Azərbaycan
Deutschland
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Mary Pars dilinde مرو Marguş Merw häzirki Mary şäheriniñ ady Mary welayaty baradaMary welaýaty 1970 nji ýylyň 15 nji dek
Mary
Mary (Pars dilinde: مرو) – (Marguş, Merw) häzirki Mary şäheriniñ ady.
Mary welayaty barada
Mary welaýaty 1970-nji ýylyň 15-nji dekabrynda [resmi görnüşde] döredildi. Mundan ozal, ilkinji gezek 1939-njy ýylyň 21-nji noýabrynda döredilip 1963=nji ýylyň 10-njy ýanwarynda ýatyryldy. Türkmenistanyň g.o-gündogarynda ýerleşýär. GDA döwletleriniň iň günorta nokady bolan Çilduhtar obasy bu welaýatda ýerleşýär. Demirgazyk-gündogarda we gündogarda Lebap, Günbatarda Ahal, günorta we güorta-gündogarda Owganystan bilen araçäkleşýär. Meýdany 87.1 müň km2 5 sany şäher, 15 sany şäherçesi bar 400 töweregi oba geňeşi bar.
Tebigaty
ÇÖL ZONASYNDA MURGAP DERÝASYNYŇ BASSEÝNINDE ÝERLEŞÝÄR. Günortasy Paropamiz dag etegidir, territoriýasy günortadan demirgazyga 500 we gündogardan günbatara 470 km uzap gidýär. Merkezinde Murgap derýasynyň deltasynyň çökündileri ýerleşýär. Murgap deltasy Ýolöten tarapdan başlanyp ýelpewaç görnüşde demirgazyk-günbatara uzalyp gidýär. Murgap we Tejen derýalarynyp aralygynda ýerleşen Bathyz belentliginiň iň belent depesi 1267metre ýetýär.
Welaýatyň ýer gabygy tebigy gzas we nebitiň uly zapaslaryna baýdyr.
Klimaty
Klimaty ahs kontinentaldyr. Tomsy yssy, gurak we dowamlydyr. Iýulyň ortaça temperaturasy 28-32 gradus aralygyndadyr. Kä ýyllar ýazyna we güýzüne ekinleri sowuk urýar. Tomsuna g.o-dan güýçli we tozanly, yssy ýeller öwüsýär. Muňa owgan ýelleri hem diýilýär.
Gyşy sowuk däl, gar seýrek ýagýar. Ýanwar ortaça temperaturasy 2,0 gradus. Ygal mukdary 115 millimetrden 270 mm-e çenli.
Gaz Känlari
60-NJY ÝYLLARDA AÇYLAN GAZ KÄNLERI: (1961), (1962), (1964), (1965). 70-NJI ÝYLLARDA: , ondan soňra , , Mollakör, Ýelan, Keli, Üçajy, Seýrap, Garabil, Islim[1]
Etimologiasy
Pars dilinde häzir hem şeýle ulanylýar.
Mary
Türküstanyñ (Merkezi Aziýanyñ) iñ gadymy şäheri bolup häzirki Baýramaly şäheriniñ ýanynda ýerleşendir. “Mary”, “Merw” atlary tutuş daş töweregi gurşap alyp duran ýerler hem göteripdir. Merw şäheri biziñ eramyzdan öñki VII asyrda öñki Erk-gala şäherçesiniñ ýerinde döräpdir we gysga wagtyñ içinde tutuş wahanyñ (oazisiñ) paýtagty bolýar hem-de Ahmedinleriñ döwletiniñ bir bölegi bolýar. B.e. öñ 330-njy ýyldan 323-nji ýyllar aralygynda Aleksandr Makedonskiniñ soltanlygynyñ (imperiýasynyñ) düzümine girýär (Margiana Aleksandriýasy), b.e. öñ 323-nji ýyldan 250-nji ýyllar aralygynda Selewkidleriñ döwletiniñ (Atiohiýa Gäur-gala şäherçesi), b.e. öñ 250-nji ýyldan 209-njy ýyllar aralygynda bolsa Baktriýa patşalygynyñ düzümine girýär. B.e. öñ III asyryñ soñynda b.e. öñ 224 ýyla çenli Part (Arşaklylar, Parfiýa) soltanlygynyñ düzüminde özbaşdak dolandyrmaga hukukly bolan aýratyn welaýat hökmünde berk orun tutýar. 