Azərbaycan
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Braziliýa Paýtagt Prezident Dil Portugalça 8 514 877 km Ilat ilat km 189 970 841 22 km 1822 Pul real Wagt 2 5 Telefon ko
Braziliýa
| | |||||
| Paýtagt | |||||
| Prezident | |||||
| Dil | Portugalça | ||||
| 8 514 877 km² | |||||
| Ilat – ilat/km² | 189 970 841 22/km² | ||||
| 1822 | |||||
| Pul | real | ||||
| Wagt | -2 — -5 | ||||
| Telefon kod | +55 | ||||
| .br | |||||
Braziliýa, resmi ady Braziliýa Federatiw Respublikasy (port. República Federativa do Brasil, diňle (·info)) — meýdany we ilaty boýunça Günorta Amerikada iň uly döwlet.
Umumy maglumat
Günorta Amerikadaky iň uly döwlet. Meýdanynyň ululygy boýunça dünýäde bäşinji döwletdir. Paýtagty — . Braziliýanyň gündogar we günorta-gündogaryny nyň suwlary ýuwýar. Demirgazykda Gaýana, Wenesuela we Surinam, demirgazyk-günbatarda Kolumbiýa, günbatarda Peru we Boliwiýa, günorta günbatarda Argentina we Paragwaý we günortada Urugwaý bilen araçäkleşýär. Nominal jemi içerki önümiň möçberi boýunça dünýäde ýedinji orny eýeleýär. Braziliýa BMG-niň we -iň agzasydyr. Braziliýa 26 ştata we 1 federal okruga bölünýär.
Döwlet gurluşy
dyr. Döwlet, hökümet baştutany prezidentdir. Ol 4 ýyllyk möhlet bilen de saýlanýar. iki palatadan: ndan we dan ybarat bolan dir.
Tebigaty
Ýer üstüniň gurluşy boýunça ol we diýen tebigy raýonlara bölünýär. Braziliýanyň geologiki gurluşy hemme ýerinde bir meňzeş däl. Braziliýa tekiz daglygy dokembriý kristallik jynslardan düzülendir. Amazonka pesligi, esasan, çökündi jynslardan emele gelipdir. Gazylyp alynýan peýdaly zatlary: daş kömür, demir magdanlary, marganes, polimetallar, fosforit, nebit. Braziliýa tutuşlygyna günorta tropikde ýerleşip, onuň çygly tropiki klimaty bar. Braziliýada howanyň temperaturasy hemme ýerinde bir meňzeş däl.
Amazonka pesliginde ýanwaryň ortaça C-sy +23°, günortasynda belent massiwde iýulyň (gyş) ortaça temperaturasy +12-14°. Ortaça ýyllyk ygal 1500—2000 mm, deňiz kenarlarynda bolsa 3000 mm golaý. Iň uly derýalary: Amazonka (goşantlary bilen), , , . Bular gämi gatnawly, suwaryş we gidroenergetik ähmiýetlidir. Ýurt tokaýlara baý. Amazonka pesligini çygly ekwatorial (gileýa ýa-da selwas) tokaýlary, Braziliýa tekiz daglygyny bolsa sawannalar (kampos—serrados) tutýar. Braziliýada haýwanlaryň dürli görnüşleri (maýmynlar, murawýedler, düýeguşlar, gemrijiler we ş.m-ler) duş gelýär. Alymlaryň hasaplamalaryna görä ösümlikleriň we ahýwanlaryň mln-a golaý görnüşi bardyr.
Demografikasy
Ilatyň 95%-den gowragy . Ilatynyň tebigy artyş depgini gaty ýokary. Ilatynyň ýarpysyndan gowragy oba ýerlerinde ýaşaýar. Iň uly şäherleri San-Pauluda 11 mln. 839 müň (2011), Rio-de-Žaneýroda 6 mln. 335 müň (2011) adam ýaşaýar. Döwlet dili portugal dilidir. Ilatynyň tebigy artyş depgini 1.166%.
