Azərbaycan
Deutschland
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Osman I ýa da Osman Gazy 1258 Türkiýe fewral 1326 Osmanly imperiýasynyň gurujysy bolupdyr Kakasy Ärtogrul Gazy we ejesi
Osman I
Osman I ýa-da Osman Gazy (1258, , Türkiýe – fewral 1326, ) Osmanly imperiýasynyň gurujysy bolupdyr. Kakasy Ärtogrul Gazy, we ejesi:Halima hatyn Atasy Süleýman şa . Enesi:Haýme hatyn.
| Osman I | |
| Osmanly imperiýasynyň soltany | |
|---|---|
| Hökümdarlygy | 1299–1326 (27 ýyl) |
| Tagta çykmagy | 1299 |
| Doly ady | Osman Gazy |
| Dünýä inmegi | 1258, |
| Aradan çykmagy | 1326, (68 ýaşynda) |
| Özünden öňki | |
| Mirasdüşeri | Orhan I |
| Hökümdarlyk neberesi | |
| Kakasy | Ärtogrul Gazy |
Garaşsyzlygyny gazanmagy
1299-njy ýylda Anadoly Seljukly türkmen döwletiniň uç begi bolmaklykdan çykyp Söwüt we Domaniçde Osmanly begligini gurdy. Soň hem garaşsyzlygyny yglan etdi. Meşhur taryhçy Halyl Ynaljyga görä Osmanly döwleti garaşsyzlygyny 1302-nji ýylda Goýunhisar söweşinde Nikolay bilen bolan söweşden soň gazanypdyr. Mongol çozuşlaryndan gaçan Musulmanlaryň begligine sygynmagy bilen syýasy we harby güýçleri artdy. Synyp barýan Gündogar Rim imperiýasyndaky topraklary Türkmenler barha gysyp barýardylar. Türkmenler Gündogar Rim imperiýasyna degişli Iznik we Bursa şäherlerini gabadylar[2].
Ýaşlyk ýyllary
Osman beg (käbir çeşmelerde Orhun beg) 1258-nji ýylda Söwütde doguldy[3] Çagalyk ýyllarynda Ärtogrul gazydan ok atmak gylyçlaşma at münme ýaly tılsımleri öwrenýär. Osman Begiň ömür beýany hakynda maglumatlar örän azdyr. Özi hakyndaky maglumatlar hem öleninden soň 100 ýyl geçen soň ýazylypdyr. Bu eserler arasynda gadymylygyny saklap gelýän Ahmedi (ö. 1414). Dastan we Tewarihi Mülük-Aly Osman. Şükrulla (ö. 1481). Tewarihi Aly Osman atly eserler hakykata ýakyn çeşmerdir. Döwrüne degişli çeşmeler 1422-nji ýyllardan soň ýazylypdyr[4]. Käbir taryhçylara görä [3] kakasy Ärtogrul Gazy (käbir çeşmelerde Ärdogdy beg) Günbatar Anadolyda Söwüt obasy bilen Domaniç ýaýlasynda ýaşaýan Oguz Türkmenleriniň Bozok toparynyň Gaýy taýpasyna baştutanlyk edipdir. Osman Gazy onuň kiçi ogly eken. Taryhçy Ibni Kemal (ö. 1534) Tewarihi Aly Osman atly eserinde Ärtogrul beg Anadola (Ruma) geleninde iki oglunyň bolandygyny, Söwüte baranynda hem kiçi ogly Osman dünýä inipdir[5]. Halk döredijiliginde onuň ejesi ýa enesi Haýma enedir[6]. Taryhçy Ibni Kemal, Osmanyň ýaşlygynda «Ýigitleriň arasynda ýetişendigi» we «Urmakda tutmakda örän başarnyklydygyny» ýazypdyr. 1281-nji ýylda 23 ýaşynda wagty Ahilerden Şeyh Edebalynyň gyzy Rabia Bala Malhun hatyn bilen öýlendi. Rabia Bala Malhun hatyndan hem Orhan gazy doguldy.
