Azərbaycan
Deutschland
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Okislenme gaytarylma reaksiyalaryBir ýa da birnçe maddalaryň arasynda düzüminiň üýtgemegi bilen bolup geçýän hadysalara
Himiki reaksiýa
Okislenme -gaytarylma reaksiyalary
Bir ýa-da birnçe maddalaryň arasynda düzüminiň üýtgemegi bilen bolup geçýän hadysalara himiki reaksiýa diýilýär
- Bu kesgitleme ylymda himiki reakiýa düşünjesine berilen ilkinji kesgilemeleriň biri bolup durýar.dargama reaksiyasy
Iki we ondan köp madallaryň aktiw bölejikleriniň arasynda täze bölejikleriň(atomlaryň ,ionlary,molekulalaryň,adikallaryň) emele gelmegi bilen bolup geçýän elementar aktlara himiki reaksiýa diýilýär
- Molekulýar fizika we himiki termodinamika ýaly ylymlaryň ösmegi bilen, himiki reakiýalara molekulýar nukdaý nazardan seredilip başlanypdyr.Eksperemental barlaglar esasynda (M Bodenşteýn,Makswel-Bolsman,S.Arrenius, H.Lindeman ) himiki reaksiýalar, maddalaryň diňe aktiw bölejikleriniň arasynda geçýänligi anyklanylýar,ýagny islendik bir reaksiýanyň geçmekligi üçin molekulalaryň öňünde energetik päsgelçilik ýüze çykýar.diňe şol päsgelçiligi ýeňip geçmäge ýeterlik energiýasy(çaknyşma nukdaý nazarynda kinetik energiýa) bolan molekulalar reagirleşip bilýärler.Bu energetik päsgelçilige diýilýär we bu päsgelçiligi ýeňip geçmäge ýeterlik eneriýgiýasy bolan molekulalara aktiw molekulalar diýilýär.Täze bölejikleriň emele gelmegine eltýän aktiw bölejikleriň arasyndaky effektiw(netijeli) çaknyşma elementar akt diýilýär:
- Molekullaryň arasynda bolup geçýän elementar aktlaryň ýönekeý görnüşleri
Molekulalarda we ionlarda öňki üzülmegi we täze himiki baglanyşyklaryň emele gelmegi bilen(käbir birleşme reaksiýalarda diňe täze himiki baglanyşygyň emele gelmegi-meselem amiak molekulasyndan ammoniý kationynyň emele gelşi) bolup geçýän hadysalara himiki reaksiýalar diýilýär:
Görnüşi ýaly bu kesgitlemede effektiw elementar aktlaryň nähili geçýändigini umumylykfa düşündirilýär.
- Atomyň gurluşy,kwant mehnaikanyň ösmegi we himiki baglanyşyklaryň häzirki zaman ylmy nazaryýetleriniň açylmagy bilen himiki reaksiýa düşünjesine has takyk berilen kesgitleme
Himik reaksiýalar reaksiýa gatnaşýan maddalaryň agregat ýagdaýlary, sistemany düzýän kompanentleriň fazalar araçägi, reaksiýa gatnaşýan maddalaryň tipi boýunça,geçýän mehanizmi,energetik effekti,ugry, özakymlylygy ,onümiň çykymy we onümiň selektiwligi(seçilip alynmaklyk derejesni) boýunça birnäçe toparlara bölünýärler.
- Fazalar araçägi boýunça reaksiýalar gomogen we geterogen reaksiýalar diýilen toparlara bölünýärler. Eger-de reaksiýa gatnaşýan maddalaryň arasynda fazalar araçägi bolmasa(reaksiýa gattnaşýan maddalary biri-birinde tapawutlandyryp bolmaýan bolsa,ýagny her bir maddany tapawutlandyrýan araçäk bolmasa) ,onda bu reaksiýalara gomogen reaksiýalar diýilýär.
Gomogen reaksiýalara mysal:
(gomogen gaz fazada geçýän reaksiýa-bu reaksiýada ähli kompanentler(maddalar) gaz halyndadyr)
(erginde geçäýn reaksiýa)
Geterogen reaksiýalara mysal:
- Reaksiýa gatnaşýan maddalaryň tipi boýunça
1) BIrleşme -pes molekulýar massaly bölejikleriň birleşmei we ýokary molekulýar massaly birleşmäniň emele gelmesi bilen bolup geçýän reaksiýalar
2)Dargama -Ýokary molekulýar birleşmeleruň dargap pes molekulýar massaly birleşmeleriň emele gelmegi bilen geçýän reaksiýalar
3)Çalyşma
i)Neýtrallaşma
ii)Gidroliz
iii)Okislenme-dikelme çalyşma reaksiýasy
Reaksiýanyň elementar aktlarynda elektron çalşygy netijesinde birleşmelerdäki atomlaryň okislenme derejeleriniň üýtgemegi bilen bolup geçýän reaksiýalara okislenme dikelme reaksiýalary diýilýär.
