Azərbaycan
Deutschland
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Gerodot latyn Herodotus grek biziň eýýamymyzdan öňki 484 nji ýylda käbir maglumatlarda 490 njy ýyl günorta günbatarynda
Gerodot
Gerodot (latyn. Herodotus, grek.) biziň eýýamymyzdan öňki 484-nji ýylda (käbir maglumatlarda 490-njy ýyl) günorta-günbatarynda ýerleşýän şäherinde eneden doglup, 425-nji ýylda Afinada ýa-da Furitda (Günorta Italiýa) şäherinde hem aradan çykýar. Gerodot dünýäde ilkinji taryh ylmyny esaslandyryjy hökmünde tanalýar. Ýaşlyk ýyllarynyň esasy bölegini Samos adasynda geçirýär. Oňa ”Taryhyň atasy” diýip at beripdirler (Seseron). Dionisiýa Galikarnaslynyň berýän maglumatlaryna görä,eýran şasy Kserksyň Gresiýa ýöriş etmezinden biraz öňräk (b.e.önki 484-nji ýyl) dogulýar we Peloponnes urşuny (b.e. önki 431-nji ýyl) başyndan geçirýär. Akyldaryň hossarlary tanymal we baý adamlar bolupdyr.Gerodot gadymy Gresiýanyň territoriýasyna mahsus has sowuklugy ýa-da gazaplylygy bilen tapawutlanýan Skifiýanyň klimatyna geografiki ýazgy berýär. Şeýle-de, akyldar Wawilon şäheriniň plany (ýer üstüniň kiçeldilip tekizlikde gurlan şekili) we onuň binalarynyň gurlan materiallary belli bolupdyr. Ol Nil derýasynyň kenarynda ýerleşýän Müsür şäherleriniň arasyndaky aralyklar we müsürlileriň däp-dessurlary dogrusynda hem käbir maglumatlary jemläpdir. Bizin eýýamymyzdan öňki 455-444-nji ýyllarda grek - pars urşunyň taryhyny öwrenmek maksady bilen ol köp ýerlere syýahat edýär. Bu syýahatlaryň netijesinde öň greklere mälim bolmadyk halklaryň we ýerleriň üstüni açýar we meşhurlyga eýe bolan “Taryh” atly eserini ýazýar.Gerodot b.e. öňki 444-443-nji ýyllarda filosof Projagor (Protagor) we binagärçi Miletli Gippokadam bilen bilelikde, Italiýanyň günortasynda ýerleşýän grekleriň koloniýasyna degişli bolan ýerde Furiý şäheriniň gurulmagyna işjeň gatnaşýar.Gerodot , , , , ,Balkan Gresiýasynyň dürli şäherlerine, Gara deňiziň kenar ýakasy boýunça çenli syýahat edýar. Olwiýada skifler barada dürli maglumatlary ýygnaýar. şäherinde hem birnäçe ýylyň dowamynda ýaşaýar. Ol b.e. öňki 443-nji ýylyň ahyrlarynda Afinydan Furiý şäherine göçýär.Gerodotyň ykbaly b.e. öňki 440-njy ýyldan başlap Afina şäheri we Perikl bilen jebis arabaglanyşykda bolýar. Taryhy maglumatlardan belli bolşy ýaly, Gerodot bu ýerde ilkinji gezek “Wakalaryn beýany - Taryh” atly kitabynyň käbir böleklerini halkyň (mähelläniň) öňünde olimpiýa oýunlary wagtynda okaýar we afinalylaryn uly minnetdarlygyny alýar.Gerodot b.e. önki 464-nji ýylda ilki bilen grek –pars urşy barada takyk maglumatlary ýygnamak maksady bilen syýahata ugraýar. Syýahatyň netijesinde bolsa greklere öňler mälim bolmadyk halklar barada taryhy maglumatlary toplaýar, şonuň ýaly-da ol mälim bolan halklaryň ýaşaýan sebitlerine, däp-dessurlaryna we ş.m. geografiki ýazgy berýär. Türkmenistanyň çöllük ýerlerine degişli bolan has gadymy maglumatlar grek taryhçysy Gerodotyň işlerinden gelip ýetipdir. Gerodot Hazar deňzi barada şeýle maglumat beripdir: “Hazar deňzi aýratyn (özbaşdak) bolup, beýlekiler bilen goşulýar. Onuň uzynlygy 15, emma ini deňziň iň giň ýerinde 8 günlük kürekli gaýyk bilen ýüzmege deň.Gündogarda bu deňiz giň ýaýlymdaky düzlük bilen çäklenýär. Bu ýerleriň köpräk böleginde massagetler ýasaýarlar”. Edil şulara ýakynrak maglumatlary alym R. L. Ýugaý maglumatlaryna salgylanmak bilen getirýär. Ol Gerodotyň “Hazar deňzi başga aýratyn bolup, uzynlygy 15, emma ini iň giň ýerinde 8 günlik wesel gämisinde ýüzmegine deňdir...Günbatarda Hazar denizi Kawkaz bilen araçäkleşip, gündogarda oňa aňrysy görünmeýän düzlik gelip birleşýär. Bu ýerleriň köp bölegini massagetler eýeleýär” diýip ýazandygyny belleýär.Gerodotyň galdyran mirasyny öwrenmek bilen, alymlar Türkmenistanyň territoriýasyndaky düzlük