Gollandiýa, Belgiýa, Fransiýa, garşy Germaniýa urşa başlady. Beýik Britaniýanyň hökümetiniň ýolbaşçysy N.Çemberlen basybalyjyny “köşeşdirmek” syýasatynyň gutarnykly puja çykandygyna göz ýetirip, wezipesinden boşadylmagyny haýyş etdi. U.Çerçelliň ýolbaşçylygynda taze hökümet düzüldi. Onuň hökümeti Germaniýa garşy urşa taýýarlanyşygy güýçlendirdi.
Uinston Çerçill (1874U-1965ý.ý). Ejesi amerikan bolan Uinston abraýly iňlis maşgalasyndan gelip çykypdyr. Ilki öýünde, soňra Askot we herroudaky ýapyk mekdeplerde bilim alypdyr. Iňlis harbylaryny taýýarlaýan abraýly okuw jaýyny – Sandherstdäki harby uçilişäni tamamlaýar we harby gullukçy bolup işe başlaýar. Dessine syýasata baş goşýar. 1900-nji ýylda parlamente saýlanýar. Onda žurnalistik we dilewarlyk talanty güýçli bolupdyr. Ol hatda romanam ýazypdyr. Şonuň üçin 1953-nji ýylda oňa edebiýat boýunça Nobel baýragynyň berilmegini geň görüp oturasy iş ýok. Beýik Britaniýanyň premýer-ministrligine saýlanýança ol deňiz, harby, maliýe ministrleriniň kürselerini eýeläpdi. Çerçil basybalyjyny “köşeşdirmek” syýasatyna garşy Beýik Britaniýanyň harby kuwwatyny artdyrmagyň tarapdarydy.
Germaniýanyň harby güýçlerine garşy uzak goranyp bilmän 14-nji Magtymguly aýynda Gollandiýa, 28-nji Magtymguly aýynda Belgiýa uruşda ýeňilendiklerini boýun aldylar. Fransiýanyň demirgazygynda 340 müň adamly iňlis-fransuz goşunynyň daşy gabalyp, esgerleriň bir bölegi wepat boldy, galany Beýik Britaniýa gaçmagy başardy. Italiýa Germaniýanyň tarapynda durup, Beýik Britaniýa we Fransiýa garşy urşa goşuldy.
Fransiýanyň goşuny Germaniýa düýpli garşylyk görkezmegi başarmady. Ähli iri söweşlerde fransuzlar ýeňildiler. 1940-njy ýylyň 14-nji Oguz aýynda hiç-hili söweşsiz taşlanylyp gidilen Pariži german goşunlary eýeledi. Taryhda birnäçe gaýtalanaýýan wakalar bolýar. Bu gezegem “Gülme goňşyňa, geler başyňa” diýen halk pähimi üstün çykdy. Fransiýanyň hökümeti 1940-njy ýylyň 22-nji Oguz aýynda Kompýen tokaýynda (1918-nji ýylda Germaniýanyň birinji jahan urşunda ýeňilendigi boýun alan ýerinde) uruşda ýelilendigini baýun aldy. Fransiýanyň üçden iki bölegini we Pariži Germaniýa eýeledi. Wişi şäherindäki Fransuz hökümeti German faşistlerine ägirt uly tölegler tölemäge mejbur edildi. Bu hökümete F.Peten ýolbaşçylyk edýärdi. Peten Germaniýanyň ähli talaplaryny berjaý etdi. Fransiýa uruşda ýeňilse-de, fransuz halkynyň garşylygyny doly basyp ýatyrmak faşistlere başartmady.
Fransuz halkynyň faşistlere garşy göreşine Beýik Britaniýada ýerleşen general Şarl de Golluň ýolbaşçylygyndaky “Azat Fransiýa” atly watançy gurama ýolbaşçylyk edýärdi.
Faşistik Germaniýa Fransiýany ýeňenden soňra ähli güýji bilen Beýik Britaniýa garşy howa hüjümine başlady. Ol 1940-njy ýylyň Gorkut aýyndan başlap güýze çenli dowam etdi. Howa çozuşyna 2.5 müň çemesi german harby uçarlary gatnaşdy. Beýik Britaniýanyň ençeme şäherleri tozduryldy. Emma Beýik Britaniýa Germaniýanyň öňünde dyza çökmedi.
