Azərbaycan
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Sudan Baýdag Gerb Sudan arap السودان iňl Sudan doly ady Sudan Respublikasy arap جمهورية السودان iňl Republic of Sudan De
Sudan
| |||||
Sudan (arap. السودان, iňl. Sudan), doly ady — Sudan Respublikasy (arap. جمهورية السودان, iňl. Republic of Sudan) — Demirgazyk-Gündogar Afrikada döwlet, Günorta Sudan garaşsyzlygyny alýança iň iri afrika döwletidi. Ol demirgazykda Müsür, demirgazyk-günbatarda Liwiýa, günbatarda Çad, günorta-günbatarda Merkezi Afrika Respublikasy, günortada Günorta Sudan, gündogarda bolsa Eritreýa we Efiopiýa bilen araçäkleşýär. Demirgazyk-gündogarda kenarlaryny suwlary ýuwýar.
Paýtagty — şäheri.
Taryh
Günbatar Sudan
Günbatar Sudan VII-VII asyrda söwda ýolunda ýerleşip, bu ýerde sawannaly ekerançylar ýaşapdyr. Ilaty berber – liwiýalylar gelip çykyşy bolup, kerwen söwdasyny edipdirler. Dürli otlar, tüwi ekipdirler şäherlerde söwdagärlerden başgada hünärmentlerde bolupdyr. Ýöne esasy zat altyn bolupdyr. Berk irki döwletleriň biri Gana döwleti bolupdyr. Onuň dolandyryjylary demirgazykdan günbatar Sudan ýerlerine aralaşypdyrlar Bu ýerleriň ilkinji hökümdarlary adamlar bolupdyr. Megerem göçme berberiler bolmaly. Ýurduň esasy girdejisi altyn çäge bolupdyr. Ýurduň dolandyryjylary söwda işine goşulman araplar berberiler, ýewreýler söwda edipdir. Soltan Abu-Bekir Ganany eýeläp, şäheri dargadypdyr. 11 ýyldan soň basybalyjylar bu ýerden gidýär. 1203 ýyldan başlap Mali döwleti Gana derek syýasy merkeze öwrülýär.
Mali VIII-IX asyrlarda Gananyň günortasynda döwlet hökmünde döredi. XI asyrda islamy kabul etdi. Araplar 1235 ýylda günorta Gana ýerlerini özüne birleşdirdi.
Tiz wagtda Mali günbatar Sudanda belli döwlet bolup özüne Ganany hem birleşdirýär. Maliniň dolandyryjysy Musa I 1324 ýylda Mekgä Haja gidýär. Syýahat döwründe 10-12 tonna altyny paýlaýar. Şeýdip köp ýyllap arap dünýäsinde altynyň bahasy pese gaçýar.
Mali şäherlerinde owadan jaýlar we metjitler gurulypdyr. Altyn şeýle bir köp bolupdyr.
Goşunda gullar örän köp bolupdyr. Olarada ýer berlipdir. Ilat uly jemagat görnüşinde ýaşapdyr. Malide XIV asyrda neberelik gatnaşyklary ýok bolup başlaýar.
XV asyrda Malä seredende Songaý döwleti güýçlenýär. Täze II müň ýyllykda Sonagaýyň döwlet birleşmeleri Maliniň gol astynda bolupdyr. Diňe Mali gowşandan soň XIV asyrda Songaý güýçlenýär. Onuň hakyna tutma goşuny bolupdyr.
XV-XVI asyrlarda Muhammediň dolandyran döwründe döwletleriň iň güýçlenen derejesine ýetýär. Ol hem Mekgä haja barýar, musulman alymlaryny goldaýar, öz ýurduna çagyrýar. Bu ýerde ýokary okuw jaýlary işläp başlapdyr. Onda islam teologiýasy, hukuk, matematika, gumaniar bilimler berilýär.
Döwlet altyndan köp girdeji gazanypdyr. Gullar ýer bejeripdir. Garaşly hökümdarlar dolandyryjy salgyt töläpdir.
XVI asyryň ahyrynda marokkalylar Songaýa çozup, onuň ähmiýetini pese gaçyrýar. Atyjy ýaraglar bolup ispan hakyna tutma goşuny bilen çozup Songaý döwletine uly zarp urýar. Olar hem altyn gözläp gelýär. Olar hem altyn gözläp gelýär. Ýöne zapaslar gutarmady.Marokan soltanyň Sudana gyzyklanmasy gaçýar, goşunlaryň bolsa ýerli aýallara öýlenýär we galýar. Olar hojalyk döredýär. Ol hem XVII asyrda çenli dowam edýär. Ony saharalylar derbi-dagyn edýär. XVII-XVIII asyrda birnäçe döwletler döreýär.
Merkezi Sudan
Ol Çad kölüniň kenarynda ýerleşip söwda merkezleriniň golaýynda has-da döwlet guramalary döräp başlaýar. Mali, Songaý pese gaçandan soň Günbatar Sudanyň altyn zapaslary kemelenden soň, söwda alyş çalyş pese gaçýar, indi Gwineýanyň kenarlarynda portugallar “Altyn kenary” döredýär we esasy söwda merkezine öwrülýär.
