Azərbaycan
Deutschland
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Çad Baýdag Gerb Çad Merkezi Afrikada ýerleşýän döwlet Paýtagty Günbatarda Niger Nigeriýa Kamerun günortada Merkezi Afrik
Çad
| |||||
Çad — Merkezi Afrikada ýerleşýän döwlet. Paýtagty — . . Günbatarda Niger, Nigeriýa, Kamerun, günortada Merkezi Afrika Respublikasy, gündogarda Sudan, demirgazykda bolsa, Liwiýa bilen serhetleşýär. Çadyň birnäçe sebiti bar: demirgazykda çöl zolagy, merkezde gurak Sahelian guşagy we günortada has oňat Sudan Sawanna zolagy. Theurduň adyny göterýän Çad köli, Çaddaky iň uly batgalyk ýer we Afrikada ikinji orunda durýar. Paýtagt N'Djamena iň uly şäherdir. Çadyň resmi dilleri arap we fransuz dilleridir. Çadda 200-den gowrak dürli etnik we dil toparlary ýaşaýar. Çadyň iň meşhur dini Yslamdyr (55%), ondan soň hristiançylyk (40%).
Biziň eýýamymyzdan ozalky VII müňýyllykdan başlap, ilat köp sanly Çad basseýnine göçüpdir. Biziň eramyzyň I müňýyllygynyň ahyrynda Çadyň Sahelian zolagynda birnäçe döwlet we imperiýa ösüp, ýykyldy, olaryň her biri sebitden geçýän Sahara transmilli söwda ýollaryna gözegçilik edýärdi.
Fransiýa 1920-nji ýyla çenli bu territoriýany basyp aldy we ony Fransiýanyň Ekwatorial Afrikasynyň bir bölegi hökmünde goşdy. 1960-njy ýylda Çad Fransua Tombalbaýyň ýolbaşçylygynda garaşsyzlyk aldy. Musulman demirgazygyndaky syýasatlaryna bolan nägilelik 1965-nji ýylda uzak wagtlap dowam eden raýat urşunyň başlanmagy bilen tamamlandy. 1979-njy ýylda gozgalaňçylar paýtagty basyp aldylar we Günortanyň gegemoniýasyny ýok etdiler. Emma, gozgalaňçy serkerdeler Hisson Habre garşydaşlaryny ýeňýänçä öz aralarynda söweşdiler. Çadiýa - Liwiýa çaknyşygy 1978-nji ýylda Liwiýanyň çozmagy bilen başlandy, 1987-nji ýylda fransuz harby goşulyşmagy bilen bes edildi (Operation Épervier). Hisson Habre 1990-njy ýylda general Idriss Debi tarapyndan agdaryldy. Fransuz goldawy bilen 1991-nji ýylda Çadiýanyň ýaragly güýçlerini döwrebaplaşdyrmak başlandy. 2003-nji ýyldan bäri Sudanda Darfur krizisi serhetden döküldi we ýurdy durnuksyzlaşdyrdy. Garyp, millet we adamlar Çadyň gündogaryndaky lagerlerde we töwereginde ýaşaýan ýüzlerçe müň sudan bosgunyny ýerleşdirmek üçin göreşdiler.
Syýasy partiýalaryň köpüsi işjeň bolsa-da, güýç prezident Debiniň we onuň syýasy partiýasy “Watançylyk halas ediş hereketiniň” elinde. Çad syýasy zorluklardan we gaýtalanýan agdarlyşyk synanyşyklaryndan ejir çekýär. Çad dünýäniň iň garyp we korrumpirlenen ýurtlaryndan biridir; ýaşaýjylaryň köpüsi eklenç çopanlary we daýhanlary hökmünde garyplykda ýaşaýarlar. 2003-nji ýyldan bäri çig nebit, adaty pagta pudagyndan öňe geçip, ýurduň esasy eksport girdejisine öwrüldi.
Taryh
Biziň eýýamymyzdan ozalky VII müňýyllykda Çadiýanyň çäginiň demirgazyk ýarysynda ekologiki şertler adam mesgen tutmagy makul bildi we sebitde ilatyň sany köpeldi. Afrikanyň iň möhüm arheologiki ýerleriniň käbiri Çadda, esasan Borkou-Ennedi-Tibesti sebitinde duş gelýär; käbirleri miladydan öňki 2000-nji ýyldan has ir.