ABŞ urşuň başynda bitaraplygyny jar etse-de indi faşizme garşy göreşýän güýçleri goldap başlady. 1941-nji ýylyň Nowruz aýynda amerikan kongresi lend-liza baradaky kanuny tassyklady. Oňa laýyklykda ABŞ faşizma garşy göreşýän döwletlere ýaraglary we enjamlary karzyna ýa-da kärendesine bermäge borçlanýardy. Emma entek Ewropadaky uruş hereketlerine goşulmaýardy.
Afrikada we Orta ýer deňzi sebtindäki uruş. Afrikadaky uruş hereketleri esasan iňlis we italýan goşunlarynyň arasynda alnyp baryldy. Somaliniň bir bölegi we Liwiýa Italiýanyň gol astyndady. Hut şol ýerlerde urşa taýýarlanyp, 1940-njy ýylyň Ruhnama ýaynda italýan goşuny Müsüri, Sues kanalynyň sebitini, Sudany we Keniýany eýelemäge synanyşdy. Synanyşyk şowsuz gutardy. Iňlisler italýanlara garşy ýerli halky ulanyp ýeňiş gazandylar. Afrikada Sues kanaly sebitini basyp almak maksady bilen Germaniýa italýan goşunlaryna kömege geldi. Emma german-italýan bileleşigi Sues kanaly sebtini basyp alyp bilmedi.
Balkanlardaky uruş. Germaniýanyň Beýik Britaniýa garşy eden howa hüjümi garaşylýan netijäni bermänden soňra Balkanlardaky uruş başlapdy. Gitler Balkanlarda ornaşyp, SSSR-i ilki derbi-dagyn edip, soňra Beýik Britaniýany boýun egdirmek barada buýruk berdi. Italiýa Albaniýanyň üsti bilen Gresiýa garşy urşa başlady.
Gresiýanyň watançylygyna iňlis goşuny kömege geldi. Şeýle şertlerde Germaniýa hem Bolgariýanyň üsti bilen 1941-nji ýylyň Gurbansoltan aýynda Ýugoslawiýa we Gresiýa garşy urşa başlady we şol aýda olaryň ikisinide boýun egdirdi.
Şeýlelikde 1941-nji ýylyň ýazynda Ýewropa tutuşlygyna diýen ýaly faşistler tarapyndan eýelendi.
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, II jahan urşy hakda maglumat, II jahan urşy näme? II jahan urşy näme diýmek?
Meyilnama Ikinji jahan ursunyn baslanmagynyn sebapleri Ursun hasiyeti Fasistik Germaniyanyn basybalyjylyk hereketlerinin guyclenmegi Germaniya garsy harby bilelesigin doredilmegi Birinji jahan ursunyn jemini jemlan Wersal Wasington sertnamalar ulgamynyn dine yenen dowletlerin bahbitlerini goz onunde tutmagy netijesinde yenilenlerin ozlerini kemsidilenler hasaplamagy ahmyrcyl fasistlerin gores meydancasyna cykmagyna getirdi Seylede muna dunya krizisi tasir etdi Germaniyada fasistlerin hakimiyet basyna gelmegi bilen urus taglymaty dowlet syyasatyna owruldi Germaniya Italiya Yaponiya yaly yurtlaryn dunya kartasyna oz yurtlarynyn bahbitlerine ozgertmek islegleri Beyik Britaniya Fransiya ABS yaly yurtlaryn onki yagdaylaryny saklamaga synanysmaklary netijesinde doran gapma garsylyklar ikinji jahan ursuna getirdi Parahatcylyk soyuji demokratik dowletler we dunya jemgyyetciligi ursa garsy agsybir goresi gurap bilmediler Ikinji jahan ursunyn baslanmagynyn gonuden goni sebapkarleri bolan fasistik urusparaz dowletlerin yolbascylary demokratiyany yok etmegin jynsparazlyga we milletcilige esaslanyan gun guyclinki duzguninin dikeldilmeginin tarapdarlarydy Eger de urusda Germaniyanyn yolbascylygyndaky fasistik toparlanysyk yenen bolsa onda adamzat nesli uc in uly adalatsyzlyk dowri baslanardy Sonun ucin fasistik basybalyjylara garsy goresen halklaryn alyp