ýerlere degişli bolan täsin maglumatlaryň üstünden barypdyrlar. Merkezi Aziýanyň irrigasiýa ulgamyny (suwaryş desgalaryny) öwrenmek bilen, Gerodot uly “Ak” derýasyny ýatlaýar. Onuň ýazmagyna görä, bu derýa daglaryň eteklerinden öz gözbaşyny alýar. Şonuň ýaly-da bu derýanyň hemme tarapy daglar bilen gurşalan jülgäni suwlandyrandygy, onuň bolsa bäş sany goşandynyň bardygy ýatlanylýar. Bir wagtlar bu jülge horezmlileriň serhedinde ýaşaýan parfiýalylara degişli bolandygy bellenilýär. Ak derýasy ýokarda bellenen ýerleri suwarýandygy, bu ýerlerde dürli ululykdaky suwaryş akabalaryň bolandygy ýazýarlar. Berlen maglumatlaryň analizlenmegi netijesinde alymlar Gerodotyň ýatlaýan “Ak" derýasynyň dogrudan hem Türkmenistanyň territoriýasyndan akandygyny belleýärler. Gerodotyň bellän, ähli tarapy daglar bilen gurşalan, Türkmenistanyň günorta -günbatarynda ýerleşýän, Eýran Yslam respublikasynyň serhedine we ondan hem günorta uzalyp gidýän “Ak” derýasy, häzirki Tejen derýasy bolmagy mümkin. Gerodotyň “Taryh” diýlip şertli atlandyrylýan bu eseri grek-eýran (pars) urşunyň taryhyny öz içine alýar. Biraz soňrak aleksandiýaly alymlar, bu eseri 9 sany kitaba bölüpdirler. Gerodotyň belleýşine görä Gündogarda Hindi derýasynyň ýokarsynda “batgalyklar we oýluklar” suratlandyrýan bolsa, onda J.Tomsonuň işinde olar kartanyň haýsy ýerinde görkezilipdir.Bulardan daşary Araks derýasyndan Hazar deňzine bölünip gaýdýan goşant nädogry suratlandyrylýar. Eger-de awtor Araksyň goşandy günbatarda ýerleşýär diýen bolsa, Gerodotyň işine esaslansak, onda “Araks özüniň gözbaşyny, Hindi derýasynyň alýan ýerinden alyp gaýdýar” diýen pikirine gapma garşy gelýär.W. A. Dementýewiň we O. N.Andrýuşenkonyň (1962)kitabynda “Gerodot boýunça Ýeriň görnüşi” işindäki kartada Araks derýasy has anygrak görkezilýär. Emma onda Hazar deňzine akýan goşandy, şonuň ýaly-da “batgalyklar we oýluklar” görkezilmeýär. J. Tomsonyň işinde Hazar deňzi geografiki giňlik boýunça çekilen görnüşinde suratlandyrylýar. Bu bolsa Gerodotyň görkezmesine gabat gelmeýär. Gerodot Hazar deňziniň ini we uzynlygy dogrusynda has meňzeşräk pikiri belläpdir. Häzirki döwürde Gerodotyň syýahata giden ýurtlary, geçen ýollary (marşruty) alymlar tarapyndan doly diýen ýaly öwrenildi. Ol ilki bilen Nil derýasynyň ýakasy bilen Elefantinlere (Assuana), ol ýerden Müsüriň gadymy serhedine çenli gelýär. Gerodot gündogarda Ýefrat derýasynyň Tigr derýasy bilen ýakynlaşýan ýerindäki Wawilon şäherine gelýär. Gerodot Demirgazykda grekleriň şol wagtky koloniýasy bolan Gara deňziň kenarlarynda ýerleşen ýurtlara (häzirki Ukraina, Moldowa, Bolgariýa we beýleki döwletleriň territoriýalary) syýahat edýär. Soňra bolsa Günbatar ýurtlaryň üsti bilen geçip Italiýa barýar.Gerodot ömrüniň köp bölegini Afinada geçirýär. Ol şol ýerden görnükli alym Sofokl bilen tanyşýar. Onuň bilen bilelikde Furiý şäherine barýar.Gerodot beýik syýahatçy bolmak bilen, özüniň bolan ýerlerinde ownujak hadysalary hem gözden sypdyrmandyr, ol ýerlere geografiki taýdan ýazgy bermegi hem üstünlikli başarýar. Gerodot bu eserini özüniň hususy gözegçiliklerine we beýleki şahsyýetleriň hem-de ýazgy çeşmeleriniň maglumatlaryna daýanmak bilen ýazypdyr. Onuň bu maglumatlary özüniň hakykylygy we köp ýagdaýlarda häzirki zaman arheologiki gazuw-agtaryş işleriň netijeleri esasynda tassyklanýar. Gerodotyň “Taryh” eseri 1479-njy ýylda Lorenso Walla tarapyndan latyn diline terjime edilip çapdan çykarylýar.Gorodotyň eseriniň rus dilindäki terjimesi F. G. Misenko tarapyndan 1888-nji ýylda terjime edilip, oňa teswirnama berlipdir we bilelikde çap edilýär.Häzirki zaman alymlary Gerodotyň “Taryh” eserini antiki döwletleriň taryhyna degişli gymmately maglumatlary saklaýan,bahasyna ýetip bolmajak ensiklopediki çesme hasaplaýarlar.
