Azərbaycan
Deutschland
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Abu Reýhan Al Biruni 973 1048 Abu Reýhan Al Biruni 150 den köpräk ylmy işi miras galdyryn orta asyrlaryň tanymal alymydy
Ebu Reýhan Biruny
Abu Reýhan Al-Biruni (973-1048) - Abu Reýhan Al-Biruni 150-den köpräk ylmy işi miras galdyryn, orta asyrlaryň tanymal alymydyr.Abu Reýhan Muhammet ibn Ahmet Biruny 973-nji ýylda Horezmiň merkezi Kät şäherinde dogulýar. Ol Owganystanyň Gazna şäherinde 1048-nji ýylda aradan çykypdyr. Horezm welaýatynyň medeniýetiniň we ylmynyň merkezi bolan Ürgençde öz bilimini köp taraplaýyn ösdürýär.Biruny 22 ýaşynda ilkinji bolup ýeriň globusyny ýasamagy başarypdyr.Ol birnäçe dili öwrenýär. Horezmiň baý kitaphanalarynda grek we arap dillerinde ýazylan ylmy eserleri okaýar. Grek, arap, pars dillerini suwara bilýänBiruni 27 ýaşynda “Geçen nesilleriň ýadygärlikleri” atly işini ýazyp gutarýar. Bu kitabynda ol astronomiýa, matematika ylymlarynyň örän möhüm meselelerini beýan edýär. Biruni özüniň ýiti zehinliligi hem zähmetsöýerligi bilen Ürgenç akademiýasynyň alymlarynyň arasynda belent abraýa eýe bolýar. Biruni 1031-nji ýylda “Hindileriň taryhy”, “Hindistanyň görnüşi” atly kitaplary ýazýar. Bu kitaplar geografiki we taryhy eserler bolup, häzirki wagtda hem öz güýjüni saklaýar. Matematikanyň ösüşinde hem Biruni görnükli orun eýeleýär.Biruni Ýer şarynyň radiusyny hasaplap tapýar.Ol Hindistanda beýikligi 652 gara deň bolan dagyň üstüne çykyp, gözegçilik işlerini geçiripdir.
Al-Biruni swerik trigonometriýany esaslandyran alymlaryň biridir. Ol trigonometrik tablisalary düzýär. Ikinji derejeli egri çyzyklara degişli meseleleri çözmegiň üstünde köp işleýär. Biruni özüniň “Watarlar (ýagny hordalar) barasynda” diýen ajaýyp eserinde gadymy matematiki sözlemleriň subutlaryny getirýär.
Häzirki wagtda Biruniniň eserleri,şol sanda ýyldyzlar hakynda ,, Masudyň kanony “ gowy öwrenildi . Biruniniň bu işi 11 sany kitapdan ybarat.Birinji we ikinji kitap senelere we kalendara bagyşlanýar.Üçünji kitabynda gönüçyzykly we sferik trigonometriýa barasynda maglumatlar berýär.Bu kitapda trigonometrik tablisalar berlipdir. ,,Masudyň kanony “ diýen işiniň IV-XI kitaplary astronomiýanyň we matamatikanyň dürli meselelerine bagyşlanypdyr. Üçünji kitapda trigonometriýa sistematik beýan edilýär. Ýokardaky getirilen şeýle doly bolmadyk materiallar hem Biruninyň uly alym, ajaýyp matematik we astronom bolandygyny ýene bir gezek görkezýär.
Biruni “Astronomiýanyň açarlary”, “Astrolýabiýany ýasamakda mümkin bolan, çäklendirilen usullar”, “Geçen nesillerimizden galan ýadygärlikler”,“Hronologiýa” “Geodeziýa”,“Formokognoziýa” atly eserleri hem ýazypdyr.
Abu Reýhan Al-Biruny özüniň 75 ýaşynyň içinde astronomiýadegişli 70-e ýakyn eseri ýazýar.Şolardan astronomiýa we hronologiýa degişli eserler – 37, meteorlar we kometalar – 6, astronomiki gurallar – 9, aýan etmek we astrologiýa boýunça gysgaça soraglar – 18 eseri degişli hasaplanylýar. Al-Birunynyň matematika degişli bolan ylmy işleri 20-ä ýakyny bolup, olaryň içinden arifmetika8, geometriýa 7, stereometriýa 4, trigonometriýa 1 iş degişlidir. Galan işleri ylymlaryň dürli pudaklaryna degişli:
- matematiki geografiýa we geodeziýa–8;
- kartografiýa – 4;
- klimatologiýa we meteorologiýa – 3;
- mineralogiýa – 3;
- fizika – 1;
- farmokologiýa - 1;
- taryh, etnografiýa we diniň taryhy - 15;
- filosofiýa-4;
- edebiýada, bibliografiýa, edebi ýadygärliklere terjimeler – 18 .