224-651-nji ýyllar aralygynda Merw Eýran sasanidleriniñ ygtyýaryndady. 651-nji ýylda bolsa Arab halifatynyñ Türküstan (orta Aziýa) welaýatlarynyñ biridi. X asyrda ýazylan “Hudul-älem” atly kitabda ýazylyşyna görä, ol uly Horasanyñ iñ uly şäherleriniñ biri bolmyş, öñler Horasan emirleriniñ paýtagty bolup, soñlar Buhara paýtaht bellenipdir. “Hudul-älemiñ” näbelli ýazyjysy “Merw safaly we nygmatly ýer, onuñ galasy bar, şony Tähmuris saldyrypdyr, şonda (sasanid) paşalarynyñ köp köşkleri bar we bütin Horasanda şondan gowy şäher ýok..., ol ýerde gowy pagta bitýär...” diýip ýazypdyr. Gadymy çeşmelerde Mary “Merw-e Şahjan”, “Merw-e Şah-jahan” atlary bilen gabat gelýär. Orta asyrda uly Horasanyñ meşhur şäherlerinden biri hasablanypdyr. Ilkinji gezek Mewi abadanlaşdyran Jemşidiñ kakasy Tähmuris (pişdady dinastiýasyndan) diýlip görkezilen taryhy çeşmeler hem bar. İñ uly ösüşe Merw Beýik türkmen-seljuklarynyñ soltanlygynyñ we Horezm şalarynyñ Döwletiniñ düzüminde bolan wagty (XI ortasynda XIII asyra çenli) ýetýär. 1221-1222 ýyllar mongollaryñ çozmagy netijesinde şäher düýbinden weýran (harab) edildi we talanyp, ýaşaýjylary öldürildi we sürgün edildi. Merw şäheri seljuklar döwründe Soltan Sanjaryñ paýtagty bolýar. Emma oguzlar Sanjary ýeñenlerinden soñ, üç gije-gündiz şäheri garat (talañ, harab) edýärler, şol sebäpli şäherde kän weýrançylyk emele gelýär. Bu şäher soñabaka ýene-de abadanlaşýar ýöne Çingiz hanyñ döwründe mongollar şäheri düýpden weýran edip, onuñ müñlerçe ilatyny gyrýarlar, göýä diñe dört adam diri galanmyş. Şeýlelikde, tä Şahruhyñ döwrüne çenli Merw şäheri weýran bolup galýar. Şonuñ döwründe (XIV asyr) Merwa ýene-de jemagat (köpçülik, halk) üýşüp başlaýar, şäher abadanlaşyp ugraýar. Merw şäheriniñ abadanlaşmagy, medeni merkeze öwrülmegi ugrunda Soltan Sanjaryñ (XI-XII) eden hyzmaty uludyr, şonuñ döwründe şäherde uly kitabhanalar, köşkler emele gelipdir, ol weýran bolan şäheriñ ýanynda täze şäher saldyrypdyr. Bu iki (köne we täze) şäher barada Nowaýy özüniñ pars dilinde ýazan bir şygrynda “Ỳaş Merwynyñ ýürek mülki yşk arkaly abadandyr. Köne Merwyny hem-de täze şäheri bina eden Sanjardyr” diýip ýazypdyr. Merwynyñ suwy geçmişde Murgapdan ybarat bolan Merwerut üpjün edilipdir, ol derýa Merwda gutarýan eken. •Giçki orta asyr döwründe (XIII-XVII asyrlar) Merw tutuş Murgab wahany (oazisi) ýaly çuññur kynçylyklary we çökmekligi başyndan geçirýär hem-de soñ hiç haçan dikeldilmeýär.
•Gadymy Merw şäheri umumy meýdany 1000 gektar bolup, ol deñitaýy bolmadyk gorag, köşk, din we medeni jaýlarynyñ toplymydyr. 1990-njy ýyldan başlap Merwiñ ýadygärlikleri “Gadymy Merw” medenitaryhy goraghanasynyñ düzümine goşulýar.