Atabek (latyn. Herodotus, grek.) biziň eýýamymyzdan öňki 484-nji ýylda (käbir maglumatlarda 490-njy ýyl) günorta-günbatarynda ýerleşýän şäherinde eneden doglup, 425-nji ýylda Afinada ýa-da Furitda (Günorta Italiýa) şäherinde hem aradan çykýar. Gerodot dünýäde ilkinji taryh ylmyny esaslandyryjy hökmünde tanalýar. Ýaşlyk ýyllarynyň esasy bölegini Samos adasynda geçirýär. Oňa ”Taryhyň atasy” diýip at beripdirler (Seseron). Dionisiýa Galikarnaslynyň berýän maglumatlaryna görä,eýran şasy Kserksyň Gresiýa ýöriş etmezinden biraz öňräk (b.e.önki 484-nji ýyl) dogulýar we Peloponnes urşuny (b.e. önki 431-nji ýyl) başyndan geçirýär. Akyldaryň hossarlary tanymal we baý adamlar bolupdyr.Gerodot gadymy Gresiýanyň territoriýasyna mahsus has sowuklugy ýa-da gazaplylygy bilen tapawutlanýan Skifiýanyň klimatyna geografiki ýazgy berýär. Şeýle-de, akyldar Wawilon şäheriniň plany (ýer üstüniň kiçeldilip tekizlikde gurlan şekili) we onuň binalarynyň gurlan materiallary belli bolupdyr. Ol Nil derýasynyň kenarynda ýerleşýän Müsür şäherleriniň arasyndaky aralyklar we müsürlileriň däp-dessurlary dogrusynda hem käbir maglumatlary jemläpdir. Bizin eýýamymyzdan öňki 455-444-nji ýyllarda grek - pars urşunyň taryhyny öwrenmek maksady bilen ol köp ýerlere syýahat edýär. Bu syýahatlaryň netijesinde öň greklere mälim bolmadyk halklaryň we ýerleriň üstüni açýar we meşhurlyga eýe bolan “Taryh” atly eserini ýazýar.Gerodot b.e. öňki 444-443-nji ýyllarda filosof Projagor (Protagor) we binagärçi Miletli Gippokadam bilen bilelikde, Italiýanyň günortasynda ýerleşýän grekleriň koloniýasyna degişli bolan ýerde Furiý şäheriniň gurulmagyna işjeň gatnaşýar.Gerodot , , , , ,Balkan Gresiýasynyň dürli şäherlerine, Gara deňiziň kenar ýakasy boýunça çenli syýahat edýar. Olwiýada skifler barada dürli maglumatlary ýygnaýar. şäherinde hem birnäçe ýylyň dowamynda ýaşaýar. Ol b.e. öňki 443-nji ýylyň ahyrlarynda Afinydan Furiý şäherine göçýär.Gerodotyň ykbaly b.e. öňki 440-njy ýyldan başlap Afina şäheri we Perikl bilen jebis arabaglanyşykda bolýar. Taryhy maglumatlardan belli bolşy ýaly, Gerodot bu ýerde ilkinji gezek “Wakalaryn beýany - Taryh” atly kitabynyň käbir böleklerini halkyň (mähelläniň) öňünde olimpiýa oýunlary wagtynda okaýar we afinalylaryn uly minnetdarlygyny alýar.Gerodot b.e. önki 464-nji ýylda ilki bilen grek –pars urşy barada takyk maglumatlary ýygnamak maksady bilen syýahata ugraýar. Syýahatyň netijesinde bolsa greklere öňler mälim bolmadyk halklar barada taryhy maglumatlary toplaýar, şonuň ýaly-da ol mälim bolan halklaryň ýaşaýan sebitlerine, däp-dessurlaryna we ş.m. geografiki ýazgy berýär. Türkmenistanyň çöllük ýerlerine degişli bolan has gadymy maglumatlar grek taryhçysy Gerodotyň işlerinden gelip ýetipdir. Gerodot Hazar deňzi barada şeýle maglumat beripdir: “Hazar deňzi aýratyn (özbaşdak) bolup, beýlekiler bilen goşulýar. Onuň uzynlygy 15, emma ini deňziň iň giň ýerinde 8 günlük kürekli gaýyk bilen ýüzmege deň.Gündogarda bu deňiz giň ýaýlymdaky düzlük bilen çäklenýär. Bu ýerleriň köpräk böleginde massagetler ýasaýarlar”. Edil şulara ýakynrak maglumatlary alym R. L. Ýugaý maglumatlaryna salgylanmak bilen getirýär. Ol Gerodotyň “Hazar deňzi başga aýratyn bolup, uzynlygy 15, emma ini iň giň ýerinde 8 günlik wesel gämisinde ýüzmegine deňdir...Günbatarda Hazar denizi Kawkaz bilen araçäkleşip, gündogarda oňa aňrysy görünmeýän düzlik gelip birleşýär. Bu ýerleriň köp bölegini massagetler eýeleýär” diýip ýazandygyny belleýär.Gerodotyň galdyran mirasyny öwrenmek bilen, alymlar Türkmenistanyň territoriýasyndaky düzlük ýerlere degişli bolan täsin maglumatlaryň üstünden barypdyrlar. Merkezi Aziýanyň irrigasiýa ulgamyny (suwaryş desgalaryny) öwrenmek bilen, Gerodot uly “Ak” derýasyny ýatlaýar. Onuň ýazmagyna görä, bu derýa daglaryň eteklerinden öz gözbaşyny alýar. Şonuň ýaly-da bu derýanyň hemme tarapy daglar bilen gurşalan jülgäni suwlandyrandygy, onuň bolsa bäş sany goşandynyň bardygy ýatlanylýar. Bir wagtlar bu jülge horezmlileriň serhedinde ýaşaýan parfiýalylara degişli bolandygy bellenilýär. Ak derýasy ýokarda bellenen ýerleri suwarýandygy, bu ýerlerde dürli ululykdaky suwaryş akabalaryň bolandygy ýazýarlar. Berlen maglumatlaryň analizlenmegi netijesinde alymlar Gerodotyň ýatlaýan “Ak" derýasynyň dogrudan hem Türkmenistanyň territoriýasyndan akandygyny belleýärler. Gerodotyň bellän, ähli tarapy daglar bilen gurşalan, Türkmenistanyň günorta -günbatarynda ýerleşýän, Eýran Yslam respublikasynyň serhedine we ondan hem günorta uzalyp gidýän “Ak” derýasy, häzirki Tejen derýasy bolmagy mümkin. Gerodotyň “Taryh” diýlip şertli atlandyrylýan bu eseri grek-eýran (pars) urşunyň taryhyny öz içine alýar. Biraz soňrak aleksandiýaly alymlar, bu eseri 9 sany kitaba bölüpdirler. Gerodotyň belleýşine görä Gündogarda Hindi derýasynyň ýokarsynda “batgalyklar we oýluklar” suratlandyrýan bolsa, onda J.Tomsonuň işinde olar kartanyň haýsy ýerinde görkezilipdir.Bulardan daşary Araks derýasyndan Hazar deňzine bölünip gaýdýan goşant nädogry suratlandyrylýar. Eger-de awtor Araksyň goşandy günbatarda ýerleşýär diýen bolsa, Gerodotyň işine esaslansak, onda “Araks özüniň gözbaşyny, Hindi derýasynyň alýan ýerinden alyp gaýdýar” diýen pikirine gapma garşy gelýär.W. A. Dementýewiň we O. N.Andrýuşenkonyň (1962)kitabynda “Gerodot boýunça Ýeriň görnüşi” işindäki kartada Araks derýasy has anygrak görkezilýär. Emma onda Hazar deňzine akýan goşandy, şonuň ýaly-da “batgalyklar we oýluklar” görkezilmeýär. J. Tomsonyň işinde Hazar deňzi geografiki giňlik boýunça çekilen görnüşinde suratlandyrylýar. Bu bolsa Gerodotyň görkezmesine gabat gelmeýär. Gerodot Hazar deňziniň ini we uzynlygy dogrusynda has meňzeşräk pikiri belläpdir. Häzirki döwürde Gerodotyň syýahata giden ýurtlary, geçen ýollary (marşruty) alymlar tarapyndan doly diýen ýaly öwrenildi. Ol ilki bilen Nil derýasynyň ýakasy bilen Elefantinlere (Assuana), ol ýerden Müsüriň gadymy serhedine çenli gelýär. Gerodot gündogarda Ýefrat derýasynyň Tigr derýasy bilen ýakynlaşýan ýerindäki Wawilon şäherine gelýär. Gerodot Demirgazykda grekleriň şol wagtky koloniýasy bolan Gara deňziň kenarlarynda ýerleşen ýurtlara (häzirki Ukraina, Moldowa, Bolgariýa we beýleki döwletleriň territoriýalary) syýahat edýär. Soňra bolsa Günbatar ýurtlaryň üsti bilen geçip Italiýa barýar.Gerodot ömrüniň köp bölegini Afinada geçirýär. Ol şol ýerden görnükli alym Sofokl bilen tanyşýar. Onuň bilen bilelikde Furiý şäherine barýar.Gerodot beýik syýahatçy bolmak bilen, özüniň bolan ýerlerinde ownujak hadysalary hem gözden sypdyrmandyr, ol ýerlere geografiki taýdan ýazgy bermegi hem üstünlikli başarýar. Gerodot bu eserini özüniň hususy gözegçiliklerine we beýleki şahsyýetleriň hem-de ýazgy çeşmeleriniň maglumatlaryna daýanmak bilen ýazypdyr. Onuň bu maglumatlary özüniň hakykylygy we köp ýagdaýlarda häzirki zaman arheologiki gazuw-agtaryş işleriň netijeleri esasynda tassyklanýar. Gerodotyň “Taryh” eseri 1479-njy ýylda Lorenso Walla tarapyndan latyn diline terjime edilip çapdan çykarylýar.Gorodotyň eseriniň rus dilindäki terjimesi F. G. Misenko tarapyndan 1888-nji ýylda terjime edilip, oňa teswirnama berlipdir we bilelikde çap edilýär.Häzirki zaman alymlary Gerodotyň “Taryh” eserini antiki döwletleriň taryhyna degişli gymmately maglumatlary saklaýan,bahasyna ýetip bolmajak ensiklopediki çesme hasaplaýarlar.