2000 ýyldan gowrak wagt bäri Çadýan basseýninde oba hojalygy we oturýan adamlar ýaşaýar. Sebit siwilizasiýalaryň çatrygy boldy. Bularyň ilkinjisi artefaktlardan we dilden aýdylýan taryhlardan belli bolan meşhur Sao. Sao Kanem imperiýasyna ýykyldy , biziň eramyzyň I müňýyllygynyň ahyryna çenli Çadyň Sahelian zolagynda ösen imperiýalaryň ilkinji we iň uzak dowam eden imperiýasy.
Sebitdäki beýleki iki döwlet, Bagirmi soltanlygy we Wadai imperiýasy XVI-XVII asyrlarda ýüze çykypdyr. Kanemiň we onuň oruntutarlarynyň güýji, sebitden geçýän Sahara transmilli söwda ýollaryna gözegçilik etmeklige esaslandy. Iň bärkisi asuda musulman bolan bu döwletler gullara hüjüm etmekden başga günorta otluklara hiç wagt gözegçilik edip bilmedi, Kanemde ilatyň üçden bir bölegi gul bolupdy.
Fransuz kolonial giňelmegi 1900-nji ýylda “Territoire Militaire des Pays et Protectorats du Tchad” -yň döremegine sebäp boldy. 1920-nji ýyla çenli Fransiýa koloniýanyň doly gözegçiligini ele aldy we ony Fransiýanyň Ekwatorial Afrikasynyň bir bölegi hökmünde goşdy. Çaddaky fransuz dolandyryşy, beýleki fransuz koloniýalary bilen deňeşdirilende, territoriýany birleşdirmek we haýal modernizasiýa syýasatlarynyň ýoklugy bilen häsiýetlendirildi.
Fransuzlar ilkinji nobatda koloniýany tälim berilmedik zähmetiň we çig pagtanyň möhüm çeşmesi hasaplaýardylar; Fransiýa 1929-njy ýylda giň gerimli pagta önümçiligini ýola goýdy. Çaddaky kolonial administrasiýa gaty pesdi we fransuz döwlet gullugynyň işgärlerine bil baglamalydy. Diňe günortadaky Sara täsirli dolandyrylýar; Yslamyň demirgazygynda we gündogarynda fransuzlaryň bolmagy nominaldy. Bu äsgermezlik bilim ulgamyna täsir etdi.
Ikinji jahan urşundan soň, Fransiýa Çada daşary ýurtlaryň statusy we onuň ýaşaýjylary Milli Assambleýa we Çadiýa mejlisine wekil saýlamak hukugyny berdi. Iň uly syýasy partiýa, koloniýanyň günorta ýarysynda ýerleşýän Çadian Ösüş Partiýasy (Fransuzça: Parti Progressiste Tchadien, PPT) boldy. Çada ilkinji prezident hökmünde 1960-njy ýylyň 11-nji awgustynda PPT-iň lideri Fransua Tombalbaye garaşsyzlyk berildi.
Iki ýyldan soň Tombalbaye oppozisiýa partiýalaryny gadagan etdi we bir partiýaly sistema döretdi. Tombalbaýyň awtokratik dolandyryşy we biperwaý dolandyryş milletara dartgynlygy güýçlendirdi. 1965-nji ýylda Çadyň Milli azat ediş frontynyň (Fransuzça: Front de libération nationale du Tchad, FRONILAT) ýolbaşçylygyndaky demirgazykdaky musulmanlar raýat urşuna başladylar. Tombalbaye 1975-nji ýylda agdaryldy we öldürildi, ýöne gozgalaň dowam etdi. 1979-njy ýylda Hisson Habräniň ýolbaşçylygyndaky gozgalaňçy toparlar paýtagty eýeledi we ýurtdaky ähli merkezi häkimiýetler ýykyldy. Demirgazykdaky gozgalaňdan ýaragly toparlar häkimiýet ugrunda göreşdiler.