•1990-njy ýylda Gadymy Merwiñ arheologiki ýadygärlikleri UNESCO nyñ (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) karary bilen Bütindünýä taryhy ähmiýetli hem-de Bütin adamzat üçin medeni-taryhy ähmiýetini saklamak maksady bilen dünýäniñ gyssagly gaýtadan dikeltmek we gorap saklamak işlerine mätäç bolan 100 sany ýadygärlikleriniñ hataryna goşulýar.
a) Erkgala
Erkgala göwrümi boýunça gadymy Merw şäheriniň ulgamyna girýän galalaryň iň kiçisi bolsa-da, ýaşy boýunça iň ulusy, belentligi boýunça hem iň beýigidir. Onuň tutýan meýdany bary-ýogy 20 gektara barabardyr. Häzirki wagtda ol gala däl-de, dagyň çykmasy kyn baýyrlaryna çalym edýär. Onuň saklanyp galan beýikligi ortaça 25-28 metre ýetýär. Geçirilen köp sanly arheologik barlaglar galanyň ahemenitler döwrüne degişli hökümdaryň köşgi bolandygyny äşgär etdi. Erkgalanyň içinde köşkden başga-da uly edara jaýy, skladlar, gorhana, nökerler üçin kazarmalar bolupdyr.
b) Gäwürgala
B.e. öňki III asyryň ikinji ýarymynda selewkit hökümdary Antioh Soter özüniň güýçli goşuny bilen Merwe gelende, ol bu töwerekleriň bol suwuna, mes toprakly ýerlerine göz gyzdyryp, Merwi özüne paýtagt edinmegi, ony düýpli gurlan gala bilen berkitmegi ýüregine düwüpdir. Erkgala oňa darlyk edipdir. Şonuň üçinem ol bu galanyň günortasyndaky bag-bakjalyga bürenip oturan ilatly ýeri göz öňünde tutup, şol ýerden hem takyk oýlanylan plan esasynda grekleriň gala guruş usulynda äpet galanyň gurluşygyna başladýar. Örän tiz wagtda bina edilen bu dörtgyraň galanyň diwarlary 6 metre ýetýän galyňlykda bolup, onuň her bir gapdal ganatynyň uzynlygy hem tas 1,5 kilometre ýetipdir.
Geçmişde “butparazlaryň galasy” ýa-da “kapyrgala” ady bilen tanalan bu gala biziň günlerimize GÄWÜRGALA ady bilen gelip ýetipdir. Ol 400 gektara golaý meýdany öz içine alýar. Orta asyryň Ibn al-Fakih, Idrisi, Makdisi ýaly arap dilinde ýazan awtorlarynyň işlerinden mälim bolşuna görä, Gäwürgalada iki sany erkek we aýal adamynyň şekili bilen bezelen Keýmerzuban atly gadymy öýüň we sežde edilýän uly metjit jaýynyň bolandygy mälim. Gäwürgalanyň dört tarapky diwarlarynyň dördüsinde-de derwezeler bolupdyr, galanyň içine kanal çekilipdir, galanyň içki diwaryny deň dörde bölýän goşmak şekilli uly köçeler bolupdyr, bazar meýdançasy, degirmençiler we hazarçyllar kärhanasy ýerleşipdir. Antioh Soter Gäwürgalanyň daşyna 230 kilometre golaý halkalaýyn daşky galany hem saldyrypdyr.
ç) Soltangala
Onuň bina edilen wagty seljuklar neberesiniň dolandyran wagtyna gabat gelýär. Ol seljuk soltanlary Mälik şa we Alp Arslan tarapyndan XI asyryň ikinji ýarymynda-XII asyryň başynda saldyrylan bolmaly. Bu hem onuň soltanlaryň saldyran galasy - Soltangala hökmünde adykmagyna sebäp bolupdyr.
Gapdal diwarlary 1,7den 2,2 kilometre çenli uzaýan Soltangala Gäwürgalanyň duldegşir günbatarynda ýerleşýär. Bu iki galanyň arasyndan bolsa gadymy döwürlwrden tä mongol goşunlary tarapyndan weýran edilýänçä uly ykdysady ähmiýetli kanal bolan al-Ruzeýk (al-Razik) ýaby akypdyr. Soltangalanyň boýy 8-9 metre ýetýär, diwarlarynyň düýbi esasan 4,5 metre ýetýän galyňlykda pagsadan tutulypdyr. Iki metre çenli çürelip gidýän ýokarky gatlaklarynda bolsa 31×31×7 sm we 27×27×5 sm ölçegdäki çig kerpiçler ulanylypdyr.
