Azərbaycan
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Berkýaryk doly ady Ebu Muzaffar Rukneddin Berkýaryk bin Mälikşa أبو المظفرركن الدنياوالدين بركياروقبن ملكشاه d 1080 22 d
Berkýaryk
Berkýaryk (doly ady: Ebu Muzaffar Rukneddin Berkýaryk bin Mälikşa (:أبو المظفرركن الدنياوالدين بركياروقبن ملكشاه) (d. 1080 - 22 dekabr. 1104. Burujert, Eýran). Beýik Seljukly hökümdary Mälikşanyň ogly we 1092-1104-nji ýyllar aralygynda Beýik Seljukly döwletiniň hökümdary boldy.
Ömri
Berkýaryk Mälikşanyň uly oglydy. Ejesi Seljuk asylly Emir Ýakudyň gyzy we Azerbeýjan emiri Ysmaýylyň jigsi bolan Zübeya hatyndy. Mälikşanyň ölüminden soňra (1092) Türkan hatyn öz ogly Mahmyt I onuň soltanlygyny ykrar etdi. Özüne tarapdar tutmak üçin we hökümdarlygy berkitmek maksady bilen özüne degişli adamlara 20. 000 altyn dinar dagatdy[2]. Soň Emir Kör Bogany [2] Yspyhana Berkýarygy tussag etmek üçin ugratdy. Emma Nyzamylmülkiň tarapdarlary Berkýarygy Reý şäherine gaçyryp soltan diýip yglan etdiler. Seljukly tagtyny eýelemek isleýän iki tarap Burujertde 1093-nji ýylyň ýanwar aýynda söweşde Türkan hatynyň goşunyndaky käbir emirler we esgerler öz tarapyna geçmegi bilen Berkýaryk söweşde ýeňiş gazandy[3].
Berkýaryk 1093-nji ýylyň 17-nji ýanwarynda Yspyhany gabady. Gabawda galan Türkan hatyn pul berip şertnama baglaşmaga mejbur boldy. Berkýaryk bu ýaraşygy kabul edip gabawy aýyrtdy. Şertnamada Yspyhan we Pars welaýatlary Türkan hatyn we Mahmyt I geçdi. Berkýaryk bolsa Soltan diýlip kabul edildi we ýurtda hökümdar diýlip yglan edildi. Türkan hatyn ogluna täzeden hutba okadyp hökümdarlyga geçirmek üçin bu sapar Berkýarygyň daýysy Azerbeýjan emiri Ysmaýyl bin Ýakuda habar ýollap, Berkýaryga garşy ýanynda ýerleşmek maksady bilen durmuş gurmak isleýändigini aýtdy. Ysmaýyl bin Ýakut hem Seljukly tagtyny ele salmak üçin bu teklibi kabul edip Berkýarygyň garşysyna herkete geçdi. 1093-nji ýylyň fewralynda Kereçde bolup geçen söweşde Berkýarygyň goşuny ýeňiş gazandy. Şol wakadan soň Bagdada giden Berkýaryk, Halyfyň permany bilen «Rukneddin» lakamy dakyldy we özi hem soltan diýlip yglan edildi 1094-nji ýylyň 3-nji fewralynda hutba okaldy. Agasy Tutuş Şam we Halapda özini Siriýa Seljukly döwletiniň soltany diýip yglan edýär. Soňra Eýran topraklaryna hem soltanlyk etdi. Şol wagtlar Türkan hatyn Tutuşa hat ýollap durmuş gurup ýaşaşmak isleýändigini teklip etdi. Tutuş bu teklibi kabul edip Yspyhana tarap gitdi. 1094-nji ýylyň Oktýabrynda Tutuş bilen Berkýaryk biri-birlerine söweş yglan edip söweşdiler. Bu söweşde Berkýaryk ýeňildi we Yspyhana sygynmaga mejbur boldy. Bu ýerde Mahmyt I emirleri tarapyndan ýesirlige düşen Berkýaryk Mahmyt I öleninden soň gaçdy. Berkýaryk bile Tutuş arasynda 1095-nji ýylyň 26 fewralynda bolan söweşiň yz ýany Tutuş söweşde ýeňildi we şol söweşde öldi. Tutuşyň ölüminden soň ogly Dükak Şamda soltanlygyny yglan etdi. Beýleki bir tarapdan Tutuşyň uly ogly Ryzwan hem Halaby eýeläp özüni şol ýerde soltan diýip yglan etdi. Şeydip Berkýarygyň döwründe Siriýada Halap mälikligi we Şam mälikligi guruldy. Anadolyda bolsa Gylyç Arslan, kakasy Gutulmyş ogly Süleýman şa Mälik Tutuşa «Aýn şeýlem söweşi» nde ýeňileninden soň Mälikşa tarapyndan Yspyhana ugradylypdyr we Mälikşanyň ölümünden soňra Anadola baryp Beýik Seljukly döwletiniň soltany bolupdyr. Berkýarygyň soltanat döwründe «Beýik Seljuk türkmen hökümdarlygy» üç bölege bölünipdir. Berkýaryk we oňa bagly onuň jigleri 1194-nji ýyla çenli Yspyhanda Mahmyt I bilen Horasanda Soltan Sanjar. 1095-nji ýyla çenli Tutuş hökümdarlygy astynda we soňra Dükak hökümdarlygy astynda Şam Seljukly mälikligi we Ryzwan hökümdarlygy astynda Halap Seljukly mälikliginden ybarat bolupdyr.