Tagt ugrundaky göreş ýa-da göreşler hakyndaky pikirler
1281-nji ýylda kakasy Ärtogrul Gazy 90 ýaşlarynda wagtlary wepat bolupdyr. Käbir taryhçylaryň aýtmaklaryna görä, Gaýy taýpasynyň begligi üçin Osman Gazy ýakynlary bilen tagt ugrunda göreşipdir. Osman Gazy öz daýysy Dündar beg bilen beglik ugrunda göreşipdirler. Bu söweşleriň nähili bolup, nähili gutarandygy hakynda çeşme bize hiç zat düşündirmeýär. Söweşiň soňunda Osman beg ýeňilipdir. Osman Gazy şol wagty bir pursat tapyp Dündar begi ok ýaý bilen atyp öldüripdir. Şondan soň Osman beg Oguzlaryň Gaýy taýpasyna baş we beg bolupdyr. Hajy Bekdaşyň «Welaýatnama» eserinde Osmanyň beglige geçiş wakasy tapawutlydyr. Gaýy taýpasy Soltanöňiniň ýakynyna göçüp baranlarynda ilki agasy Aýdogmuş we soňra kakasy Ärdogdy (Ärtogrul) beg we birneme has soň Gündiz Alp Gaýy begi bolupdyr. Osman Gazy şol wagtlar öz egindeşleri bilen ýerli Wizantiýanyň Ýarhysar, Bilejik, Inegöl, Iznik taraplaryna çozuş edipdir. Wizantiýaly Bursa tekfury Konýada oturýan Seljukly soltany Alaýeddin Keýkubada ilçileri ugradyp şikaýat edipdir. Seljukly Soltany bolsa Gündüz Alpa habar ýollap, bulagaýlyk döredýän jigisi Osman begi ýola salmagyny isläpdir. Gündüz Alp Osman begi tapyp ýigitleri bilen birlikde Konýa Alaýeddin Keýkubadyň III ýanyna alyp barypdyr. Seljuk Soltany Osman Gazyny görüp begenipdir we ony Soltan Garahöýükde ýaşaýan Hajy Bekdaş Weliniň ýanyna ugradypdyr. Hajy Bekdaş Osmany Gazyny myhmansöýerlik bilen garşylapdyr we öz sellesini onuň kellesine orap täç geýdiripdir. Osman Konýa baranynda Hajy Bekdaş Osman Gaza bir hat beripdir we Soltana bermegini aýdypdyr. Ol hatda Osmanyň öwgüsi bar eken. Seljukly Soltany bu haty okapdyr. Osman gazy Soltanöňiniň merkezi bolan Söwüte baranynda Seljukly soltany oňa «Altyn uçly Sanjak we Teblhana (mehter) ugradypdyr. Bu ýazylanlar Ýazyjy Oglynyň «Seljuknama» atly eserinde hem agzalyp geçilýär. Hajy Bekdaşyň "Welaýatnama" eseri Gündiz Alp bilen Osmanyň arasyndaky baglanyşyklaryň nähili bolup geçendigini agzamandyr. Birnäçe taryhçy Osman beg bilen agasy Gündiz Alp bilen söweş bolandygyny we bu uruşlarda Gündiz Alpyň öldürilip, Osmanyň uçbegi bolandygyny ýazypdyrlar. Emma käbir taryhçylar Osman begiň beglige saýlanyp, Gündüz Alp bilen söweşe girendigini ýazypdyrlar. Şonuň üçin tagt ugrundaky söweşler göreşler hakyndaky wakalar çekeleşiklidir.
Çäkleriň giňeldilmegi
Osman Gazy 1280-nji ýyldan 1300-nji ýyllara çenli 20 ýyl boýunça Osmanly döwletini janlandyrmagy üçin Bitiniýada (Bursa-Bilejik-Iznik) Uçbegligiň goşunyny güýçlendirmek üçin birnäçe söweşleri alyp barypdyr. Bu söweşlerde Gazy dostlary Samsa Çawuş, Goňur Alp, Akjagoja, Aýgut Alp, Gazy Abdurahman ýaly beýleki «Alp» begler we bularyň elindäki goşun birliklerine daýanypdyrlar. Osman Gazy öz gyzy Bala hatyna öýlenen Şeýh Edabaly bilen dowamly gatnaşyk saklapdy[3]. Osman gazy başda 1283-nji ýylda Ineköliň golaýynda Nikola bilen bolan «Ermenibili söweşinde» ýeňlişe sezewar bolupdyr. Şol söweşde hemw jigsi Saryhanyň ogly Baý Hoja şehit bolupdyr. 1284-nji ýylda Osman beg 300 kişilik goşun birlikleri bilen Ineköliň golaýyndaky Emirdagynyň eteklerinde ýerleşen «Gulaja Hisar bir gije çozdy se bu galany eýeläpdir. Bu Osmanlylaryň ilkinji gala ýeňişleridir[3][9]. 1286-njy ýylda Osman beg bilen Wizantiýaky birleşen Ineköl ýerlileri bilen «Dominiç söweşi» bolup geçdi. Osman beg bu söweşde ýeňiş gazanypdyr ýöne jigsi Saryhan (käbir çeşmelerde Gündiz Alp) bu söweşlerde şehit bolupdyr. Şondan soň Garajahisar Osman begiň eline geçipdir. Şondan soň Osman Gazy egindeşleri bilen birlikde çozuşlar gurnap başlapdyrlar. Mudurnynyň ýakynlarynda Samsa Çawuş we jigsi Satylmyş we Harmangaýa (Priminos) Köse Mihal güýçleri bilen birlikde Sakarýa derýasynyň golaýlaryna Göýnük taraplara çozuş edipdirler[3]. 1298-1299-njy ýyllarda Osman Gazynyň kuwwatlanmagyndan birahat bolan Bilejik (Belekona) bir toý gurnap ony duzaga düşürmegiň kül-külüne düşüpdir. Osman Gazynyň dosty Harmangaýa bu
| Bu biografiýa makala ownuk makaladyr. Ony üýtgetmek hem-de ösdürmek arkaly Wikipediýa kömek edip bilersiňiz. |
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Osman I hakda maglumat, Osman I näme? Osman I näme diýmek?