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Gerodot hakda maglumat, Gerodot näme? Gerodot näme diýmek?
Gerodot latyn Herodotus grek bizin eyyamymyzdan onki 484 nji yylda kabir maglumatlarda 490 njy yyl gunorta gunbatarynda yerlesyan saherinde eneden doglup 425 nji yylda Afinada ya da Furitda Gunorta Italiya saherinde hem aradan cykyar Gerodot dunyade ilkinji taryh ylmyny esaslandyryjy hokmunde tanalyar Yaslyk yyllarynyn esasy bolegini Samos adasynda geciryar Ona Taryhyn atasy diyip at beripdirler Seseron Dionisiya Galikarnaslynyn beryan maglumatlaryna gora eyran sasy Kserksyn Gresiya yoris etmezinden biraz onrak b e onki 484 nji yyl dogulyar we Peloponnes ursuny b e onki 431 nji yyl basyndan geciryar Akyldaryn hossarlary tanymal we bay adamlar bolupdyr Gerodot gadymy Gresiyanyn territoriyasyna mahsus has sowuklugy ya da gazaplylygy bilen tapawutlanyan Skifiyanyn klimatyna geografiki yazgy beryar Seyle de akyldar Wawilon saherinin plany yer ustunin kiceldilip tekizlikde gurlan sekili we onun binalarynyn gurlan materiallary belli bolupdyr Ol Nil deryasynyn kenarynda yerlesyan Musur saherlerinin arasyndaky aralyklar we musurlilerin dap dessurlary dogrusynda hem kabir maglumatlary jemlapdir Bizin eyyamymyzdan onki 455 444 nji yyllarda grek pars ursunyn taryhyny owrenmek maksady bilen ol kop yerlere syyahat edyar Bu syyahatlaryn netijesinde on greklere malim bolmadyk halklaryn we yerlerin ustuni acyar we meshurlyga eye bolan Taryh atly eserini yazyar Gerodot b e onki 444 443 nji yyllarda filosof Projagor Protagor we binagarci Miletli Gippokadam bilen bilelikde Italiyanyn gunortasynda yerlesyan greklerin koloniyasyna degisli bolan yerde Furiy saherinin gurulmagyna isjen gatnasyar Gerodot Balkan Gresiyasynyn durli saherlerine Gara denizin kenar yakasy boyunca cenli syyahat edyar Olwiyada skifler barada durli maglumatlary yygnayar saherinde hem birnace yylyn dowamynda yasayar Ol b e onki 443 nji yylyn ahyrlarynda Afinydan Furiy saherine gocyar Gerodotyn ykbaly b e onki 440 njy yyldan baslap Afina saheri we Perikl bilen jebis arabaglanysykda bolyar Taryhy maglumatlardan belli bolsy yaly Gerodot bu yerde ilkinji gezek Wakalaryn beyany Taryh atly kitabynyn kabir boleklerini halkyn mahellanin onunde olimpiya oyunlary wagtynda okayar we afinalylaryn uly minnetdarlygyny alyar Gerodot b e onki 464 nji yylda ilki bilen grek pars ursy barada takyk maglumatlary yygnamak maksady bilen syyahata ugrayar Syyahatyn netijesinde bolsa greklere onler malim bolmadyk halklar barada taryhy maglumatlary toplayar sonun yaly da ol malim bolan halklaryn yasayan sebitlerine dap dessurlaryna we s m geografiki yazgy beryar Turkmenistanyn colluk yerlerine degisli bolan has gadymy maglumatlar grek taryhcysy Gerodotyn islerinden gelip yetipdir Gerodot Hazar denzi barada seyle maglumat beripdir Hazar denzi ayratyn ozbasdak bolup beylekiler bilen gosulyar Onun uzynlygy 15 emma ini denzin in gin yerinde 8 gunluk kurekli gayyk bilen yuzmege den Gundogarda bu deniz gin yaylymdaky duzluk bilen caklenyar Bu yerlerin koprak boleginde massagetler yasayarlar Edil sulara yakynrak maglumatlary alym R L Yugay maglumatlaryna salgylanmak bilen getiryar Ol Gerodotyn Hazar denzi basga ayratyn bolup uzynlygy 15 emma ini in gin yerinde 8 gunlik wesel gamisinde yuzmegine dendir Gunbatarda Hazar denizi Kawkaz bilen aracaklesip gundogarda ona anrysy gorunmeyan duzlik gelip birlesyar Bu yerlerin kop bolegini massagetler eyeleyar diyip yazandygyny belleyar Gerodotyn galdyran mirasyny owrenmek bilen alymlar Turkmenistanyn territoriyasyndaky duzluk yerlere degisli bolan