Azərbaycan
Deutschland
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Dünýä medeniýetiniň taryhynda Parfiýa siwilizasiýasyna aýratyn orun degişlidir Merkezi Aşgabadyň golaýyndaky Nusaýda ýer
Gadymy Nusaý
Dünýä medeniýetiniň taryhynda Parfiýa siwilizasiýasyna aýratyn orun degişlidir. Merkezi Aşgabadyň golaýyndaky Nusaýda ýerleşip, Günorta Türkmenistanyň daglary, düzlükleri hem-de sähralary onuň sallançagy bolupdyr.Ony döredijiler türkmenleriň gadymy ata-babalarynyň biri bolan dah-parn taýpalary bolupdyr.
B.E. öň IV asyrda grek-makedon goşunlarynyň zarbasy astynda Ahemenitleriň imperiýasy dargapdyr. Aleksandr Makedonskiniň (Isgender Zülkarneýn) oruntutarlary bolan selewkitleriň döwründe Baktriýa, Parfiýa we Horezm döwletleri döräpdir. B.e. öň III asyrdan b.e. III asyryna çenli 600 ýyla golaý dowam eden Parfiýa döwleti uly imperiýa öwrülip, B.E. I asyryndan başlap Rim imperiýasynyň bäsdeşine öwrülipdir. Özüniň gülläp ösen wagtynda Ortaýer deňzinden Demirgazyk-Günbatar Hindistana çenli ýerleri öz içine alan Parfiýa imperiýasynyň esasy özeni Partawa bolupdyr.
Hut şu ýerde B.E. öň 247-nji ýylda Garagumda ýaşaýan aparn (ýa-da parn) taýpasynyň serdary Arsak Partawy eýeläpdir. Bu ýerdäki selewk satrapy Andragor öldürilipdir. Şondan soň Arsak özüni garaşsyz Parfiýanyň hökümdary diýip yglan edipdir. Parfawnisada Arsakidler neberesiniň mülkleriniň administratiw we ykdysady merkezi gurlupdyr. Köne Nusaýda geçirilen arheologik gazuwlar mahalynda tapylan dokumentler bu galanyň adynyň Mitridatkert bolandygyny kesgitlemäge mümkinçilik berdi. Ol B.E. öň 171-138-nji ýyllarda patyşalyk eden Mitridat I tarapyndan gurdurylypdyr.
Köne Nusaýda demigazyk we günorta atlandyrylýan iki sany arhitektura toplumy bolupdyr. Weýran bolan demirgazyk toplumdan 1948-nji ýylda pil süňkünde (şirmaýydan) edilen meşhur ritonlar tapyldy. Günorta toplumda üç sany desgany - diň şekilli ymaraty, inedördül we tegelek zallary tapawutlandyrmak bolar.
Köne hem-de Täze Nusaý şäherjiklerinde gazuw-agtaryş işleri geçirilende ajaýyp arhitektura, sungat ýadygärlikleri, keramiki gap-gaçlaryň böleklerine ýazylan hojalyk dokumentleriniň deň-taýy bolmadyk arhiwi ýüze çykaryldy.
Parfiýa şalarynyň genji-hazynalary saklanylýan gaznalary köp sanly jaýlardan, eýwanlardan hem-de içerki howlujyklardan ybarat ägirt uly dörtgyraň desga bolupdyr. Gaznalaryň jaýlary gymmatbahaly zatlardan dolan badyna olar petiklenip, özboluşly seýflere öwrülipdirler.
Genji-hazynalaryň saklanylýan gaznasyndan şirmaýydan ýonulyp ýasalan ritonlaryň uly toparynyň ýüze çykarylmagy öz wagtynda asyryň tapyndysy diýlip atlandyryldy. Ritonlar bilen doldurylan tutuş bir otagyň üsti açyldy. Ritonlar şirmaýydan ýonulyp ýasalyp, olaryň käbirleriniň detallary altyn çaýylan bürünçden, sap altyndan we bürnçden taýýarlanypdyr. Ritonlarda dürli kompozisiýaly güberçek gazma nagyşlar ýerleşdirilipir. Ritonlar kentawrlaryň, ýolbarsa çalymdaş grifonlaryň, aýallaryň we ş.m. keşbi bilen bezelipdir.
Bezeg-haşamlarynyň kompozisiýalarynyň sýužet äheňi esasan grek mifologiýasy bilen baglanyşykly bolup, ýöne grek mifleriniň personažlaryna ýerli, parfiýa häsiýeti berlipdir. Ritonlaryň birinde Parfiýa şalygyny esaslandyryjylaryň biriniň şaýylygyň ýüzündäki “skif” eşigine çalymdaş lybasly parfiýaly gabat gelýär. Beýlekileriniň käbirinde bolsa garamaýak parfiýalylary görýäris.