- Reaksiýanyň geçiş mehanizmi boýunça:
| Himiki reaksiýalaryň mehanizmi | ||
|---|---|---|
| Sada reaksiýalar | Çylşyrymly reaksiýalar | |
| monomolekulýar | yzygider | |
| bimolekulýar | paralel | |
| trimolekulýar | öwrülşikli | |
| awtoyrgyldyly,zynjyr we bu mehanizmleriň ählisi kombinirlenen ýagdaýda geçýän reaksiýalar | ||
Himiki reaksiýalaryň mehanizmlerini öwrenýän ylyma diýilýär we reaksiýalaryň mehanizmleri u ylymda has takyk seredilip geçilýär.
- Reaksiýanyň ýylylyk effekti boýunça:
ekzotermik-ýyylygyň bölüp çykarmak bilen geçýän reaksiýalar ( )
endotermik-ýylylgyň bölünip çykmagy bilen bolup geçýän himiki reaksiýalar ( )
- Özakymlylygy boýunça reaksiýalar :
Ozakymly reaksaiýalar-berlen şertlerde reaksiýa daşdan goşmaça energiýa bermezden özakymlaýyn geçýän reaksiýalar
Mejbury reaksiýalar- mejbur edilmezden özakymlaýyn geçmeýän reaksiýalar.
Özakymlaýyn we mejbury diýilen terminler -şertli formal düşünjeler bolup durýar.Aslyna seredende özakymlylyk we mejburylyk reaksiýanyň geçirilýän şertine bagly.Meselem aşgar ergini bilen kislota erginleriniň arasynda standart şertlerde reaksiýa geçýär.Şol sebäpli biz oňa özakymlaýyn reaksiýa diýip aýdýarys,emma hek daşynyň dargamasy ýokary tempiraturada geçýänligi sebäpli, biz oňa daşdan energiýa berýänligimiz sebäpli bu reaksiýa mejbury diýip aýdýarys.Ýöne bu reaksiýanyň geçme şerti berlen reaksiýa üçin standart şert we bu şertde reaksiýa özakymlaýyndyr.
- Önümiň çykymy we onuň selektiwligi boýunça reaksiýalar
diýilen toparlara bölünýärler. Bu bölümler teoretik organiki we organiki dal himiýada we sintezde öwrenilýär
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Himiki reaksiýa hakda maglumat, Himiki reaksiýa näme? Himiki reaksiýa näme diýmek?
Okislenme gaytarylma reaksiyalaryBir ya da birnce maddalaryn arasynda duzuminin uytgemegi bilen bolup gecyan hadysalara himiki reaksiya diyilyarBu kesgitleme ylymda himiki reakiya dusunjesine berilen ilkinji kesgilemelerin biri bolup duryar dargama reaksiyasyIki we ondan kop madallaryn aktiw bolejiklerinin arasynda taze bolejiklerin atomlaryn ionlary molekulalaryn adikallaryn emele gelmegi bilen bolup gecyan elementar aktlara himiki reaksiya diyilyarMolekulyar fizika we himiki termodinamika yaly ylymlaryn osmegi bilen himiki reakiyalara molekulyar nukday nazardan seredilip baslanypdyr Eksperemental barlaglar esasynda M Bodensteyn Makswel Bolsman S Arrenius H Lindeman himiki reaksiyalar maddalaryn dine aktiw bolejiklerinin arasynda gecyanligi anyklanylyar yagny islendik bir reaksiyanyn gecmekligi ucin molekulalaryn onunde energetik pasgelcilik yuze cykyar dine sol pasgelciligi yenip gecmage yeterlik energiyasy caknysma nukday nazarynda kinetik energiya bolan molekulalar reagirlesip bilyarler Bu energetik pasgelcilige diyilyar we bu pasgelciligi yenip gecmage yeterlik eneriygiyasy bolan molekulalara aktiw molekulalar diyilyar Taze bolejiklerin emele gelmegine eltyan aktiw bolejiklerin arasyndaky effektiw netijeli caknysma elementar akt diyilyar Molekullaryn arasynda bolup gecyan elementar aktlaryn yonekey gornusleriMolekulalarda we ionlarda onki uzulmegi we taze himiki baglanysyklaryn emele gelmegi bilen kabir birlesme reaksiyalarda dine taze himiki baglanysygyn emele gelmegi meselem amiak molekulasyndan ammoniy kationynyn emele gelsi bolup gecyan hadysalara himiki reaksiyalar diyilyar Gornusi yaly bu kesgitlemede effektiw elementar aktlaryn nahili gecyandigini umumylykfa dusundirilyar Atomyn gurlusy kwant mehnaikanyn osmegi we himiki baglanysyklaryn hazirki zaman ylmy nazaryyetlerinin acylmagy bilen himiki reaksiya dusunjesine has takyk berilen kesgitleme Himik reaksiyalar reaksiya gatnasyan maddalaryn agregat yagdaylary sistemany duzyan kompanentlerin