Osman I ya da Osman Gazy 1258 Turkiye fewral 1326 Osmanly imperiyasynyn gurujysy bolupdyr Kakasy Artogrul Gazy we ejesi Halima hatyn Atasy Suleyman sa Enesi Hayme hatyn Osman IOsmanly imperiyasynyn soltanyHokumdarlygy1299 1326 27 yyl Tagta cykmagy1299Doly adyOsman GazyDunya inmegi1258 Aradan cykmagy1326 68 yasynda Ozunden onkiMirasduseriOrhan IHokumdarlyk neberesiKakasyArtogrul GazyGarassyzlygyny gazanmagy1299 njy yylda Anadoly Seljukly turkmen dowletinin uc begi bolmaklykdan cykyp Sowut we Domanicde Osmanly begligini gurdy Son hem garassyzlygyny yglan etdi Meshur taryhcy Halyl Ynaljyga gora Osmanly dowleti garassyzlygyny 1302 nji yylda Goyunhisar sowesinde Nikolay bilen bolan sowesden son gazanypdyr Mongol cozuslaryndan gacan Musulmanlaryn begligine sygynmagy bilen syyasy we harby guycleri artdy Synyp baryan Gundogar Rim imperiyasyndaky topraklary Turkmenler barha gysyp baryardylar Turkmenler Gundogar Rim imperiyasyna degisli Iznik we Bursa saherlerini gabadylar 2 Yaslyk yyllaryOsman beg kabir cesmelerde Orhun beg 1258 nji yylda Sowutde doguldy 3 Cagalyk yyllarynda Artogrul gazydan ok atmak gylyclasma at munme yaly tilsimleri owrenyar Osman Begin omur beyany hakynda maglumatlar oran azdyr Ozi hakyndaky maglumatlar hem oleninden son 100 yyl gecen son yazylypdyr Bu eserler arasynda gadymylygyny saklap gelyan Ahmedi o 1414 Dastan we Tewarihi Muluk Aly Osman Sukrulla o 1481 Tewarihi Aly Osman atly eserler hakykata yakyn cesmerdir Dowrune degisli cesmeler 1422 nji yyllardan son yazylypdyr 4 Kabir taryhcylara gora 3 kakasy Artogrul Gazy kabir cesmelerde Ardogdy beg Gunbatar Anadolyda Sowut obasy bilen Domanic yaylasynda yasayan Oguz Turkmenlerinin Bozok toparynyn Gayy taypasyna bastutanlyk edipdir Osman Gazy onun kici ogly eken Taryhcy Ibni Kemal o 1534 Tewarihi Aly Osman atly eserinde Artogrul beg Anadola Ruma geleninde iki oglunyn bolandygyny Sowute baranynda hem kici ogly Osman dunya inipdir 5 Halk doredijiliginde onun ejesi ya enesi Hayma enedir 6 Taryhcy Ibni Kemal Osmanyn yaslygynda Yigitlerin arasynda yetisendigi we Urmakda tutmakda oran basarnyklydygyny yazypdyr 1281 nji yylda 23 yasynda wagty Ahilerden Seyh Edebalynyn gyzy Rabia Bala Malhun hatyn bilen oylendi Rabia Bala Malhun hatyndan hem Orhan gazy doguldy Tagt ugrundaky gores ya da goresler hakyndaky pikirler1281 nji yylda kakasy Artogrul Gazy 90 yaslarynda wagtlary wepat bolupdyr Kabir taryhcylaryn aytmaklaryna gora Gayy taypasynyn begligi ucin Osman Gazy yakynlary bilen tagt ugrunda goresipdir Osman Gazy oz dayysy Dundar beg bilen beglik ugrunda goresipdirler Bu soweslerin nahili bolup nahili gutarandygy hakynda cesme bize hic zat dusundirmeyar Sowesin sonunda Osman beg yenilipdir Osman Gazy sol wagty bir pursat tapyp Dundar begi ok yay bilen atyp olduripdir Sondan son Osman beg Oguzlaryn Gayy taypasyna bas we beg bolupdyr Hajy Bekdasyn Welayatnama eserinde Osmanyn beglige gecis wakasy tapawutlydyr Gayy taypasy Soltanoninin yakynyna gocup baranlarynda ilki agasy Aydogmus we sonra kakasy Ardogdy Artogrul beg we birneme has son Gundiz Alp Gayy begi bolupdyr Osman Gazy sol wagtlar oz egindesleri