Azərbaycan
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Yunus Emre Doly ady Ýunus Emre Doglan senesi we ýeri 1238 Eskişehir Aýrylan senesi we ýeri 1321 Eskişehir Ýaşan döwri XI
Ýunus Emre
| Yunus Emre | |
|---|---|
| Doly ady | Ýunus Emre |
| Doglan senesi we ýeri | 1238 // Eskişehir |
| Aýrylan senesi we ýeri | 1321 |
| Ýaşan döwri | XIII-XIV asyr |
| Ýaşan töwerekleri | |
| Käri | Şahyr, dinçi |
| Görelde alan şahsyýetleri | Jelaleddin Rumy, , , , , , |
Men haýsy mertebä aýak bassam, hemişe öňümde bu türkmen gojasynyň yzlaryny görýärin.
Ömri we döredijiligi
Ýunus Emräniň asly Horasandan Anadola göç eden türkmen Ysmaýyl Hajynyň neberelerinden bolupdyr. Ol, takmynan, 1238-nji ýyllarda Türkiýäniň Siwrihysar welaýatynyň Saryköý diýen obasynda doglup, 1320-nji ýyllarda hem şol ýerlerde aradan çykypdyr. Ýunus Emre, dargamaga we dürli ýerlerde uly-kiçi döwletleriň gurulmaga başlanan döwründe dünýä inýär. Ömrüniň köp bölegini häzirki Ankaranyň Nallyhan etrabynda (Taptuk Emre dergähinde) geçirýär.
Türkmen okyjylarynyň Ýunus Emräniň döredijiligi bilen tanyşlygy, esasan, Garaşsyzlyk ýyllarymyzda başlandy. Onuň eserleri ilkinji gezek 1991-nji ýylda «Güldesse» ady bilen neşir edildi. Türkiýede şahyryň eserleri birnäçe gezek çap edilendir. Olaryň arasynda «Diwan» kitaby Ýunus Emräniň döredijilik meýdanyndaky orny bilen has doly tanyşmaga mümkinçilik berýär.
Ýunus Emre XIII asyryň ikinji ýa uydarymynda, XIV asyryň başlarynda türki kowumlaryň arasynda şöhrat gazanyp9jnkbjk beýik mertebelere ýeten ussatdyr. Gürrüňi edilýän döwrüň musulman jemgyýetindäki edebiýaty we çeper döredijilikdäki rowaçlygy, elbetde, ylym bilen baglanyşyksyz göz öňüne getirmek kyn. Ýunus Emräniň hem abraýa, şöhrat-şana ýetmeginiň baş sebäbi onuň ylym bilen sözlänligidir. Baryp, ondan bäş asyr soň ýaşan Magtymguly Pyragynyň: «Kuranda gördügin sözlär tilimiz» diýip aýdyşy ýaly, Ýunus Emräni hem il içinde abraýa-şöhrata ýetiren ilkinji sebäp onuň ylymdan, dinden ýokary derejede bilimli, sowatly bolanlygydyr. Ol özünden öňki geçen akyldarlardan Nyzamynyň, öz döwürdeşleriniň arasynda Jelaleddin Rumydan döredijilik täsirlerini alypdyr.
Goşgulary bilen türki edebiýata täze öwüşgin goşan Ýunus Emre Hoja Ahmet Ýasawynyň döreden şygyrlaryndan hem ylham alypdyr. Ýunus Emre birnäçe wagtlap ýatlanman galsa-da, XX asyrda Ýunus Emräniň goşgulary dünýä ýurtlarynyň arasynda uly abraýa eýe boldy. Hatda 1991-nji ýyl Ýunesko tarapyndan Ýunus Emräniň doglanynyň 750-nji ýyly diýlip atlandyryldy.