Demirgazyk Afrika şäherlerde hünärmentçilik, dokmaçylyk ösýär. Äpet jaýlar metjitler gurulýar. Ýörite arap we beýleki söwdagärleriň ýaşaýan kwartallary bolupdyr. Gulçulyk esasy rol oýnapdyr. Olaryň ýeri bolupdyr. Ýuridiki taýdan deň hukukly bolmandyrlar.
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Sudan hakda maglumat, Sudan näme? Sudan näme diýmek?
Sudan Baydag Gerb Sudan arap السودان inl Sudan doly ady Sudan Respublikasy arap جمهورية السودان inl Republic of Sudan Demirgazyk Gundogar Afrikada dowlet Gunorta Sudan garassyzlygyny alyanca in iri afrika dowletidi Ol demirgazykda Musur demirgazyk gunbatarda Liwiya gunbatarda Cad gunorta gunbatarda Merkezi Afrika Respublikasy gunortada Gunorta Sudan gundogarda bolsa Eritreya we Efiopiya bilen aracaklesyar Demirgazyk gundogarda kenarlaryny suwlary yuwyar Paytagty saheri TaryhGunbatar Sudan Nubiyada dagy Gunbatar Sudan VII VII asyrda sowda yolunda yerlesip bu yerde sawannaly ekerancylar yasapdyr Ilaty berber liwiyalylar gelip cykysy bolup kerwen sowdasyny edipdirler Durli otlar tuwi ekipdirler saherlerde sowdagarlerden basgada hunarmentlerde bolupdyr Yone esasy zat altyn bolupdyr Berk irki dowletlerin biri Gana dowleti bolupdyr Onun dolandyryjylary demirgazykdan gunbatar Sudan yerlerine aralasypdyrlar Bu yerlerin ilkinji hokumdarlary adamlar bolupdyr Megerem gocme berberiler bolmaly Yurdun esasy girdejisi altyn cage bolupdyr Yurdun dolandyryjylary sowda isine gosulman araplar berberiler yewreyler sowda edipdir Soltan Abu Bekir Ganany eyelap saheri dargadypdyr 11 yyldan son basybalyjylar bu yerden gidyar 1203 yyldan baslap Mali dowleti Gana derek syyasy merkeze owrulyar Mali VIII IX asyrlarda Gananyn gunortasynda dowlet hokmunde doredi XI asyrda islamy kabul etdi Araplar 1235 yylda gunorta Gana yerlerini ozune birlesdirdi Tiz wagtda Mali gunbatar Sudanda belli dowlet bolup ozune Ganany hem birlesdiryar Malinin dolandyryjysy Musa I 1324 yylda Mekga Haja gidyar Syyahat dowrunde 10 12 tonna altyny paylayar Seydip kop yyllap arap dunyasinde altynyn bahasy pese gacyar Mali saherlerinde owadan jaylar we metjitler gurulypdyr Altyn seyle bir kop bolupdyr Gosunda gullar oran kop bolupdyr Olarada yer berlipdir Ilat uly jemagat gornusinde yasapdyr Malide XIV asyrda neberelik gatnasyklary yok bolup baslayar XV asyrda Mala seredende Songay dowleti guyclenyar Taze II mun yyllykda Sonagayyn dowlet birlesmeleri Malinin gol astynda bolupdyr Dine Mali gowsandan son XIV asyrda Songay guyclenyar Onun hakyna tutma gosuny bolupdyr XV XVI asyrlarda Muhammedin dolandyran dowrunde dowletlerin in guyclenen derejesine yetyar Ol hem Mekga haja baryar musulman alymlaryny goldayar oz yurduna cagyryar Bu yerde yokary okuw jaylary islap baslapdyr Onda islam teologiyasy hukuk matematika gumaniar bilimler berilyar Dowlet altyndan kop girdeji gazanypdyr Gullar yer bejeripdir Garasly hokumdarlar dolandyryjy salgyt tolapdir XVI asyryn ahyrynda marokkalylar Songaya cozup onun ahmiyetini pese gacyryar Atyjy yaraglar bolup ispan hakyna tutma gosuny bilen cozup Songay dowletine uly zarp uryar Olar hem altyn gozlap gelyar Olar hem altyn gozlap gelyar Yone zapaslar gutarmady Marokan soltanyn Sudana gyzyklanmasy gacyar gosunlaryn bolsa yerli ayallara oylenyar we galyar Olar hojalyk doredyar Ol hem XVII asyrda cenli dowam edyar Ony saharalylar derbi dagyn edyar XVII XVIII asyrda birnace dowletler doreyar Merkezi Sudan Ol Cad kolunin kenarynda yerlesip sowda merkezlerinin golayynda has da dowlet guramalary dorap baslayar Mali Songay pese gacandan son Gunbatar Sudanyn altyn zapaslary kemelenden son sowda alys calys pese gacyar indi Gwineyanyn kenarlarynda portugallar Altyn kenary doredyar we esasy sowda merkezine owrulyar Demirgazyk Afrika saherlerde hunarmentcilik dokmacylyk osyar Apet jaylar metjitler gurulyar Yorite arap we beyleki sowdagarlerin yasayan kwartallary bolupdyr Gulculyk esasy rol oynapdyr Olaryn yeri bolupdyr Yuridiki taydan den hukukly bolmandyrlar