Azərbaycan
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Italiýa Paýtagty Italýan dili Prezident Puly Telefon kody 39 it Italiýa ital Italia iˈtaːlja resmi ady Italiýa Respublik
Italiýa
| | |||||
| Paýtagty | |||||
| Italýan dili | |||||
| Prezident | |||||
| Puly | |||||
| Telefon kody | +39 | ||||
| .it | |||||
Italiýa (ital. Italia [iˈtaːlja], resmi ady — Italiýa Respublikasy (ital. Repubblica Italiana)) — Ýewropanyň günortasynda, Ortaýer deňziniň merkezinde döwlet.
Demirgazyk-günbatarda Fransiýa (serhetiň uzynlygy — 488 km), Şweýsariýa (740 km) we demirgazykda Awstriýa (430 km), demirgazyk-gündogarda bolsa, Sloweniýa (232 km) bilen araçäkleşýär. Şeýle hem onuň Watikan (3,2 km) we San-Marino (39 km) bilen içerki serheti bar.
Italiýa , , Alplaryň günorta ýapgytlarynda, we adalarynda hem-de birnäçe ownuk adada ýerleşýär.
Döwlet ulgamy
Italiýa respublikadyr. Häzirki konstitusiýa 1947-nji ýylyň 22-nji dekabrynda kabul edildi we 1948-nji ýylyň 1-nji ýanwarynda güýje girdi. Döwlet baştutany prezidentdir (1999-njy ýylyň maý aýyndan bäri K.A Çampi). Sebitleriň wekilleriniň gatnaşmagynda Mejlisiň iki palatasynyň bilelikdäki mejlisinde 7 ýyl saýlanýar. Kanun çykaryjy organy Deputatlar palatasyndan we Senatdan ybarat Mejlis. ýerine ýetiriji häkimiýet ministrler geňeşi tarapyndan amala aşyrylýar. Prezident ministrler geňeşiniň başlygy we teklibi boýunça ministrleri belleýär.
Welaýatlar we Häkimlikler
Italiýa 20 sebite (sebit) bölünýär. Olaryň bäşisi, ýerli kanunçylyga üýtgetme girizmek hukugy bolan ýörite awtonom sebit statusyna eýe. Olar hem öz gezeginde 109 welaýatdan we 8101 häkimlikden ybarat.
Tebigat
Ýurduň kenar ýakasy (7500 km) Apennine ýarym adasynyň günortasynda ýokary we aşak, beýleki böleginde bolsa tekiz diýen ýaly. Territoriýa ýurduň 4/5 bölegi daglardan we depelerden ybarat. Italiýanyň demirgazygynda Alp daglary ýerleşýär: Günbatar Alp daglarynyň eňňitleri (Mont Blanc depesi, 4807 m - Italiýanyň iň beýik nokady) dik. Gündogar Alp daglary (iň beýik nokady Ortles dagy, 3899 m) kem-kemden azalýar we gündogardaky karst platosyna goşulýar. Alp daglarynyň günortasynda ýerleşýän Padan düzlügi gündogarda Adriatik deňzine inýär. Po derýasynyň jülgesi batgalyk düzlük. Apennin daglary Alennine ýarym adasynyň boýunda 1200 km uzaklykda ýerleşýär. ýitip giden we ýitip gitmeýän birnäçe wulkan bar (Amiata - 1734 m, Wesuwiýus - 1277 m). Italiýa adalarynyň relýefleri esasan daglyk, Etna (3340 m), Stromboli, Wulkanlar bar. Italiýanyň merkezi we günorta böleklerinde ýygy-ýygydan güýçli ýer titremeler bolýar.
Italiýada kömür, bitumly slanets, nebit, gaz, gurşun, demir magdany, boksit, kükürt we stol duzy bar. Simap magdan gorlary boýunça Italiýa dünýäde öňdebaryjydyr. Mermer Toskanda gazylýar. Mineral we yssy (temperatura 100-200 °) bahar, köp.
Howasy Ortaýer deňziniň subtropiki, Padan düzlüginde has mylaýym. Alp daglarynyň demirgazygyndan gelýän sowuk şemal ýeli böwetleýär. Tomus yssy we gurak. Dag eteklerinde we düzlüklerde iýul aýynyň ortaça temperaturasy 20-28 ° C, yssy şemal öwüsýän mahaly käwagt 40-45 ° C çenli ýokarlanýar. Januaryanwar aýynyň ortaça temperaturasy Alp daglarynyň we Padan düzlüginiň eteginde 0 °, Apennin ýarym adasynda we adalarynda 1-12 °. Gündogar Alp daglary we Demirgazyk Apenninler Italiýada iň ýagyşly ýerlerdir (ýylda 3000 mm). Theurduň içerki böleginde ýylda 600-800 mm, Sisiliýa we Sardiniýa adalarynda 500 mm ýagyş ýagýar. Alp daglarynyň italýan böleginde 800-den gowrak buzluk bar.