Durmuşy
Ýunus Emre, Seljukly döwletiniň iň bulaşyk döwründe dünýä inýär. Bulaşyklygyň sebäbi şol döwürler döwletiň dürli ýerlerinde gozgalaň turýan we Mongollara hem-de Rim imperiýasyna garşy söweşleriň dowam edýän we gytlyk-guraklygyň höküm sürýän döwürleridi. Türkiýedäki Baýezit döwlet kitaphanasyndaky ýazga görä Ýunus Emräniň 1320-nji ýylda 82-ýaşynda aradan çykanlygy aýdylýar. Şol ýazgydan ugur alnyp, Ýunus Emräniň doglan senesi 1238-nji ýyl diýip çaklanylýar. Doglan ýeri barada hem anyk maglumat bolmasa-da, häzirki Türkiýäniň Eskişehir welaýatynyň
Ýunus Emre ilkiler Hajy Bekdaşy Weliniň dergähinde bolsa-da, Weliniň islegi bilen Taptuk Emre dergähinde ugrap, şol ýerde ýaşapdyr. Bir rowaýata görä Ýunus Emre medreselerde okaman, Taňry mekdebinde bilim alypdyr. Her nähilide bolsa, Ýunus Emräniň şygyrlary hem-de parsça, arapça bilmegi onuň bilim alandygynyň subutnamasydyr. Ýunus Emre şygyrlaryny türki dile terjime eder. Hem-de Gurhany Kerimi okar eken. Ýunus Emre şygyrlaryna hindi, pars, grek, rim medeniýetini Gurhandan kyssalary, Leýli-Mežnun, Şirin-Perhat ýaly eserleri hem ýerleşdirer eken. Bulardan başga-da ol, Hadyslary, pygamberleriň durmuşyny hem gowy biler eken.
Ýunus Emre käbir şygyrlarynda ilden ile gezip dost gözländigini, Rumda-Şamda özi ýaly garyp ýokdugyny, aşyk bolup ýat illerde mejnun ýaly gezendigini we häzirki Kaýseri, Töwriz, Siwas, Maraş, Bagdat, Nahçiwan, Şiraz şäherlerini we häzirki Azerbaýjany gezenden soň gyşlap ýaza öz ýurduna gaýdandandygyny aýdýar. Ol 1320-nji ýylda aradan çykýar.
Şygyrlary
Geliň tanşyk edeliň, Işin aňsat tutalyň, Söýeliň söýüleliň, Dünýä hiç kimsä galmaz.
Ýunus Emre
Bir halk rowaýatyna görä Ýunus Emre 3000 şygyr ýazypdyr, emma Molla Kasym atly biri şerigata garşy diýip şygyrlaryň müňüsini ýakypdyr, müňisini suwa atypdyr, galan müňüsini hem okap otyrka şu sözlere duş gelipdir:
"Derwüş Ýunus bu sözi egri-egri sözleme, Senden bir kem gözleýän Molla Kasymam geler."
Bu sözleri okap Molla Kasym eden işine puşman bolup toba edipdir we Ýunus Emräniň weliligine ynanypdyr. Bu rowaýata görä ýakylan şygyrlary perişdeler, suwa atylan şygyrlary balyklar, galan şygyrlary hem adamlar tarapyndan okalýandyr. Ýunus Emräniň günlerimize ýeten 417 şygyry bolup, olaryň 138 bogun däl, galany bogun sany deňligi bilen ýazylypdyr. Ýunus Emräniň şygyrlarynyň ilkinji gezek bir kitapda haçan toplanandygy bilinemýär, emma, günlerimize ýeten Bursa nusgasy XV asyryň I ýarymyna, Fatyh nusgasy takmynan XV asyra, Nuryosmaniýe nusgasy bolsa, 1540-njy ýylda ýazylypdyr. Ýunus Emre öz şygyrlarynda esasan, dini meseleleri gozgapdyr. Şol döwürdäkileriň çekinýän mowzuklarynda (Jennet, Dowzah, Syrat köprüsi we ş.m) ýazmagy başarypdyr. Ýunus Emräniň şygyrlaryndan başga Rysaletun Nushiýýe atly eseri hem günlerimize ýetip gelipdir.
Aýrylmagy
Ýunus Emre, öz eserlerinde aýrylan senesiniň häzirki bilinýäne ýakyndygyny tassyklaýar. "Rysaletun Nushiýýe" atly mesnewisini 707 Hijri, 1307-1308 Milady ýylynda ýazandygyny bilýäris. Ýunus Emre bu barada şeýle diýýär:
Söze taryh ýedi ýüz ýedidi, Ýunus jany bu ýolda pedady.
Ýunus Emre şygyrlarynda özüni "şahyrlar gojasy", "bir aşyk goja" diýip suratlandyrypdyr. Bu bolsa, onuň uzyn ömrüniň bolandygyndan habar berýär.