Gäwürgala bilen deňeşdirilende Soltangalanyň diwarlary has gowy saklanypdyr.
d) Şähriýar gala
Şähriýar gala gadymy Mary şäher galalarynyň içinde iň kiçisidir. Bary-ýogy 20 gektara golaý meýdany tutýan bu galanyň diwarlarynyň salnyşynda belli bir forma eýerilmändir. Gala tutuşlygyn ýoýulan kwadrata çalym edýär. Ol esasan 27×27×6 sm ölçegdäki çig kerpiçlerden pagsa bilen aralaşdyrylyp salnypdyr. Häzirki wagtda gala diwarlarynyň saklanyp galan galyňlygy 2,8-3 metre, beýikligi hem 8-10 metre ýetýär.
Galanyň içiniň demirgazyk hem-de deirgazyk-günbatar böleklerinde kazarmalaryň, athanalaryň galyndylaryny, ortada we günorta-gündogarda hem edaradyr ýaşaýyş jaýlarynyň harabalaryny görmek bolýar. Olardan ilkinji bolup göze ilýäni köşk jaýydyr. Köşgüň içinde bary-ýogy ýekeje süýnmek zal bolup, ol öz wagtynda seljuk soltanlarynyň diwany-kabulhanasy bolup hyzmat edipdir.
e) Isgender gala hem-de kiçi Soltan gala
Ýerli halkyň dilinde şeýle atlar bilen tanalýan bu galalaryň ilkinjisi Soltan galanyň demirgazygynda, ikinjisi hem onuň günortasynda ýerleşýär. Ýerleşiş aýratynlyklaryny göz öňünde tutup, taryhçy alymlar olara /zleriçe “Demirgazyk aýlaw” hem-de “Günorta aýlaw” diýip at beripdirler. Döwri boýunça aýlawlaryň ikisi-de Solatangaladan soň salnan bolmaly. Isgender galanyň 200 gektara golaý giň meýdany öz wagtynda Merw şäheriniň örän gür oturan ilatly ýeri bolupdyr. Eger-de kiçi Soltan galanyň gündogar bölegindäki Bureýda bilen Gifariniň guburlarynyň başujynda , Teýmirleň döwründe salnan goşa binany hasp etmeseň, bu galanyň içinde gadymýetiň ýerden saýlanyp duran ýekeje diwaryna-da gözüň düşmeýär.
i) Şaýym gala
Araplar döwrüne degişli ýadygärlikleriň biridir. Käbir alymlar ony Abu Muslimiň harby lageriniň galyndylary hasaplaýarlar. Şaýym gala Gäwürgalanyň 1,5 km. günorat-gündogarynda ýerleşýär. Onuň 1,28 kw.km. meýdany bolup, gala diwarlary pagsadan hem-de25×25, 5×5, 24-25×25 ölçegdäki çig kerpiçler, aram-aram hem 26,5 ×?×5 sm. ölçegde bolan kerpiçler ulanylyp salypdyr.
Uly Suratlar
| Gurbanguly hajy metjidi | Ruhyýet Köşgü | Mary muzeýi |
Kiçi Suratlar
-
-
-
-
- Marguş Otel
- Marguş
- Mary
- Gurbanguly hajy metjidi
-
-
-
Daşarky çykgytlar
- Видеосюжет о Мары
[1] Türkmenistanyň ylymlar akademiýasy Şaja Batyrow adyndaky taryh instituty Türkmenistan kiçi ensiklopediýasy.
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Mary hakda maglumat, Mary näme? Mary näme diýmek?