Iň uly derýa Po bolup, onuň goşundylary gämi gatnawydyr. Italiýanyň demirgazygynda has köp derýa bar. Derýalary ýagyşdan, gardan we buzluklardan suw alýar. Suwaryş we gidroelektrik öndürmek üçin ulanylýar. Uly köller: Garda, Komo, Lago Maggiore, Bolsena we ş.m. Olaryň gämileri, kenarlarynda köp sanly kurort bar.
1800 m belentlige çenli Alp daglarynyň goňur-tokaý toprak eňňitlerinde giň ýaprakly we ýaprakly tokaýlar bar, üstünde dag-çemenlik topraklarynda gyrymsy agaçlar, subalpin we dag çemenlikleri bar. Apennin ýarym adasynda 500-600 m belentlikde Sisiliýa we Sardiniýa (goňur toprak) hemişe gök öwüsýän daş dublar we dublar, sosnalar, Halap sosnalary we gyrymsy agaçlar ösýär. 1500 metre çenli goňur we goňur dag topraklarynda dub, gara gaýa we kashtan tokaýlary, 2000 m-den ýokary ýaprakly we giň ýaprakly tokaýlar, dag depelerinde subalpin çemenlikleri bar.
Italiýada ýabany haýwanlar esasan daglarda duş gelýär. Alp daglarynda we Apenninlerde serna, ýabany pişik, dag we tokaý gyrgysy, kellesi, goňur aýy, towşan we sugun ýaşaýar. Guşlaryň we süýrenijileriň 400 töweregi görnüşi bar. Balyk tutmagyň köp görnüşi bar. Italiýada täsin ösümlikleri, haýwanlary we geologiki desgalary gorap saklamak üçin goraghanalar döredildi. Milli seýilgähler: Stelwio, Granparadiso, Abruzzo, Calabria, Sirceo we ş.m. - umumy meýdany 200 müň ga.
Ilatyň 98% -den gowragy italýan; galanlary Romanş, Tirollar, Fransuzlar, Slowenler we Horwatlar, şeýle hem albanlar, katalonlar we ş.m. Resmi dil italýan dilidir. Esasy din katolikdir. Ilatyň 67% şäherlerde ýaşaýar. Esasy şäherler: Rim, Milan, Naples, Turin, Genoa, Palermo.
Ykdysadyýet
Italiýa ýokary derejede ösen senagat-agrar ýurt. Dünýäniň iň ösen 10 ýurdunyň biri. Jemi içerki önümde senagatyň paýy 31,6%, oba hojalygynyň paýy 2,9%, hyzmatlaryň paýy 65,5% (1997). Italiýada hyzmat pudagynda 12 milliondan gowrak adam işleýär, 6,5 million. senagatdaky adamlar, 1,5 mln. adam oba hojalygynda işleýär.
Ulag ulgamy
Ýolagçylaryň 90% -den gowragy we harytlaryň 80% -den gowragy ýol ulaglary bilen daşalýar. Uly ýollar. -304 müň km, demir ýol. - 19,6 müň km. Daşary ýurda iberilen we alnan harytlaryň köpüsi deňiz ulaglary bilen daşalýar (eksport harytlarynyň 60-65%, import harytlarynyň 80-90%). Esasy deňiz portlary: Genoa, Trieste, Wenesiýa, Naples.
Italiýa halkara syýahatçylygynyň iň uly merkezlerinden biridir (ýylda 50 milliondan gowrak syýahatçy gelýär).
Daşary söwda
Italiýanyň ykdysadyýeti esasan daşary söwda baglydyr. Italiýa senagat tehnikalaryny, ulaglary, ýazuw maşynlaryny we kalkulýatorlary, himiýa we oba hojalyk önümlerini, egin-eşikleri we aýakgaplary, nebit önümlerini we ş.m. eksport edýär. çykarýar Nebit, kömür, demir magdany, gara we reňkli metallar, pagta, şeýle hem tehnika, agaç, kagyz, azyk önümlerini import edýär. Söwda esasy müşderileri: Ýewropa Ykdysady Bileleşigi ýurtlary, ABŞ, Russiýa.
Lukmançylyk hyzmaty
Italiýada döwlet lukmançylyk edaralaryndan başga-da hususy lukmançylyk hem adaty zat. Lukmanlar uniwersitetleriň 27 lukmançylyk fakultetinde tälim alýarlar. Köp sanly şypahanalar bar, esasanam mineral suwly we palçykly hammamly şypahanalar. Iň meşhurlary: Montecatini Terme, Fuji, Salsomajore, Castellammare di Stabia, AbanoTerme, Capri.