tasin maglumatlaryn ustunden barypdyrlar Merkezi Aziyanyn irrigasiya ulgamyny suwarys desgalaryny owrenmek bilen Gerodot uly Ak deryasyny yatlayar Onun yazmagyna gora bu derya daglaryn eteklerinden oz gozbasyny alyar Sonun yaly da bu deryanyn hemme tarapy daglar bilen gursalan julgani suwlandyrandygy onun bolsa bas sany gosandynyn bardygy yatlanylyar Bir wagtlar bu julge horezmlilerin serhedinde yasayan parfiyalylara degisli bolandygy bellenilyar Ak deryasy yokarda bellenen yerleri suwaryandygy bu yerlerde durli ululykdaky suwarys akabalaryn bolandygy yazyarlar Berlen maglumatlaryn analizlenmegi netijesinde alymlar Gerodotyn yatlayan Ak deryasynyn dogrudan hem Turkmenistanyn territoriyasyndan akandygyny belleyarler Gerodotyn bellan ahli tarapy daglar bilen gursalan Turkmenistanyn gunorta gunbatarynda yerlesyan Eyran Yslam respublikasynyn serhedine we ondan hem gunorta uzalyp gidyan Ak deryasy hazirki Tejen deryasy bolmagy mumkin Gerodotyn Taryh diylip sertli atlandyrylyan bu eseri grek eyran pars ursunyn taryhyny oz icine alyar Biraz sonrak aleksandiyaly alymlar bu eseri 9 sany kitaba bolupdirler Gerodotyn belleysine gora Gundogarda Hindi deryasynyn yokarsynda batgalyklar we oyluklar suratlandyryan bolsa onda J Tomsonun isinde olar kartanyn haysy yerinde gorkezilipdir Bulardan dasary Araks deryasyndan Hazar denzine bolunip gaydyan gosant nadogry suratlandyrylyar Eger de awtor Araksyn gosandy gunbatarda yerlesyar diyen bolsa Gerodotyn isine esaslansak onda Araks ozunin gozbasyny Hindi deryasynyn alyan yerinden alyp gaydyar diyen pikirine gapma garsy gelyar W A Dementyewin we O N Andryusenkonyn 1962 kitabynda Gerodot boyunca Yerin gornusi isindaki kartada Araks deryasy has anygrak gorkezilyar Emma onda Hazar denzine akyan gosandy sonun yaly da batgalyklar we oyluklar gorkezilmeyar J Tomsonyn isinde Hazar denzi geografiki ginlik boyunca cekilen gornusinde suratlandyrylyar Bu bolsa Gerodotyn gorkezmesine gabat gelmeyar Gerodot Hazar denzinin ini we uzynlygy dogrusynda has menzesrak pikiri bellapdir Hazirki dowurde Gerodotyn syyahata giden yurtlary gecen yollary marsruty alymlar tarapyndan doly diyen yaly owrenildi Ol ilki bilen Nil deryasynyn yakasy bilen Elefantinlere Assuana ol yerden Musurin gadymy serhedine cenli gelyar Gerodot gundogarda Yefrat deryasynyn Tigr deryasy bilen yakynlasyan yerindaki Wawilon saherine gelyar Gerodot Demirgazykda greklerin sol wagtky koloniyasy bolan Gara denzin kenarlarynda yerlesen yurtlara hazirki Ukraina Moldowa Bolgariya we beyleki dowletlerin territoriyalary syyahat edyar Sonra bolsa Gunbatar yurtlaryn usti bilen gecip Italiya baryar Gerodot omrunin kop bolegini Afinada geciryar Ol sol yerden gornukli alym Sofokl bilen tanysyar Onun bilen bilelikde Furiy saherine baryar Gerodot beyik syyahatcy bolmak bilen ozunin bolan yerlerinde ownujak hadysalary hem gozden sypdyrmandyr ol yerlere geografiki taydan yazgy bermegi hem ustunlikli basaryar Gerodot bu eserini ozunin hususy gozegciliklerine we beyleki sahsyyetlerin hem de yazgy cesmelerinin maglumatlaryna dayanmak bilen yazypdyr Onun bu maglumatlary ozunin hakykylygy we kop yagdaylarda hazirki zaman arheologiki gazuw agtarys islerin netijeleri esasynda tassyklanyar Gerodotyn Taryh eseri 1479 njy yylda Lorenso Walla tarapyndan latyn diline terjime edilip capdan cykarylyar Gorodotyn eserinin rus dilindaki terjimesi F G Misenko tarapyndan 1888 nji yylda terjime edilip ona teswirnama berlipdir we bilelikde cap edilyar Hazirki zaman alymlary Gerodotyn Taryh eserini antiki dowletlerin taryhyna degisli gymmately maglumatlary saklayan bahasyna