Çadyň dargamagy Fransiýanyň ýurtdaky ornunyň çökmegine sebäp boldy. Liwiýa güýç boşlugyny doldurmak üçin hereket etdi we Çadyň raýat urşuna gatnaşdy. Liwiýanyň başdan geçirmeleri 1987-nji ýylda betbagtçylyk bilen tamamlandy; Fransuz tarapyndan goldanýan prezident Hisson Habré, Çadiýalylaryň ozal görlüp-eşidilmedik seslenmesini döretdi we Liwiýa goşunyny Çadiýanyň topragyndan çykarmaga mejbur etdi.
Habre öz diktaturasyny öz dolandyryşynda öldürilen müňlerçe adam bilen korrupsiýa we zorluga bil baglaýan güýç ulgamy arkaly berkitdi. Prezident özüniň Toubou etniki toparyny goldady we öňki ýaranlary Zaghawany kemsitdi. General Idriss Debi 1990-njy ýylda ony agdarypdy. Habreni jogapkärçilige çekmek synanyşygy 2005-nji ýylda Senegalda öý tussaglygynda saklandy; 2013-nji ýylda Habre hökümdarlyk eden döwründe uruş jenaýatlarynda resmi taýdan aýyplandy. 2016-njy ýylyň maý aýynda zorlamak, jynsy gulçulyk we 40,000 adamyň öldürilmegine buýruk bermek ýaly adam hukuklaryny bozmakda günäli tapyldy we ömürlik türme tussaglygyna höküm edildi.
Debi gozgalaňçy toparlary ýaraşdyrmaga synanyşdy we köp partiýaly syýasaty täzeden açdy. Çadiýalylar referendum arkaly täze konstitusiýany tassykladylar we 1996-njy ýylda Debbi bäsleşige ukyply prezident saýlawynda ýeňiş gazandy. Bäş ýyldan soň ikinji möhlete ýeňiş gazandy. Nebit ekspluatasiýasy 2003-nji ýylda Çadda başlandy we Çadyň ahyrsoňy parahatçylyk we abadançylyk mümkinçiligine eýe boljakdygyna umyt baglady. Muňa derek içerki nägilelik hasam erbetleşdi we täze raýat urşy başlandy. Debi prezidentiň iki möhletli çägini aýyrmak üçin konstitusiýany birtaraplaýyn üýtgetdi; bu raýat jemgyýeti bilen oppozisiýa partiýalarynyň arasynda nägilelige sebäp boldy.
2006-njy ýylda Debbi oppozisiýanyň boýkot eden saýlawlarynda üçünji mandaty aldy. Çadyň gündogaryndaky etnik zorluklar köpeldi; Birleşen Milletler Guramasynyň Bosgunlar boýunça Commissionerokary Komissary Çadda Darfurdaky ýaly genosidiň bolup biljekdigini duýdurdy. 2006-njy ýylda we 2008-nji ýylda gozgalaňçy güýçler paýtagty zor bilen almaga synanyşdy, ýöne iki ýagdaýda-da şowsuz boldy. 2010-njy ýylyň 15-nji ýanwarynda gol çekilen Çad bilen Sudanyň arasyndaky sazlaşygy dikeltmek baradaky şertnama bäş ýyllyk urşuň gutarandygyny görkezdi. Gatnaşyklaryň düzedilmegi Sudandan gelen Çadiýaly gozgalaňçylaryň öýlerine gaýdyp gelmegine, ýedi ýyl ýapylandan soň iki ýurduň arasynda serhetiň açylmagyna we serhedi goramak üçin bilelikdäki güýç ýerleşdirilmegine sebäp boldy. 2013-nji ýylyň maý aýynda Çadyň howpsuzlyk güýçleri birnäçe aý bäri taýynlyk görýän Prezident Idriss Debä garşy döwlet agdarylyşygy puja çykardy.
Çad häzirki wagtda Günbatar Afrika koalisiýasynyň Boko Haram bilen söweşde öňdebaryjy hyzmatdaşlaryndan biridir. Çad, şeýle hem, Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň prezidenti Donald Trumpyň 13780-nji buýrugynyň giňeldilen görnüşi, Çad ýaly 8 ýurtdan raýatlaryň ABŞ-a girmegini çäklendirýän Prezidentiň yglannamasyna girizildi. Bu ädim Çadiýanyň hökümetini gaharlandyrdy.
- Decalo, Samuel (1987). Historical Dictionary of Chad (2 ed.). Metuchen: The Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-1937-5.