Mary Pars dilinde مرو Margus Merw hazirki Mary saherinin ady Mary welayaty baradaMary welayaty 1970 nji yylyn 15 nji dekabrynda resmi gornusde doredildi Mundan ozal ilkinji gezek 1939 njy yylyn 21 nji noyabrynda doredilip 1963 nji yylyn 10 njy yanwarynda yatyryldy Turkmenistanyn g o gundogarynda yerlesyar GDA dowletlerinin in gunorta nokady bolan Cilduhtar obasy bu welayatda yerlesyar Demirgazyk gundogarda we gundogarda Lebap Gunbatarda Ahal gunorta we guorta gundogarda Owganystan bilen aracaklesyar Meydany 87 1 mun km2 5 sany saher 15 sany sahercesi bar 400 toweregi oba genesi bar TebigatyCOL ZONASYNDA MURGAP DERYASYNYN BASSEYNINDE YERLESYAR Gunortasy Paropamiz dag etegidir territoriyasy gunortadan demirgazyga 500 we gundogardan gunbatara 470 km uzap gidyar Merkezinde Murgap deryasynyn deltasynyn cokundileri yerlesyar Murgap deltasy Yoloten tarapdan baslanyp yelpewac gornusde demirgazyk gunbatara uzalyp gidyar Murgap we Tejen deryalarynyp aralygynda yerlesen Bathyz belentliginin in belent depesi 1267metre yetyar Welayatyn yer gabygy tebigy gzas we nebitin uly zapaslaryna baydyr KlimatyKlimaty ahs kontinentaldyr Tomsy yssy gurak we dowamlydyr Iyulyn ortaca temperaturasy 28 32 gradus aralygyndadyr Ka yyllar yazyna we guyzune ekinleri sowuk uryar Tomsuna g o dan guycli we tozanly yssy yeller owusyar Muna owgan yelleri hem diyilyar Gysy sowuk dal gar seyrek yagyar Yanwar ortaca temperaturasy 2 0 gradus Ygal mukdary 115 millimetrden 270 mm e cenli Gaz Kanlari60 NJY YYLLARDA ACYLAN GAZ KANLERI 1961 1962 1964 1965 70 NJI YYLLARDA ondan sonra Mollakor Yelan Keli Ucajy Seyrap Garabil Islim 1 EtimologiasyPars dilinde hazir hem seyle ulanylyar MaryTurkustanyn Merkezi Aziyanyn in gadymy saheri bolup hazirki Bayramaly saherinin yanynda yerlesendir Mary Merw atlary tutus das toweregi gursap alyp duran yerler hem goteripdir Merw saheri bizin eramyzdan onki VII asyrda onki Erk gala sahercesinin yerinde dorapdir we gysga wagtyn icinde tutus wahanyn oazisin paytagty bolyar hem de Ahmedinlerin dowletinin bir bolegi bolyar B e on 330 njy yyldan 323 nji yyllar aralygynda Aleksandr Makedonskinin soltanlygynyn imperiyasynyn duzumine giryar Margiana Aleksandriyasy b e on 323 nji yyldan 250 nji yyllar aralygynda Selewkidlerin dowletinin Atiohiya Gaur gala sahercesi b e on 250 nji yyldan 209 njy yyllar aralygynda bolsa Baktriya patsalygynyn duzumine giryar B e on III asyryn sonynda b e on 224 yyla cenli Part Arsaklylar Parfiya soltanlygynyn duzuminde ozbasdak dolandyrmaga hukukly bolan ayratyn welayat hokmunde berk orun tutyar 224 651 nji yyllar aralygynda Merw Eyran sasanidlerinin ygtyyaryndady 651 nji yylda bolsa Arab halifatynyn Turkustan orta Aziya welayatlarynyn biridi X asyrda yazylan Hudul alem atly kitabda yazylysyna gora ol uly Horasanyn in uly saherlerinin biri bolmys onler Horasan emirlerinin paytagty bolup sonlar Buhara paytaht bellenipdir Hudul alemin nabelli yazyjysy Merw safaly we nygmatly yer onun galasy bar sony Tahmuris saldyrypdyr sonda sasanid pasalarynyn kop koskleri bar we butin Horasanda sondan gowy saher yok ol yerde gowy pagta bityar diyip yazypdyr Gadymy cesmelerde Mary Merw e Sahjan Merw e Sah jahan atlary bilen gabat gelyar Orta asyrda uly Horasanyn meshur saherlerinden biri hasablanypdyr Ilkinji gezek Mewi abadanlasdyran Jemsidin kakasy Tahmuris pisdady dinastiyasyndan diylip gorkezilen taryhy cesmeler hem bar In uly osuse Merw Beyik turkmen seljuklarynyn soltanlygynyn we Horezm salarynyn Dowletinin duzuminde bolan wagty XI