bilen yerli Wizantiyanyn Yarhysar Bilejik Inegol Iznik taraplaryna cozus edipdir Wizantiyaly Bursa tekfury Konyada oturyan Seljukly soltany Alayeddin Keykubada ilcileri ugradyp sikayat edipdir Seljukly Soltany bolsa Gunduz Alpa habar yollap bulagaylyk doredyan jigisi Osman begi yola salmagyny islapdir Gunduz Alp Osman begi tapyp yigitleri bilen birlikde Konya Alayeddin Keykubadyn III yanyna alyp barypdyr Seljuk Soltany Osman Gazyny gorup begenipdir we ony Soltan Garahoyukde yasayan Hajy Bekdas Welinin yanyna ugradypdyr Hajy Bekdas Osmany Gazyny myhmansoyerlik bilen garsylapdyr we oz sellesini onun kellesine orap tac geydiripdir Osman Konya baranynda Hajy Bekdas Osman Gaza bir hat beripdir we Soltana bermegini aydypdyr Ol hatda Osmanyn owgusi bar eken Seljukly Soltany bu haty okapdyr Osman gazy Soltanoninin merkezi bolan Sowute baranynda Seljukly soltany ona Altyn ucly Sanjak we Teblhana mehter ugradypdyr Bu yazylanlar Yazyjy Oglynyn Seljuknama atly eserinde hem agzalyp gecilyar Hajy Bekdasyn Welayatnama eseri Gundiz Alp bilen Osmanyn arasyndaky baglanysyklaryn nahili bolup gecendigini agzamandyr Birnace taryhcy Osman beg bilen agasy Gundiz Alp bilen sowes bolandygyny we bu uruslarda Gundiz Alpyn oldurilip Osmanyn ucbegi bolandygyny yazypdyrlar Emma kabir taryhcylar Osman begin beglige saylanyp Gunduz Alp bilen sowese girendigini yazypdyrlar Sonun ucin tagt ugrundaky sowesler goresler hakyndaky wakalar cekelesiklidir Caklerin gineldilmegiOsman Gazy 1280 nji yyldan 1300 nji yyllara cenli 20 yyl boyunca Osmanly dowletini janlandyrmagy ucin Bitiniyada Bursa Bilejik Iznik Ucbegligin gosunyny guyclendirmek ucin birnace sowesleri alyp barypdyr Bu soweslerde Gazy dostlary Samsa Cawus Gonur Alp Akjagoja Aygut Alp Gazy Abdurahman yaly beyleki Alp begler we bularyn elindaki gosun birliklerine dayanypdyrlar Osman Gazy oz gyzy Bala hatyna oylenen Seyh Edabaly bilen dowamly gatnasyk saklapdy 3 Osman gazy basda 1283 nji yylda Inekolin golayynda Nikola bilen bolan Ermenibili sowesinde yenlise sezewar bolupdyr Sol sowesde hemw jigsi Saryhanyn ogly Bay Hoja sehit bolupdyr 1284 nji yylda Osman beg 300 kisilik gosun birlikleri bilen Inekolin golayyndaky Emirdagynyn eteklerinde yerlesen Gulaja Hisar bir gije cozdy se bu galany eyelapdir Bu Osmanlylaryn ilkinji gala yenisleridir 3 9 1286 njy yylda Osman beg bilen Wizantiyaky birlesen Inekol yerlileri bilen Dominic sowesi bolup gecdi Osman beg bu sowesde yenis gazanypdyr yone jigsi Saryhan kabir cesmelerde Gundiz Alp bu soweslerde sehit bolupdyr Sondan son Garajahisar Osman begin eline gecipdir Sondan son Osman Gazy egindesleri bilen birlikde cozuslar gurnap baslapdyrlar Mudurnynyn yakynlarynda Samsa Cawus we jigsi Satylmys we Harmangaya Priminos Kose Mihal guycleri bilen birlikde Sakarya deryasynyn golaylaryna Goynuk taraplara cozus edipdirler 3 1298 1299 njy yyllarda Osman Gazynyn kuwwatlanmagyndan birahat bolan Bilejik Belekona bir toy gurnap ony duzaga dusurmegin kul kulune dusupdir Osman Gazynyn dosty Harmangaya bu Bu biografiya makala ownuk makaladyr Ony uytgetmek hem de osdurmek arkaly Wikipediya komek edip bilersiniz