- Decalo, p. 6
- D. Lange 1988
- S. Collelo, Chad
- Nolutshungu, p. 17
- Decalo, pp. 12–16
- Pollack, Kenneth M. (2002); Arabs at War: Military Effectiveness, 1948–1991. Lincoln: University of Nebraska Press. ISBN 0-8032-3733-2, pp. 391–397
- IPS, "Le pétrole au cœur des nouveaux soubresauts au Tchad"
- https://www.npr.org/sections/thetwo-way/2017/09/27/553967424/why-is-chad-on-trumps-travel-ban-list
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Çad hakda maglumat, Çad näme? Çad näme diýmek?
Cad Baydag Gerb Cad Merkezi Afrikada yerlesyan dowlet Paytagty Gunbatarda Niger Nigeriya Kamerun gunortada Merkezi Afrika Respublikasy gundogarda Sudan demirgazykda bolsa Liwiya bilen serhetlesyar Cadyn birnace sebiti bar demirgazykda col zolagy merkezde gurak Sahelian gusagy we gunortada has onat Sudan Sawanna zolagy Theurdun adyny goteryan Cad koli Caddaky in uly batgalyk yer we Afrikada ikinji orunda duryar Paytagt N Djamena in uly saherdir Cadyn resmi dilleri arap we fransuz dilleridir Cadda 200 den gowrak durli etnik we dil toparlary yasayar Cadyn in meshur dini Yslamdyr 55 ondan son hristiancylyk 40 Bizin eyyamymyzdan ozalky VII munyyllykdan baslap ilat kop sanly Cad basseynine gocupdir Bizin eramyzyn I munyyllygynyn ahyrynda Cadyn Sahelian zolagynda birnace dowlet we imperiya osup yykyldy olaryn her biri sebitden gecyan Sahara transmilli sowda yollaryna gozegcilik edyardi Fransiya 1920 nji yyla cenli bu territoriyany basyp aldy we ony Fransiyanyn Ekwatorial Afrikasynyn bir bolegi hokmunde gosdy 1960 njy yylda Cad Fransua Tombalbayyn yolbascylygynda garassyzlyk aldy Musulman demirgazygyndaky syyasatlaryna bolan nagilelik 1965 nji yylda uzak wagtlap dowam eden rayat ursunyn baslanmagy bilen tamamlandy 1979 njy yylda gozgalancylar paytagty basyp aldylar we Gunortanyn gegemoniyasyny yok etdiler Emma gozgalancy serkerdeler Hisson Habre garsydaslaryny yenyanca oz aralarynda sowesdiler Cadiya Liwiya caknysygy 1978 nji yylda Liwiyanyn cozmagy bilen baslandy 1987 nji yylda fransuz harby gosulysmagy bilen bes edildi Operation Epervier Hisson Habre 1990 njy yylda general Idriss Debi tarapyndan agdaryldy Fransuz goldawy bilen 1991 nji yylda Cadiyanyn yaragly guyclerini dowrebaplasdyrmak baslandy 2003 nji yyldan bari Sudanda Darfur krizisi serhetden dokuldi we yurdy durnuksyzlasdyrdy Garyp millet we adamlar Cadyn gundogaryndaky lagerlerde we towereginde yasayan yuzlerce mun sudan bosgunyny yerlesdirmek ucin goresdiler Syyasy partiyalaryn kopusi isjen bolsa da guyc prezident Debinin we onun syyasy partiyasy Watancylyk halas edis hereketinin elinde Cad syyasy zorluklardan we gaytalanyan agdarlysyk synanysyklaryndan ejir cekyar Cad dunyanin in garyp we korrumpirlenen yurtlaryndan biridir yasayjylaryn kopusi eklenc copanlary we dayhanlary hokmunde garyplykda yasayarlar 2003 nji yyldan bari cig nebit adaty pagta pudagyndan one gecip yurdun esasy eksport girdejisine owruldi TaryhBizin eyyamymyzdan ozalky VII munyyllykda Cadiyanyn caginin demirgazyk yarysynda ekologiki sertler adam mesgen tutmagy makul bildi we sebitde ilatyn sany kopeldi Afrikanyn in mohum arheologiki yerlerinin kabiri Cadda esasan