ortasynda XIII asyra cenli yetyar 1221 1222 yyllar mongollaryn cozmagy netijesinde saher duybinden weyran harab edildi we talanyp yasayjylary oldurildi we surgun edildi Merw saheri seljuklar dowrunde Soltan Sanjaryn paytagty bolyar Emma oguzlar Sanjary yenenlerinden son uc gije gundiz saheri garat talan harab edyarler sol sebapli saherde kan weyrancylyk emele gelyar Bu saher sonabaka yene de abadanlasyar yone Cingiz hanyn dowrunde mongollar saheri duypden weyran edip onun munlerce ilatyny gyryarlar goya dine dort adam diri galanmys Seylelikde ta Sahruhyn dowrune cenli Merw saheri weyran bolup galyar Sonun dowrunde XIV asyr Merwa yene de jemagat kopculik halk uysup baslayar saher abadanlasyp ugrayar Merw saherinin abadanlasmagy medeni merkeze owrulmegi ugrunda Soltan Sanjaryn XI XII eden hyzmaty uludyr sonun dowrunde saherde uly kitabhanalar koskler emele gelipdir ol weyran bolan saherin yanynda taze saher saldyrypdyr Bu iki kone we taze saher barada Nowayy ozunin pars dilinde yazan bir sygrynda Ỳas Merwynyn yurek mulki ysk arkaly abadandyr Kone Merwyny hem de taze saheri bina eden Sanjardyr diyip yazypdyr Merwynyn suwy gecmisde Murgapdan ybarat bolan Merwerut upjun edilipdir ol derya Merwda gutaryan eken Gicki orta asyr dowrunde XIII XVII asyrlar Merw tutus Murgab wahany oazisi yaly cunnur kyncylyklary we cokmekligi basyndan geciryar hem de son hic hacan dikeldilmeyar Gadymy Merw saheri umumy meydany 1000 gektar bolup ol denitayy bolmadyk gorag kosk din we medeni jaylarynyn toplymydyr 1990 njy yyldan baslap Merwin yadygarlikleri Gadymy Merw medenitaryhy goraghanasynyn duzumine gosulyar 1990 njy yylda Gadymy Merwin arheologiki yadygarlikleri UNESCO nyn United Nations Educational Scientific and Cultural Organization karary bilen Butindunya taryhy ahmiyetli hem de Butin adamzat ucin medeni taryhy ahmiyetini saklamak maksady bilen dunyanin gyssagly gaytadan dikeltmek we gorap saklamak islerine matac bolan 100 sany yadygarliklerinin hataryna gosulyar a Erkgala Erkgala gowrumi boyunca gadymy Merw saherinin ulgamyna giryan galalaryn in kicisi bolsa da yasy boyunca in ulusy belentligi boyunca hem in beyigidir Onun tutyan meydany bary yogy 20 gektara barabardyr Hazirki wagtda ol gala dal de dagyn cykmasy kyn bayyrlaryna calym edyar Onun saklanyp galan beyikligi ortaca 25 28 metre yetyar Gecirilen kop sanly arheologik barlaglar galanyn ahemenitler dowrune degisli hokumdaryn kosgi bolandygyny asgar etdi Erkgalanyn icinde koskden basga da uly edara jayy skladlar gorhana nokerler ucin kazarmalar bolupdyr b Gawurgala B e onki III asyryn ikinji yarymynda selewkit hokumdary Antioh Soter ozunin guycli gosuny bilen Merwe gelende ol bu towereklerin bol suwuna mes toprakly yerlerine goz gyzdyryp Merwi ozune paytagt edinmegi ony duypli gurlan gala bilen berkitmegi yuregine duwupdir Erkgala ona darlyk edipdir Sonun ucinem ol bu galanyn gunortasyndaky bag bakjalyga burenip oturan ilatly yeri goz onunde tutup sol yerden hem takyk oylanylan plan esasynda greklerin gala gurus usulynda apet galanyn gurlusygyna basladyar Oran tiz wagtda bina edilen bu dortgyran galanyn diwarlary 6 metre yetyan galynlykda bolup onun her bir gapdal ganatynyn uzynlygy hem tas 1 5 kilometre yetipdir Gecmisde butparazlaryn galasy ya da kapyrgala ady bilen tanalan bu gala bizin gunlerimize GAWURGALA ady bilen gelip yetipdir Ol 400 gektara golay meydany oz icine alyar Orta asyryn Ibn al Fakih Idrisi Makdisi yaly arap dilinde yazan awtorlarynyn islerinden malim bolsuna gora