Ýunus Emräniň şygyrlary gadymy türki halklaryň ozanlary tarapyndan aýdym edilip aýdylypdyr. Ondan başga halk mübärek günlerde, Anna günlerinde, Baýram günlerinde, Oraza günlerinde, ölüm-ýitimli günlerde, toý günlerinde onuň şygyrlaryny ýatdan aýdar eken. Ýunus Emräniň öwülýadygyna ýürekden ynanyp onuň kitaplaryny edil mukaddes kitap ýaly deri gaplara salyp saklar ekenler.
Gubury
Iň köne çeşmeler Ýunus Emräniň guburynyň häzirki Türkiýäniň Siwrihysar ýakynlaryndaky Saryköýde ýa-da beýleki ady bilen Mihalyçjykdadygyny aýdýarlar. Hakykatdan hem 1946-njy ýylyň maý aýynyň 6-synda şol ýerden demir-ýol geçirilýärkä tötänleýin mazar tapylypdyr we süňkler wagtlaýyn mazara geçirilipdir we daşyna haýat aýlanyp, haýatyň gapysyna hem Ýunus Emräniň sözlerinden: "Söýeliň, söýüleliň" hem-de "Hakdan inen şerbeti içdik elhamdulillah" diýen sözler ýazylypdyr. Soňra, alymlar kelleçanagyny alyp, barlag geçirip, bu mazardaky süňkleriň 6 asyr mundan ozal 80 ýaşyndaka aradan çykan erkek adamyňkydygyny aýtdylar. Bu netijeden soň, 1970-nji ýylda süňkler tabyda salynyp, 20 muň sany adam tarapyndan täze gurulan kümmete göçürildi. Alymlaryň köp bölegi Ýunus Emräniň mazarynyň şol ýerdedigini kabul edýärler. Emma, käbir ýerlerde Ýunus Emräniň mazary diýlip görkezilýän kümmetler hem bardyr. Syýahatçy Öwluýä Çelebiniň syýahatnamasynda: "Kirişçi Baba Metjit meýdanynda hezreti Ýunus Emräniň gubury bardyr" diýýär. Soňra guburyň häzirki Türkiýaniň Karaman welaýatyndadygyny ýazýar. Ýunus Emräniň günümüze çenli ýetip gelen nusgalarynda 23 sany ýer-ýurt ady bardyr. Bu nusgalaryň hem 20 sanysy şu wagt Karaman welaýatynyň içindäki ýer-ýurt atlary bilen deňligi Ýunus Emräniň şol ýerde ýaşandygyny belki hem şol ýerde aradan çykandygy ähtimalyny döredýär. Bulardan başga hem Ýunus Emräniň Türkiýe we hatda, Azerbaýjanda birnäçe kümmeti bardyr. ulunmaktadır.
Rysaletun Nushiýýe
1307-nji ýylda ýazylandygy çaklanylýar. Eser, görnüşinde ýazylypdyr we 573 ybaratdyr. Eser; dini, ahlak barada kitap bolup, "Öwütler kitaby" diýmegi aňladýar.
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Ýunus Emre hakda maglumat, Ýunus Emre näme? Ýunus Emre näme diýmek?