yetip bolmajak ensiklopediki cesme hasaplayarlar Herodotus Atabek latyn Herodotus grek bizin eyyamymyzdan onki 484 nji yylda kabir maglumatlarda 490 njy yyl gunorta gunbatarynda yerlesyan saherinde eneden doglup 425 nji yylda Afinada ya da Furitda Gunorta Italiya saherinde hem aradan cykyar Gerodot dunyade ilkinji taryh ylmyny esaslandyryjy hokmunde tanalyar Yaslyk yyllarynyn esasy bolegini Samos adasynda geciryar Ona Taryhyn atasy diyip at beripdirler Seseron Dionisiya Galikarnaslynyn beryan maglumatlaryna gora eyran sasy Kserksyn Gresiya yoris etmezinden biraz onrak b e onki 484 nji yyl dogulyar we Peloponnes ursuny b e onki 431 nji yyl basyndan geciryar Akyldaryn hossarlary tanymal we bay adamlar bolupdyr Gerodot gadymy Gresiyanyn territoriyasyna mahsus has sowuklugy ya da gazaplylygy bilen tapawutlanyan Skifiyanyn klimatyna geografiki yazgy beryar Seyle de akyldar Wawilon saherinin plany yer ustunin kiceldilip tekizlikde gurlan sekili we onun binalarynyn gurlan materiallary belli bolupdyr Ol Nil deryasynyn kenarynda yerlesyan Musur saherlerinin arasyndaky aralyklar we musurlilerin dap dessurlary dogrusynda hem kabir maglumatlary jemlapdir Bizin eyyamymyzdan onki 455 444 nji yyllarda grek pars ursunyn taryhyny owrenmek maksady bilen ol kop yerlere syyahat edyar Bu syyahatlaryn netijesinde on greklere malim bolmadyk halklaryn we yerlerin ustuni acyar we meshurlyga eye bolan Taryh atly eserini yazyar Gerodot b e onki 444 443 nji yyllarda filosof Projagor Protagor we binagarci Miletli Gippokadam bilen bilelikde Italiyanyn gunortasynda yerlesyan greklerin koloniyasyna degisli bolan yerde Furiy saherinin gurulmagyna isjen gatnasyar Gerodot Balkan Gresiyasynyn durli saherlerine Gara denizin kenar yakasy boyunca cenli syyahat edyar Olwiyada skifler barada durli maglumatlary yygnayar saherinde hem birnace yylyn dowamynda yasayar Ol b e onki 443 nji yylyn ahyrlarynda Afinydan Furiy saherine gocyar Gerodotyn ykbaly b e onki 440 njy yyldan baslap Afina saheri we Perikl bilen jebis arabaglanysykda bolyar Taryhy maglumatlardan belli bolsy yaly Gerodot bu yerde ilkinji gezek Wakalaryn beyany Taryh atly kitabynyn kabir boleklerini halkyn mahellanin onunde olimpiya oyunlary wagtynda okayar we afinalylaryn uly minnetdarlygyny alyar Gerodot b e onki 464 nji yylda ilki bilen grek pars ursy barada takyk maglumatlary yygnamak maksady bilen syyahata ugrayar Syyahatyn netijesinde bolsa greklere onler malim bolmadyk halklar barada taryhy maglumatlary toplayar sonun yaly da ol malim bolan halklaryn yasayan sebitlerine dap dessurlaryna we s m geografiki yazgy beryar Turkmenistanyn colluk yerlerine degisli bolan has gadymy maglumatlar grek taryhcysy Gerodotyn islerinden gelip yetipdir Gerodot Hazar denzi barada seyle maglumat beripdir Hazar denzi ayratyn ozbasdak bolup beylekiler bilen gosulyar Onun uzynlygy 15 emma ini denzin in gin yerinde 8 gunluk kurekli gayyk bilen yuzmege den Gundogarda bu deniz gin yaylymdaky duzluk bilen caklenyar Bu yerlerin koprak boleginde massagetler yasayarlar Edil sulara yakynrak maglumatlary alym R L Yugay maglumatlaryna salgylanmak bilen getiryar Ol Gerodotyn Hazar denzi basga ayratyn bolup uzynlygy 15 emma ini in gin yerinde 8 gunlik wesel gamisinde yuzmegine dendir Gunbatarda Hazar denizi Kawkaz bilen aracaklesip gundogarda ona anrysy gorunmeyan duzlik gelip birlesyar Bu yerlerin kop bolegini massagetler eyeleyar diyip yazandygyny belleyar Gerodotyn galdyran mirasyny owrenmek bilen alymlar Turkmenistanyn territoriyasyndaky duzluk yerlere degisli bolan tasin maglumatlaryn ustunden barypdyrlar Merkezi