baran ursy adalatly urusdyr Germaniyanyn Polsanyn ustune cozmagy Ursun baslanmagy 1939 njy yylyn 1 nji Ruhnama ayynda dandan 4 sagat 45 minutda Germaniya urus yglan etmezden Polsanyn ustune cozdy Beyik Britaniya we Fransiya 3 nji Ruhnama ayynda Polsany goldap Germaniya garsy urus yglan etdiler Ikinji jahan ursy baslandy Polsanyn halky gowy yaraglanan we san taydan agdyk bolan german basybalyjylaryna garsy yurdunyn garassyzlygy ugrunda gahrymanlarca goresdiler Guyclerin den daldigi sebapli iki hepde de 12 nji Ruhnama ayyna cenli polyak gosunlarynyn guramacylykly garsylygy bes edildi 16 njy Ruhnama ayynda Polsanyn paytagty Warsawa german gosunlary tarapyndan gabaldy Germaniyanyn dasary isler ministry Ribbentrop SSSR e hayal etman Polsa gosun girizmegi teklip etdi 1939 njy yylyn 28 nji Ruhnama ayynda Moskwada dostluk we serhetler hakynda sowet german sertnamasyna gol cekildi Gunbatar Ukrainany we Gunbatar Belorussiyany SSSR basyp aldy Seylelikde Polsanyn ozbasdaklygy yok edilip onun meydany germaniya we SSSR tarapyndan paylasyldy 1939 njy yylyn guyzunde Germaniya we SSSR sazlasykly basybalyjylykly dasary yurt syyasat alyp bardylar Beyik Britaniya we Fransiya Germaniya garsy resmi urus yglan etselerde hic hili harby hereketleri alyp barmadylar Olar Germaniyanyn SSSR in ustune cozmagyna entegem bil baglayardylar Olar Germaniya bilen geplesikler yoly bilen ylalasmak isleyardiler Olaryn Germaniya garsy urus yglan edip ursa is yuzunde gosulmazlygy gen urus ady bilen taryha girdi Emma Germaniya Beyik Britaniya we Fransiyanyn dowlet bastutanlarynyn pikirinin tersine Polsany basyp alandan sonra gyssagly yagdayda esasy harby guycleri Gunbatara gecirip baslady SSSR in basybalyjylykly harby hereketleri SSSR sowet german gizlin ylalasygy boyunca hereket edip Estoniya Latwiya we Litwa yaly yurtlarda zorluk bilen oz gosunyny yerlesdirdi 1939 njy yylyn 5 nji Garassyzlyk ayynda Finlyandiyadan hazirki Sankt Peterburgyn golayyndan gecyan dowlet serhedini birnace kilometr yza cekmegi talap etdi SSSR in bahanasy da fin serhedinin Sank Peterburga gaty golay 32 km yerlesyanligidi Finlyandiya SSSR in talabyny kanagatlandyrmady Ol SSSR in serhet yaka sebitlerinde harby talim okuwlaryny gecirip SSSR e garsy ursa tayyarlyga baslady 1939 njy yylyn 30 njy Sanjar ayynda SSSR Finlyandiya garsy ursa baslady Finler watanyny gahrymanlarca goradylar Finlyandiyany Beyik Britaniye hem Fransiya goldady Hat da olar SSSR e garsy ursa baslamagy hem ara alyp maslahatlasdylar SSSR basybalyjy hokmunde Milletler ligasyndan cykaryldy SSSR in halkara abrayy peseldi Butin dunyanin kommunistleri SSSR in urusparazlygyny dusundirmage soz tapman kyn gune galdylar Sowet harby yolbascylarynyn pikirice fin ursy 2 3 hepde dowam etmelidi Emma urus 105 gun dowam etdi Denesdirme ucin yekeje mysala yuzlenelin Germaniya Gunbatar we merkezi Yewropa yurtlaryny basyp alanda jemi kyrk yarym mun esgerini yitirdi 1940 nji yylyn 12 nji Nowruz ayynda sowet fin sertnamasy baglasyldy Finlyandiyanyn birnace yerleri SSSR tarapyndan eyelenildi Emma Finlyandiya doly basylyp alynmady Ol ozbasdak dowlet hokmunde yasady Yone