Yunus Emre Doly ady Yunus Emre Doglan senesi we yeri 1238 Eskisehir Ayrylan senesi we yeri 1321 Eskisehir Yasan dowri XIII XIV asyr Yasan towerekleri Kari Sahyr dinci Gorelde alan sahsyyetleri Jelaleddin Rumy Men haysy merteba ayak bassam hemise onumde bu turkmen gojasynyn yzlaryny goryarin Omri we doredijiligiYunus Emranin asly Horasandan Anadola goc eden turkmen Ysmayyl Hajynyn neberelerinden bolupdyr Ol takmynan 1238 nji yyllarda Turkiyanin Siwrihysar welayatynyn Sarykoy diyen obasynda doglup 1320 nji yyllarda hem sol yerlerde aradan cykypdyr Yunus Emre dargamaga we durli yerlerde uly kici dowletlerin gurulmaga baslanan dowrunde dunya inyar Omrunin kop bolegini hazirki Ankaranyn Nallyhan etrabynda Taptuk Emre dergahinde geciryar Turkmen okyjylarynyn Yunus Emranin doredijiligi bilen tanyslygy esasan Garassyzlyk yyllarymyzda baslandy Onun eserleri ilkinji gezek 1991 nji yylda Guldesse ady bilen nesir edildi Turkiyede sahyryn eserleri birnace gezek cap edilendir Olaryn arasynda Diwan kitaby Yunus Emranin doredijilik meydanyndaky orny bilen has doly tanysmaga mumkincilik beryar Yunus Emre XIII asyryn ikinji ya uydarymynda XIV asyryn baslarynda turki kowumlaryn arasynda sohrat gazanyp9jnkbjk beyik mertebelere yeten ussatdyr Gurruni edilyan dowrun musulman jemgyyetindaki edebiyaty we ceper doredijilikdaki rowaclygy elbetde ylym bilen baglanysyksyz goz onune getirmek kyn Yunus Emranin hem abraya sohrat sana yetmeginin bas sebabi onun ylym bilen sozlanligidir Baryp ondan bas asyr son yasan Magtymguly Pyragynyn Kuranda gordugin sozlar tilimiz diyip aydysy yaly Yunus Emrani hem il icinde abraya sohrata yetiren ilkinji sebap onun ylymdan dinden yokary derejede bilimli sowatly bolanlygydyr Ol ozunden onki gecen akyldarlardan Nyzamynyn oz dowurdeslerinin arasynda Jelaleddin Rumydan doredijilik tasirlerini alypdyr Gosgulary bilen turki edebiyata taze owusgin gosan Yunus Emre Hoja Ahmet Yasawynyn doreden sygyrlaryndan hem ylham alypdyr Yunus Emre birnace wagtlap yatlanman galsa da XX asyrda Yunus Emranin gosgulary dunya yurtlarynyn arasynda uly abraya eye boldy Hatda 1991 nji yyl Yunesko tarapyndan Yunus Emranin doglanynyn 750 nji yyly diylip atlandyryldy DurmusyYunus Emre Seljukly dowletinin in bulasyk dowrunde dunya inyar Bulasyklygyn sebabi sol dowurler dowletin durli yerlerinde gozgalan turyan we Mongollara hem de Rim imperiyasyna garsy soweslerin dowam edyan we gytlyk guraklygyn hokum suryan dowurleridi Turkiyedaki Bayezit dowlet kitaphanasyndaky yazga gora Yunus Emranin 1320 nji yylda 82 yasynda aradan cykanlygy aydylyar Sol yazgydan ugur alnyp Yunus Emranin doglan senesi 1238 nji yyl diyip caklanylyar Doglan yeri barada hem anyk maglumat bolmasa da hazirki Turkiyanin Eskisehir welayatynyn Yunus Emre ilkiler Hajy Bekdasy Welinin dergahinde bolsa da Welinin islegi bilen Taptuk Emre dergahinde ugrap sol yerde yasapdyr Bir rowayata gora Yunus Emre medreselerde okaman Tanry mekdebinde bilim alypdyr Her nahilide bolsa Yunus Emranin sygyrlary hem de parsca arapca bilmegi onun bilim alandygynyn subutnamasydyr Yunus Emre sygyrlaryny turki dile terjime eder Hem de Gurhany Kerimi okar eken Yunus Emre sygyrlaryna hindi pars grek rim medeniyetini Gurhandan kyssalary Leyli Meznun Sirin Perhat yaly eserleri hem yerlesdirer eken Bulardan basga da ol Hadyslary pygamberlerin durmusyny hem gowy biler eken Yunus Emre kabir sygyrlarynda ilden ile gezip dost gozlandigini Rumda Samda ozi yaly garyp yokdugyny asyk bolup yat illerde mejnun yaly gezendigini we hazirki Kayseri Towriz Siwas Maras Bagdat Nahciwan Siraz saherlerini we hazirki Azerbayjany gezenden son gyslap yaza oz yurduna gaydandandygyny