Aziyanyn irrigasiya ulgamyny suwarys desgalaryny owrenmek bilen Gerodot uly Ak deryasyny yatlayar Onun yazmagyna gora bu derya daglaryn eteklerinden oz gozbasyny alyar Sonun yaly da bu deryanyn hemme tarapy daglar bilen gursalan julgani suwlandyrandygy onun bolsa bas sany gosandynyn bardygy yatlanylyar Bir wagtlar bu julge horezmlilerin serhedinde yasayan parfiyalylara degisli bolandygy bellenilyar Ak deryasy yokarda bellenen yerleri suwaryandygy bu yerlerde durli ululykdaky suwarys akabalaryn bolandygy yazyarlar Berlen maglumatlaryn analizlenmegi netijesinde alymlar Gerodotyn yatlayan Ak deryasynyn dogrudan hem Turkmenistanyn territoriyasyndan akandygyny belleyarler Gerodotyn bellan ahli tarapy daglar bilen gursalan Turkmenistanyn gunorta gunbatarynda yerlesyan Eyran Yslam respublikasynyn serhedine we ondan hem gunorta uzalyp gidyan Ak deryasy hazirki Tejen deryasy bolmagy mumkin Gerodotyn Taryh diylip sertli atlandyrylyan bu eseri grek eyran pars ursunyn taryhyny oz icine alyar Biraz sonrak aleksandiyaly alymlar bu eseri 9 sany kitaba bolupdirler Gerodotyn belleysine gora Gundogarda Hindi deryasynyn yokarsynda batgalyklar we oyluklar suratlandyryan bolsa onda J Tomsonun isinde olar kartanyn haysy yerinde gorkezilipdir Bulardan dasary Araks deryasyndan Hazar denzine bolunip gaydyan gosant nadogry suratlandyrylyar Eger de awtor Araksyn gosandy gunbatarda yerlesyar diyen bolsa Gerodotyn isine esaslansak onda Araks ozunin gozbasyny Hindi deryasynyn alyan yerinden alyp gaydyar diyen pikirine gapma garsy gelyar W A Dementyewin we O N Andryusenkonyn 1962 kitabynda Gerodot boyunca Yerin gornusi isindaki kartada Araks deryasy has anygrak gorkezilyar Emma onda Hazar denzine akyan gosandy sonun yaly da batgalyklar we oyluklar gorkezilmeyar J Tomsonyn isinde Hazar denzi geografiki ginlik boyunca cekilen gornusinde suratlandyrylyar Bu bolsa Gerodotyn gorkezmesine gabat gelmeyar Gerodot Hazar denzinin ini we uzynlygy dogrusynda has menzesrak pikiri bellapdir Hazirki dowurde Gerodotyn syyahata giden yurtlary gecen yollary marsruty alymlar tarapyndan doly diyen yaly owrenildi Ol ilki bilen Nil deryasynyn yakasy bilen Elefantinlere Assuana ol yerden Musurin gadymy serhedine cenli gelyar Gerodot gundogarda Yefrat deryasynyn Tigr deryasy bilen yakynlasyan yerindaki Wawilon saherine gelyar Gerodot Demirgazykda greklerin sol wagtky koloniyasy bolan Gara denzin kenarlarynda yerlesen yurtlara hazirki Ukraina Moldowa Bolgariya we beyleki dowletlerin territoriyalary syyahat edyar Sonra bolsa Gunbatar yurtlaryn usti bilen gecip Italiya baryar Gerodot omrunin kop bolegini Afinada geciryar Ol sol yerden gornukli alym Sofokl bilen tanysyar Onun bilen bilelikde Furiy saherine baryar Gerodot beyik syyahatcy bolmak bilen ozunin bolan yerlerinde ownujak hadysalary hem gozden sypdyrmandyr ol yerlere geografiki taydan yazgy bermegi hem ustunlikli basaryar Gerodot bu eserini ozunin hususy gozegciliklerine we beyleki sahsyyetlerin hem de yazgy cesmelerinin maglumatlaryna dayanmak bilen yazypdyr Onun bu maglumatlary ozunin hakykylygy we kop yagdaylarda hazirki zaman arheologiki gazuw agtarys islerin netijeleri esasynda tassyklanyar Gerodotyn Taryh eseri 1479 njy yylda Lorenso Walla tarapyndan latyn diline terjime edilip capdan cykarylyar Gorodotyn eserinin rus dilindaki terjimesi F G Misenko tarapyndan 1888 nji yylda terjime edilip ona teswirnama berlipdir we bilelikde cap edilyar Hazirki zaman alymlary Gerodotyn Taryh eserini antiki dowletlerin taryhyna degisli gymmately maglumatlary saklayan bahasyna yetip bolmajak ensiklopediki cesme hasaplayarlar