Peýdaly baglanyşyklar
www.initalia.uz Archived 2022-10-22 at the Wayback Machine - Italýa we Italýan dili we grammatikasy barada Web-saýty
Salgylanmalar
- Simone, Raffaele (2010). Enciclopedia dell'italiano. Treccani.
- Berloco, Fabrizio (2018). The Big Book of Italian Verbs: 900 Fully Conjugated Verbs in All Tenses. With IPA Transcription, 2nd Edition. Lengu. 978-8894034813.
- Palermo, Massimo (2015). Linguistica italiana. Il Mulino. 978-8815258847.
| Bu geografiýa makala ownuk makaladyr. Ony üýtgetmek hem-de ösdürmek arkaly Wikipediýa kömek edip bilersiňiz. |
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Italiýa hakda maglumat, Italiýa näme? Italiýa näme diýmek?
Italiya Paytagty Italyan dili Prezident Puly Telefon kody 39 it Italiya ital Italia iˈtaːlja resmi ady Italiya Respublikasy ital Repubblica Italiana Yewropanyn gunortasynda Ortayer denzinin merkezinde dowlet Demirgazyk gunbatarda Fransiya serhetin uzynlygy 488 km Sweysariya 740 km we demirgazykda Awstriya 430 km demirgazyk gundogarda bolsa Sloweniya 232 km bilen aracaklesyar Seyle hem onun Watikan 3 2 km we San Marino 39 km bilen icerki serheti bar Italiya Alplaryn gunorta yapgytlarynda we adalarynda hem de birnace ownuk adada yerlesyar Dowlet ulgamyItaliya respublikadyr Hazirki konstitusiya 1947 nji yylyn 22 nji dekabrynda kabul edildi we 1948 nji yylyn 1 nji yanwarynda guyje girdi Dowlet bastutany prezidentdir 1999 njy yylyn may ayyndan bari K A Campi Sebitlerin wekillerinin gatnasmagynda Mejlisin iki palatasynyn bilelikdaki mejlisinde 7 yyl saylanyar Kanun cykaryjy organy Deputatlar palatasyndan we Senatdan ybarat Mejlis yerine yetiriji hakimiyet ministrler genesi tarapyndan amala asyrylyar Prezident ministrler genesinin baslygy we teklibi boyunca ministrleri belleyar Welayatlar we HakimliklerItaliya 20 sebite sebit bolunyar Olaryn basisi yerli kanuncylyga uytgetme girizmek hukugy bolan yorite awtonom sebit statusyna eye Olar hem oz gezeginde 109 welayatdan we 8101 hakimlikden ybarat TebigatYurdun kenar yakasy 7500 km Apennine yarym adasynyn gunortasynda yokary we asak beyleki boleginde bolsa tekiz diyen yaly Territoriya yurdun 4 5 bolegi daglardan we depelerden ybarat Italiyanyn demirgazygynda Alp daglary yerlesyar Gunbatar Alp daglarynyn ennitleri Mont Blanc depesi 4807 m Italiyanyn in beyik nokady dik Gundogar Alp daglary in beyik nokady Ortles dagy 3899 m kem kemden azalyar we gundogardaky karst platosyna gosulyar Alp daglarynyn gunortasynda yerlesyan Padan duzlugi gundogarda Adriatik denzine inyar Po deryasynyn julgesi batgalyk duzluk Apennin daglary Alennine yarym adasynyn boyunda 1200 km uzaklykda yerlesyar yitip giden we yitip gitmeyan birnace wulkan bar Amiata 1734 m Wesuwiyus 1277 m Italiya adalarynyn relyefleri esasan daglyk Etna 3340 m Stromboli Wulkanlar bar Italiyanyn merkezi we gunorta boleklerinde yygy yygydan guycli yer titremeler bolyar Italiyada komur bitumly slanets nebit gaz gursun demir magdany boksit kukurt we stol duzy bar Simap magdan gorlary boyunca Italiya dunyade ondebaryjydyr Mermer Toskanda gazylyar Mineral we yssy temperatura 100 200 bahar kop Howasy Ortayer denzinin subtropiki Padan duzluginde has mylayym Alp daglarynyn demirgazygyndan gelyan sowuk semal yeli bowetleyar Tomus yssy we gurak Dag eteklerinde we duzluklerde iyul ayynyn ortaca temperaturasy 20 28 C yssy semal owusyan mahaly kawagt 40 45 C cenli yokarlanyar Januaryanwar ayynyn ortaca temperaturasy Alp daglarynyn we Padan duzluginin eteginde 0 Apennin yarym adasynda we adalarynda 1 12 Gundogar Alp daglary we Demirgazyk Apenninler Italiyada in yagysly yerlerdir yylda 3000 mm Theurdun icerki boleginde yylda 600 800 mm Sisiliya we Sardiniya adalarynda 