fazalar aracagi reaksiya gatnasyan maddalaryn tipi boyunca gecyan mehanizmi energetik effekti ugry ozakymlylygy onumin cykymy we onumin selektiwligi secilip alynmaklyk derejesni boyunca birnace toparlara bolunyarler Fazalar aracagi boyunca reaksiyalar gomogen we geterogen reaksiyalar diyilen toparlara bolunyarler Eger de reaksiya gatnasyan maddalaryn arasynda fazalar aracagi bolmasa reaksiya gattnasyan maddalary biri birinde tapawutlandyryp bolmayan bolsa yagny her bir maddany tapawutlandyryan aracak bolmasa onda bu reaksiyalara gomogen reaksiyalar diyilyar Gomogen reaksiyalara mysal N 2 3 H 2 2 NH 3 displaystyle ce N2 3H2 gt 2NH3 gomogen gaz fazada gecyan reaksiya bu reaksiyada ahli kompanentler maddalar gaz halyndadyr NaOH HCl NaCl H 2 O displaystyle ce NaOH HCl gt NaCl H2O erginde gecayn reaksiya Geterogen reaksiyalara mysal NaOH gaty H 2 SO 4 ergin NaHSO 4 ergin H 2 O ergin displaystyle ce NaOH gaty H2SO4 ergin gt NaHSO4 ergin H2O ergin Reaksiya gatnasyan maddalaryn tipi boyunca 1 BIrlesme pes molekulyar massaly bolejiklerin birlesmei we yokary molekulyar massaly birlesmanin emele gelmesi bilen bolup gecyan reaksiyalar CaO CO 2 CaCO 3 displaystyle ce CaO CO2 gt CaCO3 2 Dargama Yokary molekulyar birlesmelerun dargap pes molekulyar massaly birlesmelerin emele gelmegi bilen gecyan reaksiyalar 2 AgNO 3 2 Ag 2 NO 2 O 2 displaystyle ce 2AgNO3 gt 2Ag 2NO2 O2 3 Calysma i Neytrallasma NaOH HCl NaCl H 2 O displaystyle ce NaOH HCl gt NaCl H2O ii Gidroliz CH 3 COONa H 2 O CH 3 COOH NaOH displaystyle ce CH3COONa H2O gt CH3COOH NaOH iii Okislenme dikelme calysma reaksiyasy Fe H 2 SO 4 g erg FeSO 4 H 2 displaystyle ce Fe H2SO4 g erg gt FeSO4 H2 Reaksiyanyn elementar aktlarynda elektron calsygy netijesinde birlesmelerdaki atomlaryn okislenme derejelerinin uytgemegi bilen bolup gecyan reaksiyalara okislenme dikelme reaksiyalary diyilyar KIO 3 5 KI 3 H 2 SO 4 3 K 2 SO 4 3 H 2 O 3 I 2 displaystyle ce KIO3 5KI 3H2SO4 gt 3K2SO4 3H2O 3I2 2 IO 3 6 H 5 e I 2 3 H 2 O dikelme displaystyle ce 2IO3 6H 5e gt I2 3H2O dikelme 2 I I 2 2 e okislenme displaystyle ce 2I gt I2 2e okislenme Reaksiyanyn gecis mehanizmi boyunca Himiki reaksiyalaryn mehanizmi Sada reaksiyalar Cylsyrymly reaksiyalar monomolekulyar yzygider bimolekulyar paralel trimolekulyar owrulsikli awtoyrgyldyly zynjyr we bu mehanizmlerin ahlisi kombinirlenen yagdayda gecyan reaksiyalar Himiki reaksiyalaryn mehanizmlerini owrenyan ylyma diyilyar we reaksiyalaryn mehanizmleri u ylymda has takyk seredilip gecilyar Reaksiyanyn yylylyk effekti boyunca ekzotermik yyylygyn bolup cykarmak bilen gecyan reaksiyalar CH 4 2 O 2 2 CO 2 2 H 2 O Q displaystyle ce CH4 2O2 gt 2 CO2 2H2O Q endotermik yylylgyn bolunip cykmagy bilen bolup gecyan himiki reaksiyalar N 2 O 2 2 NO Q displaystyle ce N2 O2 gt 2NO Q Ozakymlylygy boyunca reaksiyalar Ozakymly reaksaiyalar berlen sertlerde reaksiya dasdan gosmaca energiya bermezden ozakymlayyn gecyan reaksiyalar Mejbury reaksiyalar mejbur edilmezden ozakymlayyn gecmeyan reaksiyalar Ozakymlayyn we mejbury diyilen terminler sertli formal dusunjeler bolup duryar Aslyna seredende ozakymlylyk we mejburylyk reaksiyanyn gecirilyan sertine bagly Meselem asgar ergini bilen kislota erginlerinin arasynda standart sertlerde reaksiya gecyar Sol sebapli biz ona ozakymlayyn reaksiya diyip aydyarys emma hek dasynyn dargamasy yokary tempiraturada gecyanligi sebapli biz ona dasdan energiya beryanligimiz sebapli bu reaksiya mejbury diyip aydyarys Yone bu reaksiyanyn gecme serti berlen reaksiya ucin standart sert we bu sertde reaksiya ozakymlayyndyr Onumin cykymy we onun selektiwligi boyunca reaksiyalar diyilen toparlara bolunyarler Bu bolumler teoretik organiki we organiki dal himiyada we sintezde owrenilyar