Borkou Ennedi Tibesti sebitinde dus gelyar kabirleri miladydan onki 2000 nji yyldan has ir 2000 yyldan gowrak wagt bari Cadyan basseyninde oba hojalygy we oturyan adamlar yasayar Sebit siwilizasiyalaryn catrygy boldy Bularyn ilkinjisi artefaktlardan we dilden aydylyan taryhlardan belli bolan meshur Sao Sao Kanem imperiyasyna yykyldy bizin eramyzyn I munyyllygynyn ahyryna cenli Cadyn Sahelian zolagynda osen imperiyalaryn ilkinji we in uzak dowam eden imperiyasy Sebitdaki beyleki iki dowlet Bagirmi soltanlygy we Wadai imperiyasy XVI XVII asyrlarda yuze cykypdyr Kanemin we onun oruntutarlarynyn guyji sebitden gecyan Sahara transmilli sowda yollaryna gozegcilik etmeklige esaslandy In barkisi asuda musulman bolan bu dowletler gullara hujum etmekden basga gunorta otluklara hic wagt gozegcilik edip bilmedi Kanemde ilatyn ucden bir bolegi gul bolupdy Cadyn paytagty N Djamenanyn esasy meydancasy Fransuz kolonial ginelmegi 1900 nji yylda Territoire Militaire des Pays et Protectorats du Tchad yn doremegine sebap boldy 1920 nji yyla cenli Fransiya koloniyanyn doly gozegciligini ele aldy we ony Fransiyanyn Ekwatorial Afrikasynyn bir bolegi hokmunde gosdy Caddaky fransuz dolandyrysy beyleki fransuz koloniyalary bilen denesdirilende territoriyany birlesdirmek we hayal modernizasiya syyasatlarynyn yoklugy bilen hasiyetlendirildi Fransuzlar ilkinji nobatda koloniyany talim berilmedik zahmetin we cig pagtanyn mohum cesmesi hasaplayardylar Fransiya 1929 njy yylda gin gerimli pagta onumciligini yola goydy Caddaky kolonial administrasiya gaty pesdi we fransuz dowlet gullugynyn isgarlerine bil baglamalydy Dine gunortadaky Sara tasirli dolandyrylyar Yslamyn demirgazygynda we gundogarynda fransuzlaryn bolmagy nominaldy Bu asgermezlik bilim ulgamyna tasir etdi Ikinji jahan ursundan son Fransiya Cada dasary yurtlaryn statusy we onun yasayjylary Milli Assambleya we Cadiya mejlisine wekil saylamak hukugyny berdi In uly syyasy partiya koloniyanyn gunorta yarysynda yerlesyan Cadian Osus Partiyasy Fransuzca Parti Progressiste Tchadien PPT boldy Cada ilkinji prezident hokmunde 1960 njy yylyn 11 nji awgustynda PPT in lideri Fransua Tombalbaye garassyzlyk berildi Iki yyldan son Tombalbaye oppozisiya partiyalaryny gadagan etdi we bir partiyaly sistema doretdi Tombalbayyn awtokratik dolandyrysy we biperway dolandyrys milletara dartgynlygy guyclendirdi 1965 nji yylda Cadyn Milli azat edis frontynyn Fransuzca Front de liberation nationale du Tchad FRONILAT yolbascylygyndaky demirgazykdaky musulmanlar rayat ursuna basladylar Tombalbaye 1975 nji yylda agdaryldy we oldurildi yone gozgalan dowam etdi 1979 njy yylda Hisson Habranin yolbascylygyndaky gozgalancy toparlar paytagty eyeledi we yurtdaky ahli merkezi hakimiyetler yykyldy Demirgazykdaky gozgalandan yaragly toparlar hakimiyet ugrunda goresdiler Cadyn dargamagy Fransiyanyn yurtdaky ornunyn cokmegine sebap boldy Liwiya guyc boslugyny doldurmak ucin hereket etdi we Cadyn rayat ursuna gatnasdy Liwiyanyn basdan gecirmeleri 1987 nji yylda betbagtcylyk bilen tamamlandy Fransuz tarapyndan goldanyan prezident Hisson Habre Cadiyalylaryn ozal gorlup esidilmedik seslenmesini doretdi