500 mm yagys yagyar Alp daglarynyn italyan boleginde 800 den gowrak buzluk bar In uly derya Po bolup onun gosundylary gami gatnawydyr Italiyanyn demirgazygynda has kop derya bar Deryalary yagysdan gardan we buzluklardan suw alyar Suwarys we gidroelektrik ondurmek ucin ulanylyar Uly koller Garda Komo Lago Maggiore Bolsena we s m Olaryn gamileri kenarlarynda kop sanly kurort bar 1800 m belentlige cenli Alp daglarynyn gonur tokay toprak ennitlerinde gin yaprakly we yaprakly tokaylar bar ustunde dag cemenlik topraklarynda gyrymsy agaclar subalpin we dag cemenlikleri bar Apennin yarym adasynda 500 600 m belentlikde Sisiliya we Sardiniya gonur toprak hemise gok owusyan das dublar we dublar sosnalar Halap sosnalary we gyrymsy agaclar osyar 1500 metre cenli gonur we gonur dag topraklarynda dub gara gaya we kashtan tokaylary 2000 m den yokary yaprakly we gin yaprakly tokaylar dag depelerinde subalpin cemenlikleri bar Italiyada yabany haywanlar esasan daglarda dus gelyar Alp daglarynda we Apenninlerde serna yabany pisik dag we tokay gyrgysy kellesi gonur ayy towsan we sugun yasayar Guslaryn we suyrenijilerin 400 toweregi gornusi bar Balyk tutmagyn kop gornusi bar Italiyada tasin osumlikleri haywanlary we geologiki desgalary gorap saklamak ucin goraghanalar doredildi Milli seyilgahler Stelwio Granparadiso Abruzzo Calabria Sirceo we s m umumy meydany 200 mun ga Ilatyn 98 den gowragy italyan galanlary Romans Tirollar Fransuzlar Slowenler we Horwatlar seyle hem albanlar katalonlar we s m Resmi dil italyan dilidir Esasy din katolikdir Ilatyn 67 saherlerde yasayar Esasy saherler Rim Milan Naples Turin Genoa Palermo YkdysadyyetItaliya yokary derejede osen senagat agrar yurt Dunyanin in osen 10 yurdunyn biri Jemi icerki onumde senagatyn payy 31 6 oba hojalygynyn payy 2 9 hyzmatlaryn payy 65 5 1997 Italiyada hyzmat pudagynda 12 milliondan gowrak adam isleyar 6 5 million senagatdaky adamlar 1 5 mln adam oba hojalygynda isleyar Ulag ulgamyYolagcylaryn 90 den gowragy we harytlaryn 80 den gowragy yol ulaglary bilen dasalyar Uly yollar 304 mun km demir yol 19 6 mun km Dasary yurda iberilen we alnan harytlaryn kopusi deniz ulaglary bilen dasalyar eksport harytlarynyn 60 65 import harytlarynyn 80 90 Esasy deniz portlary Genoa Trieste Wenesiya Naples Italiya halkara syyahatcylygynyn in uly merkezlerinden biridir yylda 50 milliondan gowrak syyahatcy gelyar Dasary sowdaItaliyanyn ykdysadyyeti esasan dasary sowda baglydyr Italiya senagat tehnikalaryny ulaglary yazuw masynlaryny we kalkulyatorlary himiya we oba hojalyk onumlerini egin esikleri we ayakgaplary nebit onumlerini we s m eksport edyar cykaryar Nebit komur demir magdany gara we renkli metallar pagta seyle hem tehnika agac kagyz azyk onumlerini import edyar Sowda esasy musderileri Yewropa Ykdysady Bilelesigi yurtlary ABS Russiya Lukmancylyk hyzmatyItaliyada dowlet lukmancylyk edaralaryndan basga da hususy lukmancylyk hem adaty zat Lukmanlar uniwersitetlerin 27 lukmancylyk fakultetinde talim alyarlar Kop sanly sypahanalar bar esasanam mineral suwly we palcykly hammamly sypahanalar In meshurlary Montecatini Terme Fuji Salsomajore Castellammare di Stabia AbanoTerme Capri Peydaly baglanysyklarwww initalia uz Archived 2022 10 22 at the Wayback Machine Italya we Italyan dili we grammatikasy barada Web saytySalgylanmalarSimone Raffaele 2010 Enciclopedia dell italiano Treccani Berloco Fabrizio 2018 The Big Book of Italian Verbs 900 Fully Conjugated Verbs in All Tenses With IPA Transcription 2nd Edition Lengu 978 8894034813 Palermo Massimo 2015 Linguistica italiana Il Mulino 978 8815258847 Bu geografiya makala ownuk makaladyr Ony uytgetmek hem de osdurmek arkaly Wikipediya komek edip bilersiniz