Taryhy
Braziliýa 1500-nji ýylda portugaliýaly deňizde ýüzüji tarapyndan açyldy we 16-njy asyryň I ýarymynda Portugaliýa tarapyndan okkupirlendi. Ýerli ilatyň ep-esli bölegi gyryldy. Plantasiýalarda işletmek üçin Afrikadan negr gullar getirilipdir. 19-njy asyryň başynda (1822) Braziliýa özbaşdaklyk gazandy emma gulçulyk 19 asyryň ahyryna çenli dowam etdi. yň ynda Braziliýa federatiw respublika boldy. Braziliýada iňlis kapitaly agalyk sürüpdir, 20-nji asyryň başynda Braziliýanyň ykdysadyýetine Amerikan kapitaly aralaşdy we iňlis agalygyny gysmaga başlady. da döredildi. da ýolbaşçylygynda bolýar. 1930-njy ýylda netijesinde Braziliýada yň diktaturasy berkarar edilýär. II Jahan urşundan soň Braziliýada progressiw güýçleriň täsiri ýaýrap başlaýar. 1945-nji ýylyň 2 aprelinde bilen Braziliýanyň arasynda . yň oktýabrynda nyň reaksion hökümeti SSSR bilen diplomatik gatnaşyklary kesýär. Kompartiýany gadagan edýär. Ýurda amerikan kapitalynyň aralaşmagy güýçlenýär. 1951-nji ýylda Wargasyň hökümeti gaýtadan häkimiýet başyna geçýär. Ol daşary ýurt monopolistlerini çäklendirýän çäreleri durmuşa geçirip başlaýar. 1960-njy ýylda häkimiýet başyna yň hökümeti gelýär, emma ol ýurduň reaksion güýçleriniň zor salmagy zerarly 1961-nji ýylyň awgustynda iş başyndan aýrylmaga mejbur bolýar. boýunça onuň ýerini işçiler partiýasynyň lideri, wise-prezident eýeleýär. 1961-nji ýylda SSSR bilen Braziliýanyň arasyndaky diplomatik gatnaşyklar dikeldilýär. Ž. Gulart (1961—64) käbir demokratik reformalary geçirip ugraýar. Emma reaksion güýçler birleşip, harby agdarylyşyk geçirýärler. General wagtlaýyn prezident bolýar. Ž. Gulartyň hökümetiniň çykaran dekretleri ýatyrylýar. Braziliýanyň ykdysadyýetine amerikan kapitalynyň aralaşmagy üçin giň ýol açylýar. yň martynda prezidentlige general geçýär. Onuň hökümeti reaksion syýasat alyp barýar, ABŞ-nyň agressiw syýasatyny goldap çykyş edýär. 1966—69 ýyllarda SSSR-iň Braziliýa 100 mln dollarlyga çenli maşyn we enjam satmagy barada ylalaşyk gazanylýar. Soňky aýlarda Braziliýanyň senagatynyň ösüşinde käbir öne gidişlikler duýulýar, emma maşyn gurluşygy, dokma senagaty önümçiligi ep-esli pese düşýär. Oba-hojalyk önumçiliginiň ösüş depgini gowşaýar. da general prezident bolýar we demokratik döwlet gurmak taslamasyny işe goýýar. Muňa garamazdan tä 1985-nji ýyla çenli režim dowam edýär.
Senagaty
Braziliýa . Oba-hojalyk önümçiliginiň möçberi 31%, senagatyňynky 24%. Amatly tebigy şertler ekinlerden ýylda 2 gezek hasyl almaga mümkinçilik berýär. Braziliýa kofe öndürmekde we ony eksportirlemekde dünýäde 1-nji orunda durýar. Kofe plantasiýalary 3,6 mln. ga meýdany tutup, ýylda ortaça 2—3 mln. T kofe öndürýär. Esasy kofeçilik ştatlary: Parana, San-Paulu, . Braziliýada , gowaça, şeker çiňrigi, apelsin, şaly, temmäki, mekgejöwen, bugdaý hem ekilýär. Mallardan , dowarlar, , gylýallar idedilýär. Braziliýanyň öseň magdan senagaty bardyr. Elektrik energiýasynyň köp bölegini gidrostansiýalar berýär. Ýurtda gara we reňkli metallurgiýa, maşyn gurluşygy, himiýa, ýeňil we azyk senagat pudaklary ep-esli orun tutýar. Häzirki zaman dünýäsinde demir magdanynyň esasy zapaslary boýunça Hytaý we Russiýadan soňra Braziliýa üçünji orny eýeleýär. Galaýy çykarmakda Braziliýa dünýäniň baş öndürijileriniň hataryna girýär. Marganes we seýrek duş gelýän metallaryň zonasy boýunça ýurduň tebigy baýlyklarynyň dünýä ähmiýeti bar. Senagatyň iň ösen ştatlary: San-Paulu, Guanabara we Rio-de-Žaneýro. Demir ýollaryň uzynlygy 30875 km, awt. ýollar 1.98 mln. km, derýa ýollary 35 müň km. 2500 sany aeroport bar. Braziliýa 5 ykdysady geografik raýona bölünýär: 1) Demirgazyk-Gündogar 2) Günorta-Gündogar 3) Günorta 4) Demirgazyk 5) Merkezi Günbatar.