fin ursy sowet fin dostlugyny gowsatdy we Finlyandiyanyn Germaniya bilen yakynlasmagyna sebap boldy Sowet german ylalasyklaryna bil baglap SSSR Latwiya Litwa Estoniya dowletlerine zor salyp baslady Pribaltika yurtlaryndaky Sowet gosun bolumlerinin sany artdyryldy Gyzyl Gosunyn girizilmegi we SSSR in zor salmagy bilen Pribaltika dowletlerinin bastutanlary hakimiyetden cetlesdirildi Bu yurtlarda hakimiyet basyna kommunistler getirildi Bu wakalara rewolyusiya diyip atlandyryp bir aydan sonra 1940 nji yylyn gorkut Alp Arslan aylarynda olar SSSR in duzumine meyletin girdiler Emma is yuzunde SSSR ol yurtlary basyp alypdy Garsylyk gorkezen pribaltikaly watancylar rehimsizlik bilen jezalandyrylypdy 1940 nji yylyn 26 njy Oguz ayynda SSSR Rumyniya hokumetinden Bessarabiyanyn we Demirgazyk Bukowinanyn gurrunsiz berilmegini talap etdi Rumyniya SSSR den gorkup talaby yerine yetirdi Iki gunden sonra Sowet Gyzyl Gosuny Bessarabiya we Demirgazyk Bukowina girizilyar Ol yerlerde sowet hakimiyeti doredilyar Ol yerde Moldawiya Sowet Sosialistik Respublikasynyn doredilendigi MSSR jar edilyar MSSR 1940 njy yylyn 2 nji Alp Arslan ayynda SSSR in duzumine girizilyar SSSR Germaniya bilen gizlin ylalasyklarda ozone berlen Gundogar Yewropa yerlerini basyp almagyny tamamlayar Gunbatardaky harby hereketler Polsany basyp alandan sonra Germaniya 1940 njy yylyn yazynda Gunbatarda urus hereketlerine baslady Ilki ol Daniya we Norwegiya garsy urus alyp bardy Daniyanyn karoly oz gosunlaryna garsylyk gorkezmezlik barada buyruk berip dessine boyun egdi Norwegiyada german gosunlary guycli garsylyga ducar bolandygyna garamazdan 50 gunun dowamynda ol basylyp alyndy Beyik Britaniya we Fransiyanyn Norwegiya yollan gosun bolumi de derbi dagyn edildi 1940 nji yylyn 10 njy Magtymguly ayynda Gollandiya Belgiya Fransiya garsy Germaniya ursa baslady Beyik Britaniyanyn hokumetinin yolbascysy N Cemberlen basybalyjyny kosesdirmek syyasatynyn gutarnykly puja cykandygyna goz yetirip wezipesinden bosadylmagyny hayys etdi U Cercellin yolbascylygynda taze hokumet duzuldi Onun hokumeti Germaniya garsy ursa tayyarlanysygy guyclendirdi Uinston Cercill 1874U 1965y y Ejesi amerikan bolan Uinston abrayly inlis masgalasyndan gelip cykypdyr Ilki oyunde sonra Askot we herroudaky yapyk mekdeplerde bilim alypdyr Inlis harbylaryny tayyarlayan abrayly okuw jayyny Sandherstdaki harby ucilisani tamamlayar we harby gullukcy bolup ise baslayar Dessine syyasata bas gosyar 1900 nji yylda parlamente saylanyar Onda zurnalistik we dilewarlyk talanty guycli bolupdyr Ol hatda romanam yazypdyr Sonun ucin 1953 nji yylda ona edebiyat boyunca Nobel bayragynyn berilmegini gen gorup oturasy is yok Beyik Britaniyanyn premyer ministrligine saylanyanca ol deniz harby maliye ministrlerinin kurselerini eyelapdi Cercil basybalyjyny kosesdirmek syyasatyna garsy Beyik Britaniyanyn harby kuwwatyny artdyrmagyn tarapdarydy Germaniyanyn harby guyclerine garsy uzak goranyp bilman 14 nji Magtymguly ayynda Gollandiya 28 nji Magtymguly ayynda Belgiya urusda yenilendiklerini boyun aldylar Fransiyanyn demirgazygynda 340 mun adamly inlis fransuz