Gawurgalada iki sany erkek we ayal adamynyn sekili bilen bezelen Keymerzuban atly gadymy oyun we sezde edilyan uly metjit jayynyn bolandygy malim Gawurgalanyn dort tarapky diwarlarynyn dordusinde de derwezeler bolupdyr galanyn icine kanal cekilipdir galanyn icki diwaryny den dorde bolyan gosmak sekilli uly koceler bolupdyr bazar meydancasy degirmenciler we hazarcyllar karhanasy yerlesipdir Antioh Soter Gawurgalanyn dasyna 230 kilometre golay halkalayyn dasky galany hem saldyrypdyr c Soltangala Onun bina edilen wagty seljuklar neberesinin dolandyran wagtyna gabat gelyar Ol seljuk soltanlary Malik sa we Alp Arslan tarapyndan XI asyryn ikinji yarymynda XII asyryn basynda saldyrylan bolmaly Bu hem onun soltanlaryn saldyran galasy Soltangala hokmunde adykmagyna sebap bolupdyr Gapdal diwarlary 1 7den 2 2 kilometre cenli uzayan Soltangala Gawurgalanyn duldegsir gunbatarynda yerlesyar Bu iki galanyn arasyndan bolsa gadymy dowurlwrden ta mongol gosunlary tarapyndan weyran edilyanca uly ykdysady ahmiyetli kanal bolan al Ruzeyk al Razik yaby akypdyr Soltangalanyn boyy 8 9 metre yetyar diwarlarynyn duybi esasan 4 5 metre yetyan galynlykda pagsadan tutulypdyr Iki metre cenli curelip gidyan yokarky gatlaklarynda bolsa 31 31 7 sm we 27 27 5 sm olcegdaki cig kerpicler ulanylypdyr Gawurgala bilen denesdirilende Soltangalanyn diwarlary has gowy saklanypdyr d Sahriyar gala Sahriyar gala gadymy Mary saher galalarynyn icinde in kicisidir Bary yogy 20 gektara golay meydany tutyan bu galanyn diwarlarynyn salnysynda belli bir forma eyerilmandir Gala tutuslygyn yoyulan kwadrata calym edyar Ol esasan 27 27 6 sm olcegdaki cig kerpiclerden pagsa bilen aralasdyrylyp salnypdyr Hazirki wagtda gala diwarlarynyn saklanyp galan galynlygy 2 8 3 metre beyikligi hem 8 10 metre yetyar Galanyn icinin demirgazyk hem de deirgazyk gunbatar boleklerinde kazarmalaryn athanalaryn galyndylaryny ortada we gunorta gundogarda hem edaradyr yasayys jaylarynyn harabalaryny gormek bolyar Olardan ilkinji bolup goze ilyani kosk jayydyr Kosgun icinde bary yogy yekeje suynmek zal bolup ol oz wagtynda seljuk soltanlarynyn diwany kabulhanasy bolup hyzmat edipdir e Isgender gala hem de kici Soltan gala Yerli halkyn dilinde seyle atlar bilen tanalyan bu galalaryn ilkinjisi Soltan galanyn demirgazygynda ikinjisi hem onun gunortasynda yerlesyar Yerlesis ayratynlyklaryny goz onunde tutup taryhcy alymlar olara zlerice Demirgazyk aylaw hem de Gunorta aylaw diyip at beripdirler Dowri boyunca aylawlaryn ikisi de Solatangaladan son salnan bolmaly Isgender galanyn 200 gektara golay gin meydany oz wagtynda Merw saherinin oran gur oturan ilatly yeri bolupdyr Eger de kici Soltan galanyn gundogar bolegindaki Bureyda bilen Gifarinin guburlarynyn basujynda Teymirlen dowrunde salnan gosa binany hasp etmesen bu galanyn icinde gadymyetin yerden saylanyp duran yekeje diwaryna da gozun dusmeyar i Sayym gala Araplar dowrune degisli yadygarliklerin biridir Kabir alymlar ony Abu Muslimin harby lagerinin galyndylary hasaplayarlar Sayym gala Gawurgalanyn 1 5 km gunorat gundogarynda yerlesyar Onun 1 28 kw km meydany bolup gala diwarlary pagsadan hem de25 25 5 5 24 25 25 olcegdaki cig kerpicler aram aram hem 26 5 5 sm olcegde bolan kerpicler ulanylyp salypdyr Uly SuratlarGurbanguly hajy metjidi Ruhyyet Kosgu Mary muzeyiKici SuratlarMargus Otel Margus Mary Gurbanguly hajy metjidiDasarky cykgytlarVideosyuzhet o Mary 1 Turkmenistanyn ylymlar akademiyasy Saja Batyrow adyndaky taryh instituty Turkmenistan kici ensiklopediyasy