Saglyk syýasaty
2010-njy ýyldaky görkezijilere görä her müň adama 18.11 çaga dogulýar we 6.35 adam ölýär; her müň diri dogan bäbekden 21.86-sy ölýär. Halkyň ortaça ömri 72.26 ýaş. (erkekleriňki 68.7 ýaş, aýallaryňky 76 ýaş).
Çeşmeler
- Öräýew N., Batyrow A. “Dünýäniň ykdysady we sosial geografiýasy, IX klass”. Aşgabat “Magaryf”,1997.
- Türkmen Sowet Ensiklopediýasy, Tom 1, sah.397-399
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Braziliýa hakda maglumat, Braziliýa näme? Braziliýa näme diýmek?
Braziliya Paytagt Prezident Dil Portugalca 8 514 877 km Ilat ilat km 189 970 841 22 km 1822 Pul real Wagt 2 5 Telefon kod 55 br Braziliya resmi ady Braziliya Federatiw Respublikasy port Republica Federativa do Brasil dinle info meydany we ilaty boyunca Gunorta Amerikada in uly dowlet Umumy maglumatGunorta Amerikadaky in uly dowlet Meydanynyn ululygy boyunca dunyade basinji dowletdir Paytagty Braziliyanyn gundogar we gunorta gundogaryny nyn suwlary yuwyar Demirgazykda Gayana Wenesuela we Surinam demirgazyk gunbatarda Kolumbiya gunbatarda Peru we Boliwiya gunorta gunbatarda Argentina we Paragway we gunortada Urugway bilen aracaklesyar Nominal jemi icerki onumin mocberi boyunca dunyade yedinji orny eyeleyar Braziliya BMG nin we in agzasydyr Braziliya 26 stata we 1 federal okruga bolunyar Dowlet gurlusydyr Dowlet hokumet bastutany prezidentdir Ol 4 yyllyk mohlet bilen de saylanyar iki palatadan ndan we dan ybarat bolan dir TebigatyBraziliva tebigatyndan pursat Yer ustunin gurlusy boyunca ol we diyen tebigy rayonlara bolunyar Braziliyanyn geologiki gurlusy hemme yerinde bir menzes dal Braziliya tekiz daglygy dokembriy kristallik jynslardan duzulendir Amazonka pesligi esasan cokundi jynslardan emele gelipdir Gazylyp alynyan peydaly zatlary das komur demir magdanlary marganes polimetallar fosforit nebit Braziliya tutuslygyna gunorta tropikde yerlesip onun cygly tropiki klimaty bar Braziliyada howanyn temperaturasy hemme yerinde bir menzes dal Amazonka pesliginde yanwaryn ortaca C sy 23 gunortasynda belent massiwde iyulyn gys ortaca temperaturasy 12 14 Ortaca yyllyk ygal 1500 2000 mm deniz kenarlarynda bolsa 3000 mm golay In uly deryalary Amazonka gosantlary bilen Bular gami gatnawly suwarys we gidroenergetik ahmiyetlidir Yurt tokaylara bay Amazonka pesligini cygly ekwatorial gileya ya da selwas tokaylary Braziliya tekiz daglygyny bolsa sawannalar kampos serrados tutyar Braziliyada haywanlaryn durli gornusleri maymynlar murawyedler duyeguslar gemrijiler we s m ler dus gelyar Alymlaryn hasaplamalaryna gora osumliklerin we ahywanlaryn mln a golay gornusi bardyr DemografikasyIlatyn 95 den gowragy Ilatynyn tebigy artys depgini gaty yokary Ilatynyn yarpysyndan gowragy oba yerlerinde yasayar In uly saherleri San Pauluda 11 mln 839 mun 2011 Rio de Zaneyroda 6 mln 335 mun 2011 adam yasayar Dowlet dili portugal dilidir Ilatynyn tebigy artys depgini 1 166 TaryhyBraziliya 1500 nji yylda portugaliyaly denizde yuzuji tarapyndan acyldy we 16 njy asyryn I yarymynda Portugaliya tarapyndan okkupirlendi Yerli ilatyn ep esli bolegi gyryldy Plantasiyalarda isletmek ucin Afrikadan negr gullar getirilipdir 19 njy asyryn basynda 1822 Braziliya ozbasdaklyk gazandy emma gulculyk 19 asyryn ahyryna cenli dowam etdi yn ynda Braziliya federatiw respublika boldy Braziliyada inlis kapitaly agalyk surupdir 20 nji asyryn basynda Braziliyanyn ykdysadyyetine Amerikan kapitaly aralasdy we