Gylyç Arslan hökümdarlygy döwründe Anadoly (Kiçi Aziýa)
Berkýaryk ýurtda umumylygy saklamak üçin agalary we käbir emirleri bilen söweş alyp barypdyr we 1097-nji ýylda topraklarynda täzeden häkimýeti gurmagy başarypdyr. Söweşleriň soňunds jigleri Muhammet Tapar we Soltan Sanjar, Azerbeýjan Mäligi Ryzwan, Şam mäligi Dükak, Anadoly Seljukly soltany Gylyç Arslan I we Kerman Seljukly mäligi Turan şa ony Beýik Seljukly soltany diýip bildiler. Ýöne 1099-njy ýylda jigsi Genjäniň mäligi Muhammet Tapar agabegine garşy gozgalaň turuzup soltanlygyny yglan etdi. Uzak ýyllara çeken söweşler netijesinde 1104-nji ýylda şertnama gazanyldy. Şol şertnama esasynda Jebel, Pars, Yspyhan, Reý, Hemedan, Huzystan we Bagdat Berkýarygyň eýeçiligine geçipdir. Azerbeýjan, Diýarbekir, El-Jezire, Mosul, Siriýa we Hille emiri Sadakanyň eýeçiligindäki topraklar Muhammet Taparyň gol astynda galypdyr. Berkýaryk 1104-nji ýylyň 22 dekabrynda öldi. Berkýaryk heniz dirikä onuň ogly Mälikşa II ni goşunlaryna görkezip özüniň mirasdüşeri edip belländigini aýdypdyr. Esgerler ony goldapdyr. Şeydip tejribesiz Mälikşa II tagta geçdi. Seljukly hökümdarlygynda bolsa iň güýçli döwlet Muhammet Tapar we ogly Mahmyt II bilen Horasan we Mawerannahrda höküm süren Soltan Sanjar dagylaryň hökümi güýçlidi.
Çeşme
1. ^ Abdulkerim Özaýdyň (2001) (türkçe). Soltan Berkýaryk Döwri Türk Taryhy (485-498/1092-1104). Stambul s.17. ISBN 975-404-608-5.
2. ^ Ybraýym Kafesogly (1992). "Kur-Boğa maddasy" (türkçe). Seljuklylar. Stambul. ISBN 975-11-0454-8.
3. ^ A. Özaydyň (2001) (türkçe). Soltan Berkýaryk Döwri Türk Taryhy (485-498/1092-1104). Stambul. Stambul uniwersiteti. s. 19. ISBN 975-404-608-5.
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Berkýaryk hakda maglumat, Berkýaryk näme? Berkýaryk näme diýmek?
Berkyaryk doly ady Ebu Muzaffar Rukneddin Berkyaryk bin Maliksa أبو المظفرركن الدنياوالدين بركياروقبن ملكشاه d 1080 22 dekabr 1104 Burujert Eyran Beyik Seljukly hokumdary Maliksanyn ogly we 1092 1104 nji yyllar aralygynda Beyik Seljukly dowletinin hokumdary boldy OmriBerkyaryk Maliksanyn uly oglydy Ejesi Seljuk asylly Emir Yakudyn gyzy we Azerbeyjan emiri Ysmayylyn jigsi bolan Zubeya hatyndy Maliksanyn oluminden sonra 1092 Turkan hatyn oz ogly Mahmyt I onun soltanlygyny ykrar etdi Ozune tarapdar tutmak ucin we hokumdarlygy berkitmek maksady bilen ozune degisli adamlara 20 000 altyn dinar dagatdy 2 Son Emir Kor Bogany 2 Yspyhana Berkyarygy tussag etmek ucin ugratdy Emma Nyzamylmulkin tarapdarlary Berkyarygy Rey saherine gacyryp soltan diyip yglan etdiler Seljukly tagtyny eyelemek isleyan iki tarap Burujertde 1093 nji yylyn yanwar ayynda sowesde Turkan hatynyn gosunyndaky kabir emirler we esgerler oz tarapyna gecmegi bilen Berkyaryk sowesde yenis gazandy 3 Berkyaryk 1093 nji yylyn 17 nji yanwarynda Yspyhany gabady Gabawda galan Turkan hatyn pul berip sertnama baglasmaga mejbur boldy Berkyaryk bu yarasygy kabul edip gabawy ayyrtdy Sertnamada Yspyhan we Pars welayatlary Turkan hatyn we Mahmyt I gecdi Berkyaryk bolsa Soltan diylip kabul edildi we yurtda hokumdar diylip yglan edildi Turkan hatyn ogluna tazeden hutba okadyp hokumdarlyga gecirmek ucin bu sapar Berkyarygyn dayysy Azerbeyjan emiri Ysmayyl bin Yakuda habar yollap Berkyaryga garsy yanynda yerlesmek maksady bilen durmus gurmak isleyandigini aytdy Ysmayyl bin Yakut hem Seljukly tagtyny ele salmak ucin bu teklibi kabul edip