aydyar Ol 1320 nji yylda aradan cykyar SygyrlaryGelin tansyk edelin Isin ansat tutalyn Soyelin soyulelin Dunya hic kimsa galmaz Yunus Emre Bir halk rowayatyna gora Yunus Emre 3000 sygyr yazypdyr emma Molla Kasym atly biri serigata garsy diyip sygyrlaryn munusini yakypdyr munisini suwa atypdyr galan munusini hem okap otyrka su sozlere dus gelipdir Derwus Yunus bu sozi egri egri sozleme Senden bir kem gozleyan Molla Kasymam geler Bu sozleri okap Molla Kasym eden isine pusman bolup toba edipdir we Yunus Emranin weliligine ynanypdyr Bu rowayata gora yakylan sygyrlary perisdeler suwa atylan sygyrlary balyklar galan sygyrlary hem adamlar tarapyndan okalyandyr Yunus Emranin gunlerimize yeten 417 sygyry bolup olaryn 138 bogun dal galany bogun sany denligi bilen yazylypdyr Yunus Emranin sygyrlarynyn ilkinji gezek bir kitapda hacan toplanandygy bilinemyar emma gunlerimize yeten Bursa nusgasy XV asyryn I yarymyna Fatyh nusgasy takmynan XV asyra Nuryosmaniye nusgasy bolsa 1540 njy yylda yazylypdyr Yunus Emre oz sygyrlarynda esasan dini meseleleri gozgapdyr Sol dowurdakilerin cekinyan mowzuklarynda Jennet Dowzah Syrat koprusi we s m yazmagy basarypdyr Yunus Emranin sygyrlaryndan basga Rysaletun Nushiyye atly eseri hem gunlerimize yetip gelipdir AyrylmagyYunus Emre oz eserlerinde ayrylan senesinin hazirki bilinyane yakyndygyny tassyklayar Rysaletun Nushiyye atly mesnewisini 707 Hijri 1307 1308 Milady yylynda yazandygyny bilyaris Yunus Emre bu barada seyle diyyar Soze taryh yedi yuz yedidi Yunus jany bu yolda pedady Yunus Emre sygyrlarynda ozuni sahyrlar gojasy bir asyk goja diyip suratlandyrypdyr Bu bolsa onun uzyn omrunin bolandygyndan habar beryar Yunus Emranin sygyrlary gadymy turki halklaryn ozanlary tarapyndan aydym edilip aydylypdyr Ondan basga halk mubarek gunlerde Anna gunlerinde Bayram gunlerinde Oraza gunlerinde olum yitimli gunlerde toy gunlerinde onun sygyrlaryny yatdan aydar eken Yunus Emranin owulyadygyna yurekden ynanyp onun kitaplaryny edil mukaddes kitap yaly deri gaplara salyp saklar ekenler GuburyIn kone cesmeler Yunus Emranin guburynyn hazirki Turkiyanin Siwrihysar yakynlaryndaky Sarykoyde ya da beyleki ady bilen Mihalycjykdadygyny aydyarlar Hakykatdan hem 1946 njy yylyn may ayynyn 6 synda sol yerden demir yol gecirilyarka totanleyin mazar tapylypdyr we sunkler wagtlayyn mazara gecirilipdir we dasyna hayat aylanyp hayatyn gapysyna hem Yunus Emranin sozlerinden Soyelin soyulelin hem de Hakdan inen serbeti icdik elhamdulillah diyen sozler yazylypdyr Sonra alymlar kellecanagyny alyp barlag gecirip bu mazardaky sunklerin 6 asyr mundan ozal 80 yasyndaka aradan cykan erkek adamynkydygyny aytdylar Bu netijeden son 1970 nji yylda sunkler tabyda salynyp 20 mun sany adam tarapyndan taze gurulan kummete gocurildi Alymlaryn kop bolegi Yunus Emranin mazarynyn sol yerdedigini kabul edyarler Emma kabir yerlerde Yunus Emranin mazary diylip gorkezilyan kummetler hem bardyr Syyahatcy Owluya Celebinin syyahatnamasynda Kirisci Baba Metjit meydanynda hezreti Yunus Emranin gubury bardyr diyyar Sonra guburyn hazirki Turkiyanin Karaman welayatyndadygyny yazyar Yunus Emranin gunumuze cenli yetip gelen nusgalarynda 23 sany yer yurt ady bardyr Bu nusgalaryn hem 20 sanysy su wagt Karaman welayatynyn icindaki yer yurt atlary bilen denligi Yunus Emranin sol yerde yasandygyny belki hem sol yerde aradan cykandygy ahtimalyny doredyar Bulardan basga hem Yunus Emranin Turkiye we hatda Azerbayjanda birnace kummeti bardyr ulunmaktadir Rysaletun Nushiyye1307 nji yylda yazylandygy caklanylyar Eser gornusinde yazylypdyr we 573 ybaratdyr Eser dini ahlak barada kitap bolup Owutler kitaby diymegi anladyar