inlis agalygyny gysmaga baslady da doredildi da yolbascylygynda bolyar 1930 njy yylda netijesinde Braziliyada yn diktaturasy berkarar edilyar II Jahan ursundan son Braziliyada progressiw guyclerin tasiri yayrap baslayar 1945 nji yylyn 2 aprelinde bilen Braziliyanyn arasynda yn oktyabrynda nyn reaksion hokumeti SSSR bilen diplomatik gatnasyklary kesyar Kompartiyany gadagan edyar Yurda amerikan kapitalynyn aralasmagy guyclenyar 1951 nji yylda Wargasyn hokumeti gaytadan hakimiyet basyna gecyar Ol dasary yurt monopolistlerini caklendiryan careleri durmusa gecirip baslayar 1960 njy yylda hakimiyet basyna yn hokumeti gelyar emma ol yurdun reaksion guyclerinin zor salmagy zerarly 1961 nji yylyn awgustynda is basyndan ayrylmaga mejbur bolyar boyunca onun yerini isciler partiyasynyn lideri wise prezident eyeleyar 1961 nji yylda SSSR bilen Braziliyanyn arasyndaky diplomatik gatnasyklar dikeldilyar Z Gulart 1961 64 kabir demokratik reformalary gecirip ugrayar Emma reaksion guycler birlesip harby agdarylysyk geciryarler General wagtlayyn prezident bolyar Z Gulartyn hokumetinin cykaran dekretleri yatyrylyar Braziliyanyn ykdysadyyetine amerikan kapitalynyn aralasmagy ucin gin yol acylyar yn martynda prezidentlige general gecyar Onun hokumeti reaksion syyasat alyp baryar ABS nyn agressiw syyasatyny goldap cykys edyar 1966 69 yyllarda SSSR in Braziliya 100 mln dollarlyga cenli masyn we enjam satmagy barada ylalasyk gazanylyar Sonky aylarda Braziliyanyn senagatynyn osusinde kabir one gidislikler duyulyar emma masyn gurlusygy dokma senagaty onumciligi ep esli pese dusyar Oba hojalyk onumciliginin osus depgini gowsayar da general prezident bolyar we demokratik dowlet gurmak taslamasyny ise goyyar Muna garamazdan ta 1985 nji yyla cenli rezim dowam edyar SenagatyBraziliya Oba hojalyk onumciliginin mocberi 31 senagatynynky 24 Amatly tebigy sertler ekinlerden yylda 2 gezek hasyl almaga mumkincilik beryar Braziliya kofe ondurmekde we ony eksportirlemekde dunyade 1 nji orunda duryar Kofe plantasiyalary 3 6 mln ga meydany tutup yylda ortaca 2 3 mln T kofe onduryar Esasy kofecilik statlary Parana San Paulu Braziliyada gowaca seker cinrigi apelsin saly temmaki mekgejowen bugday hem ekilyar Mallardan dowarlar gylyallar idedilyar Braziliyanyn osen magdan senagaty bardyr Elektrik energiyasynyn kop bolegini gidrostansiyalar beryar Yurtda gara we renkli metallurgiya masyn gurlusygy himiya yenil we azyk senagat pudaklary ep esli orun tutyar Hazirki zaman dunyasinde demir magdanynyn esasy zapaslary boyunca Hytay we Russiyadan sonra Braziliya ucunji orny eyeleyar Galayy cykarmakda Braziliya dunyanin bas ondurijilerinin hataryna giryar Marganes we seyrek dus gelyan metallaryn zonasy boyunca yurdun tebigy baylyklarynyn dunya ahmiyeti bar Senagatyn in osen statlary San Paulu Guanabara we Rio de Zaneyro Demir yollaryn uzynlygy 30875 km awt yollar 1 98 mln km derya yollary 35 mun km 2500 sany aeroport bar Braziliya 5 ykdysady geografik rayona bolunyar 1 Demirgazyk Gundogar 2 Gunorta Gundogar 3 Gunorta 4 Demirgazyk 5 Merkezi Gunbatar Saglyk syyasaty2010 njy yyldaky gorkezijilere gora her mun adama 18 11 caga dogulyar we 6 35 adam olyar her mun diri dogan babekden 21 86 sy olyar Halkyn ortaca omri 72 26 yas erkeklerinki 68 7 yas ayallarynky 76 yas CesmelerOrayew N Batyrow A Dunyanin ykdysady we sosial geografiyasy IX klass Asgabat Magaryf 1997 Turkmen Sowet Ensiklopediyasy Tom 1 sah 397 399