Görnükli rus alymy P. A. Bulgakow: “akyldaryň ýazan eserleriniň hemmesini biziň döwrümizde neşir etsek, olar hersiniň möçberi 35 çap sahypadan ybarat bolan 40 tomluk kitap bolardy” diýip belleýär. Abu Reýhan Al-Birunynyň ýokarda bellenen ägirt ylmy mirasyndan biziň günlerimize diňe 27 sanysy gelip ýetipdir, galanlary bolsa diňe ylmy çeşmeleriň hasabyna ylma aýan bolupdyr.
Abu Reýhan al-Biruny 1048-nji ýylda aradan çykýar.
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Ebu Reýhan Biruny hakda maglumat, Ebu Reýhan Biruny näme? Ebu Reýhan Biruny näme diýmek?
Abu Reyhan Al Biruni 973 1048 Abu Reyhan Al Biruni 150 den koprak ylmy isi miras galdyryn orta asyrlaryn tanymal alymydyr Abu Reyhan Muhammet ibn Ahmet Biruny 973 nji yylda Horezmin merkezi Kat saherinde dogulyar Ol Owganystanyn Gazna saherinde 1048 nji yylda aradan cykypdyr Horezm welayatynyn medeniyetinin we ylmynyn merkezi bolan Urgencde oz bilimini kop taraplayyn osduryar Biruny 22 yasynda ilkinji bolup yerin globusyny yasamagy basarypdyr Ol birnace dili owrenyar Horezmin bay kitaphanalarynda grek we arap dillerinde yazylan ylmy eserleri okayar Grek arap pars dillerini suwara bilyanBiruni 27 yasynda Gecen nesillerin yadygarlikleri atly isini yazyp gutaryar Bu kitabynda ol astronomiya matematika ylymlarynyn oran mohum meselelerini beyan edyar Biruni ozunin yiti zehinliligi hem zahmetsoyerligi bilen Urgenc akademiyasynyn alymlarynyn arasynda belent abraya eye bolyar Biruni 1031 nji yylda Hindilerin taryhy Hindistanyn gornusi atly kitaplary yazyar Bu kitaplar geografiki we taryhy eserler bolup hazirki wagtda hem oz guyjuni saklayar Matematikanyn osusinde hem Biruni gornukli orun eyeleyar Biruni Yer sarynyn radiusyny hasaplap tapyar Ol Hindistanda beyikligi 652 gara den bolan dagyn ustune cykyp gozegcilik islerini geciripdir Al Biruni swerik trigonometriyany esaslandyran alymlaryn biridir Ol trigonometrik tablisalary duzyar Ikinji derejeli egri cyzyklara degisli meseleleri cozmegin ustunde kop isleyar Biruni ozunin Watarlar yagny hordalar barasynda diyen ajayyp eserinde gadymy matematiki sozlemlerin subutlaryny getiryar Hazirki wagtda Biruninin eserleri sol sanda yyldyzlar hakynda Masudyn kanony gowy owrenildi Biruninin bu isi 11 sany kitapdan ybarat Birinji we ikinji kitap senelere we kalendara bagyslanyar Ucunji kitabynda gonucyzykly we sferik trigonometriya barasynda maglumatlar beryar Bu kitapda trigonometrik tablisalar berlipdir Masudyn kanony diyen isinin IV XI kitaplary astronomiyanyn we matamatikanyn durli meselelerine bagyslanypdyr Ucunji kitapda trigonometriya sistematik beyan edilyar Yokardaky getirilen seyle doly bolmadyk materiallar hem Biruninyn uly alym ajayyp matematik we astronom bolandygyny yene bir gezek gorkezyar Biruni Astronomiyanyn acarlary Astrolyabiyany yasamakda mumkin bolan caklendirilen usullar Gecen nesillerimizden galan yadygarlikler Hronologiya Geodeziya Formokognoziya atly eserleri hem yazypdyr Abu Reyhan Al Biruny ozunin 75 yasynyn icinde astronomiyadegisli 70 e yakyn eseri yazyar Solardan astronomiya we hronologiya degisli eserler 37 meteorlar we kometalar 6 astronomiki gurallar 9 ayan etmek we astrologiya boyunca gysgaca soraglar 18 eseri degisli hasaplanylyar Al Birunynyn matematika degisli bolan ylmy isleri 20 a yakyny bolup olaryn icinden arifmetika8 geometriya 7 stereometriya 4 trigonometriya 1 is degislidir Galan isleri ylymlaryn durli pudaklaryna degisli matematiki geografiya we geodeziya 8 kartografiya 4 klimatologiya we meteorologiya 3 mineralogiya 3 fizika 1 farmokologiya 1 taryh etnografiya we dinin taryhy 15 filosofiya 4 edebiyada bibliografiya edebi yadygarliklere terjimeler 18 Gornukli rus alymy P A Bulgakow akyldaryn yazan eserlerinin hemmesini bizin dowrumizde nesir etsek olar hersinin mocberi 35 cap sahypadan ybarat bolan 40 tomluk kitap bolardy diyip belleyar Abu Reyhan Al Birunynyn yokarda bellenen agirt ylmy mirasyndan bizin gunlerimize dine 27 sanysy gelip yetipdir galanlary bolsa dine ylmy cesmelerin hasabyna ylma ayan bolupdyr Abu Reyhan al Biruny 1048 nji yylda aradan cykyar