we Liwiya gosunyny Cadiyanyn topragyndan cykarmaga mejbur etdi Liwiya bilen Cadyn arasyndaky sowesin kartasy Habre oz diktaturasyny oz dolandyrysynda oldurilen munlerce adam bilen korrupsiya we zorluga bil baglayan guyc ulgamy arkaly berkitdi Prezident ozunin Toubou etniki toparyny goldady we onki yaranlary Zaghawany kemsitdi General Idriss Debi 1990 njy yylda ony agdarypdy Habreni jogapkarcilige cekmek synanysygy 2005 nji yylda Senegalda oy tussaglygynda saklandy 2013 nji yylda Habre hokumdarlyk eden dowrunde urus jenayatlarynda resmi taydan ayyplandy 2016 njy yylyn may ayynda zorlamak jynsy gulculyk we 40 000 adamyn oldurilmegine buyruk bermek yaly adam hukuklaryny bozmakda gunali tapyldy we omurlik turme tussaglygyna hokum edildi Debi gozgalancy toparlary yarasdyrmaga synanysdy we kop partiyaly syyasaty tazeden acdy Cadiyalylar referendum arkaly taze konstitusiyany tassykladylar we 1996 njy yylda Debbi baslesige ukyply prezident saylawynda yenis gazandy Bas yyldan son ikinji mohlete yenis gazandy Nebit ekspluatasiyasy 2003 nji yylda Cadda baslandy we Cadyn ahyrsony parahatcylyk we abadancylyk mumkinciligine eye boljakdygyna umyt baglady Muna derek icerki nagilelik hasam erbetlesdi we taze rayat ursy baslandy Debi prezidentin iki mohletli cagini ayyrmak ucin konstitusiyany birtaraplayyn uytgetdi bu rayat jemgyyeti bilen oppozisiya partiyalarynyn arasynda nagilelige sebap boldy 2006 njy yylda Debbi oppozisiyanyn boykot eden saylawlarynda ucunji mandaty aldy Cadyn gundogaryndaky etnik zorluklar kopeldi Birlesen Milletler Guramasynyn Bosgunlar boyunca Commissionerokary Komissary Cadda Darfurdaky yaly genosidin bolup biljekdigini duydurdy 2006 njy yylda we 2008 nji yylda gozgalancy guycler paytagty zor bilen almaga synanysdy yone iki yagdayda da sowsuz boldy 2010 njy yylyn 15 nji yanwarynda gol cekilen Cad bilen Sudanyn arasyndaky sazlasygy dikeltmek baradaky sertnama bas yyllyk ursun gutarandygyny gorkezdi Gatnasyklaryn duzedilmegi Sudandan gelen Cadiyaly gozgalancylaryn oylerine gaydyp gelmegine yedi yyl yapylandan son iki yurdun arasynda serhetin acylmagyna we serhedi goramak ucin bilelikdaki guyc yerlesdirilmegine sebap boldy 2013 nji yylyn may ayynda Cadyn howpsuzlyk guycleri birnace ay bari tayynlyk goryan Prezident Idriss Deba garsy dowlet agdarylysygy puja cykardy Cad hazirki wagtda Gunbatar Afrika koalisiyasynyn Boko Haram bilen sowesde ondebaryjy hyzmatdaslaryndan biridir Cad seyle hem Amerikanyn Birlesen Statlarynyn prezidenti Donald Trumpyn 13780 nji buyrugynyn gineldilen gornusi Cad yaly 8 yurtdan rayatlaryn ABS a girmegini caklendiryan Prezidentin yglannamasyna girizildi Bu adim Cadiyanyn hokumetini gaharlandyrdy Decalo Samuel 1987 Historical Dictionary of Chad 2 ed Metuchen The Scarecrow Press ISBN 978 0 8108 1937 5 Decalo p 6 D Lange 1988 S Collelo Chad Nolutshungu p 17 Decalo pp 12 16 Pollack Kenneth M 2002 Arabs at War Military Effectiveness 1948 1991 Lincoln University of Nebraska Press ISBN 0 8032 3733 2 pp 391 397 IPS Le petrole au cœur des nouveaux soubresauts au Tchad https www npr org sections thetwo way 2017 09 27 553967424 why is chad on trumps travel ban list