gosunynyn dasy gabalyp esgerlerin bir bolegi wepat boldy galany Beyik Britaniya gacmagy basardy Italiya Germaniyanyn tarapynda durup Beyik Britaniya we Fransiya garsy ursa gosuldy Fransiyanyn gosuny Germaniya duypli garsylyk gorkezmegi basarmady Ahli iri soweslerde fransuzlar yenildiler 1940 njy yylyn 14 nji Oguz ayynda hic hili sowessiz taslanylyp gidilen Parizi german gosunlary eyeledi Taryhda birnace gaytalanayyan wakalar bolyar Bu gezegem Gulme gonsyna geler basyna diyen halk pahimi ustun cykdy Fransiyanyn hokumeti 1940 njy yylyn 22 nji Oguz ayynda Kompyen tokayynda 1918 nji yylda Germaniyanyn birinji jahan ursunda yenilendigi boyun alan yerinde urusda yelilendigini bayun aldy Fransiyanyn ucden iki bolegini we Parizi Germaniya eyeledi Wisi saherindaki Fransuz hokumeti German fasistlerine agirt uly tolegler tolemage mejbur edildi Bu hokumete F Peten yolbascylyk edyardi Peten Germaniyanyn ahli talaplaryny berjay etdi Fransiya urusda yenilse de fransuz halkynyn garsylygyny doly basyp yatyrmak fasistlere basartmady Fransuz halkynyn fasistlere garsy goresine Beyik Britaniyada yerlesen general Sarl de Gollun yolbascylygyndaky Azat Fransiya atly watancy gurama yolbascylyk edyardi Fasistik Germaniya Fransiyany yenenden sonra ahli guyji bilen Beyik Britaniya garsy howa hujumine baslady Ol 1940 njy yylyn Gorkut ayyndan baslap guyze cenli dowam etdi Howa cozusyna 2 5 mun cemesi german harby ucarlary gatnasdy Beyik Britaniyanyn enceme saherleri tozduryldy Emma Beyik Britaniya Germaniyanyn onunde dyza cokmedi ABS ursun basynda bitaraplygyny jar etse de indi fasizme garsy goresyan guycleri goldap baslady 1941 nji yylyn Nowruz ayynda amerikan kongresi lend liza baradaky kanuny tassyklady Ona layyklykda ABS fasizma garsy goresyan dowletlere yaraglary we enjamlary karzyna ya da karendesine bermage borclanyardy Emma entek Ewropadaky urus hereketlerine gosulmayardy Afrikada we Orta yer denzi sebtindaki urus Afrikadaky urus hereketleri esasan inlis we italyan gosunlarynyn arasynda alnyp baryldy Somalinin bir bolegi we Liwiya Italiyanyn gol astyndady Hut sol yerlerde ursa tayyarlanyp 1940 njy yylyn Ruhnama yaynda italyan gosuny Musuri Sues kanalynyn sebitini Sudany we Keniyany eyelemage synanysdy Synanysyk sowsuz gutardy Inlisler italyanlara garsy yerli halky ulanyp yenis gazandylar Afrikada Sues kanaly sebitini basyp almak maksady bilen Germaniya italyan gosunlaryna komege geldi Emma german italyan bilelesigi Sues kanaly sebtini basyp alyp bilmedi Balkanlardaky urus Germaniyanyn Beyik Britaniya garsy eden howa hujumi garasylyan netijani bermanden sonra Balkanlardaky urus baslapdy Gitler Balkanlarda ornasyp SSSR i ilki derbi dagyn edip sonra Beyik Britaniyany boyun egdirmek barada buyruk berdi Italiya Albaniyanyn usti bilen Gresiya garsy ursa baslady Gresiyanyn watancylygyna inlis gosuny komege geldi Seyle sertlerde Germaniya hem Bolgariyanyn usti bilen 1941 nji yylyn Gurbansoltan ayynda Yugoslawiya we Gresiya garsy ursa baslady we sol ayda olaryn ikisinide boyun egdirdi Seylelikde 1941 nji yylyn yazynda Yewropa tutuslygyna diyen yaly fasistler tarapyndan eyelendi