Gaznadan altyn çaylan gündogar tipli söweşjeň altyn paltajyk, ikiýüzli gysga gamalar, demir sowudyň bölekleri ýaly şa ýaraglarynyň görnüşleri hem tapyldy. Şanyň baýramçylyk galkany-da ussatlarça taýýarlanyp, kaşaň bezelipdir.
| Bu geografiýa makala ownuk makaladyr. Ony üýtgetmek hem-de ösdürmek arkaly Wikipediýa kömek edip bilersiňiz. |
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Gadymy Nusaý hakda maglumat, Gadymy Nusaý näme? Gadymy Nusaý näme diýmek?
Dunya medeniyetinin taryhynda Parfiya siwilizasiyasyna ayratyn orun degislidir Merkezi Asgabadyn golayyndaky Nusayda yerlesip Gunorta Turkmenistanyn daglary duzlukleri hem de sahralary onun sallancagy bolupdyr Ony doredijiler turkmenlerin gadymy ata babalarynyn biri bolan dah parn taypalary bolupdyr Gadymy Nusaydan tapylan sekil B E on IV asyrda grek makedon gosunlarynyn zarbasy astynda Ahemenitlerin imperiyasy dargapdyr Aleksandr Makedonskinin Isgender Zulkarneyn oruntutarlary bolan selewkitlerin dowrunde Baktriya Parfiya we Horezm dowletleri dorapdir B e on III asyrdan b e III asyryna cenli 600 yyla golay dowam eden Parfiya dowleti uly imperiya owrulip B E I asyryndan baslap Rim imperiyasynyn basdesine owrulipdir Ozunin gullap osen wagtynda Ortayer denzinden Demirgazyk Gunbatar Hindistana cenli yerleri oz icine alan Parfiya imperiyasynyn esasy ozeni Partawa bolupdyr Gadymy Nusay Hut su yerde B E on 247 nji yylda Garagumda yasayan aparn ya da parn taypasynyn serdary Arsak Partawy eyelapdir Bu yerdaki selewk satrapy Andragor oldurilipdir Sondan son Arsak ozuni garassyz Parfiyanyn hokumdary diyip yglan edipdir Parfawnisada Arsakidler neberesinin mulklerinin administratiw we ykdysady merkezi gurlupdyr Kone Nusayda gecirilen arheologik gazuwlar mahalynda tapylan dokumentler bu galanyn adynyn Mitridatkert bolandygyny kesgitlemage mumkincilik berdi Ol B E on 171 138 nji yyllarda patysalyk eden Mitridat I tarapyndan gurdurylypdyr Kone Nusayda demigazyk we gunorta atlandyrylyan iki sany arhitektura toplumy bolupdyr Weyran bolan demirgazyk toplumdan 1948 nji yylda pil sunkunde sirmayydan edilen meshur ritonlar tapyldy Gunorta toplumda uc sany desgany din sekilli ymaraty inedordul we tegelek zallary tapawutlandyrmak bolar Kone hem de Taze Nusay saherjiklerinde gazuw agtarys isleri gecirilende ajayyp arhitektura sungat yadygarlikleri keramiki gap gaclaryn boleklerine yazylan hojalyk dokumentlerinin den tayy bolmadyk arhiwi yuze cykaryldy Gadymy Nusay Parfiya salarynyn genji hazynalary saklanylyan gaznalary kop sanly jaylardan eywanlardan hem de icerki howlujyklardan ybarat agirt uly dortgyran desga bolupdyr Gaznalaryn jaylary gymmatbahaly zatlardan dolan badyna olar petiklenip ozbolusly seyflere owrulipdirler Genji hazynalaryn saklanylyan gaznasyndan sirmayydan yonulyp yasalan ritonlaryn uly toparynyn yuze cykarylmagy oz wagtynda asyryn tapyndysy diylip atlandyryldy Ritonlar bilen doldurylan tutus bir otagyn usti acyldy Ritonlar sirmayydan yonulyp yasalyp olaryn kabirlerinin detallary altyn cayylan buruncden sap altyndan we burncden tayyarlanypdyr Ritonlarda durli kompozisiyaly gubercek gazma nagyslar yerlesdirilipir Ritonlar kentawrlaryn yolbarsa calymdas grifonlaryn ayallaryn we s m kesbi bilen bezelipdir Gadymy Nusay Bezeg hasamlarynyn kompozisiyalarynyn syuzet aheni esasan grek mifologiyasy bilen baglanysykly bolup yone grek miflerinin personazlaryna yerli parfiya hasiyeti berlipdir Ritonlaryn birinde Parfiya salygyny esaslandyryjylaryn birinin sayylygyn yuzundaki skif esigine calymdas lybasly parfiyaly gabat gelyar Beylekilerinin kabirinde bolsa garamayak parfiyalylary goryaris Gaznadan altyn caylan gundogar tipli sowesjen altyn paltajyk ikiyuzli gysga gamalar demir sowudyn bolekleri yaly sa yaraglarynyn gornusleri hem tapyldy Sanyn bayramcylyk galkany da ussatlarca tayyarlanyp kasan bezelipdir Bu geografiya makala ownuk makaladyr Ony uytgetmek hem de osdurmek arkaly Wikipediya komek edip bilersiniz