Berkyarygyn garsysyna herkete gecdi 1093 nji yylyn fewralynda Kerecde bolup gecen sowesde Berkyarygyn gosuny yenis gazandy Sol wakadan son Bagdada giden Berkyaryk Halyfyn permany bilen Rukneddin lakamy dakyldy we ozi hem soltan diylip yglan edildi 1094 nji yylyn 3 nji fewralynda hutba okaldy Agasy Tutus Sam we Halapda ozini Siriya Seljukly dowletinin soltany diyip yglan edyar Sonra Eyran topraklaryna hem soltanlyk etdi Sol wagtlar Turkan hatyn Tutusa hat yollap durmus gurup yasasmak isleyandigini teklip etdi Tutus bu teklibi kabul edip Yspyhana tarap gitdi 1094 nji yylyn Oktyabrynda Tutus bilen Berkyaryk biri birlerine sowes yglan edip sowesdiler Bu sowesde Berkyaryk yenildi we Yspyhana sygynmaga mejbur boldy Bu yerde Mahmyt I emirleri tarapyndan yesirlige dusen Berkyaryk Mahmyt I oleninden son gacdy Berkyaryk bile Tutus arasynda 1095 nji yylyn 26 fewralynda bolan sowesin yz yany Tutus sowesde yenildi we sol sowesde oldi Tutusyn oluminden son ogly Dukak Samda soltanlygyny yglan etdi Beyleki bir tarapdan Tutusyn uly ogly Ryzwan hem Halaby eyelap ozuni sol yerde soltan diyip yglan etdi Seydip Berkyarygyn dowrunde Siriyada Halap malikligi we Sam malikligi guruldy Anadolyda bolsa Gylyc Arslan kakasy Gutulmys ogly Suleyman sa Malik Tutusa Ayn seylem sowesi nde yenileninden son Maliksa tarapyndan Yspyhana ugradylypdyr we Maliksanyn olumunden sonra Anadola baryp Beyik Seljukly dowletinin soltany bolupdyr Berkyarygyn soltanat dowrunde Beyik Seljuk turkmen hokumdarlygy uc bolege bolunipdir Berkyaryk we ona bagly onun jigleri 1194 nji yyla cenli Yspyhanda Mahmyt I bilen Horasanda Soltan Sanjar 1095 nji yyla cenli Tutus hokumdarlygy astynda we sonra Dukak hokumdarlygy astynda Sam Seljukly malikligi we Ryzwan hokumdarlygy astynda Halap Seljukly malikliginden ybarat bolupdyr Gylyc Arslan hokumdarlygy dowrunde Anadoly Kici Aziya Berkyaryk yurtda umumylygy saklamak ucin agalary we kabir emirleri bilen sowes alyp barypdyr we 1097 nji yylda topraklarynda tazeden hakimyeti gurmagy basarypdyr Soweslerin sonunds jigleri Muhammet Tapar we Soltan Sanjar Azerbeyjan Maligi Ryzwan Sam maligi Dukak Anadoly Seljukly soltany Gylyc Arslan I we Kerman Seljukly maligi Turan sa ony Beyik Seljukly soltany diyip bildiler Yone 1099 njy yylda jigsi Genjanin maligi Muhammet Tapar agabegine garsy gozgalan turuzup soltanlygyny yglan etdi Uzak yyllara ceken sowesler netijesinde 1104 nji yylda sertnama gazanyldy Sol sertnama esasynda Jebel Pars Yspyhan Rey Hemedan Huzystan we Bagdat Berkyarygyn eyeciligine gecipdir Azerbeyjan Diyarbekir El Jezire Mosul Siriya we Hille emiri Sadakanyn eyeciligindaki topraklar Muhammet Taparyn gol astynda galypdyr Berkyaryk 1104 nji yylyn 22 dekabrynda oldi Berkyaryk heniz dirika onun ogly Maliksa II ni gosunlaryna gorkezip ozunin mirasduseri edip bellandigini aydypdyr Esgerler ony goldapdyr Seydip tejribesiz Maliksa II tagta gecdi Seljukly hokumdarlygynda bolsa in guycli dowlet Muhammet Tapar we ogly Mahmyt II bilen Horasan we Mawerannahrda hokum suren Soltan Sanjar dagylaryn hokumi guyclidi Cesme1 Abdulkerim Ozaydyn 2001 turkce Soltan Berkyaryk Dowri Turk Taryhy 485 498 1092 1104 Stambul s 17 ISBN 975 404 608 5 2 Ybrayym Kafesogly 1992 Kur Boga maddasy turkce Seljuklylar Stambul ISBN 975 11 0454 8 3 A Ozaydyn 2001 turkce Soltan Berkyaryk Dowri Turk Taryhy 485 498 1092 1104 Stambul Stambul uniwersiteti s 19 ISBN 975 404 608 5