Azərbaycan
Deutschland
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
أرطغرل Özünden öň Süleýman şa Özünden soň Osman I Doguldy 1194 1198 häzirki Günorta Türkmenistan Merw Öldi 1291 Kakasy S
Ärtogrul Gazy
أرطغرل
Özünden öň: Süleýman şa
Özünden soň: Osman I
Doguldy: 1194/1198 (häzirki Günorta Türkmenistan) Merw
Öldi: 1291 . .
Kakasy: Süleýman şa ýa‐da Gündiz Alp
Ejesi:
Aýaly: [[Halima hatyn|Halyma hatyn.
Çagalary:Gündiz beg ,Sawçy beg, Osman beg
Ärtogrul 1198-nji ýylda Horasanyň Merw şäherinde (Mary) dünýä indi. Onuň kakasy Süleýman şa, ejesi bolsa bolupdyr. Onuň we atly uly doganlary bolupdyr. Ärtogrulyň aýaly Türkmen neberesinden bolan Halyma hatyndyr. Ärtogrul gazynyň 3 sany ogly bolupdyr: Sawçy beg, Osman beg, Gündiz beg. Ärtogrul Gazy XIII asyryň ortalarynda oguzlaryň Gaýa (Gaýy) taýpasynyň baştutany bolup, Osman Türkmenleriň begligini döreden Osman begiň kakasydyr. Çeşmeler Ärtogrul gazynyň asyl gelip çykyşy hakynda dürlüçe şejereleri düzüpdirler. Ýazyjyogly Alynyň «Seljuklaryň taryhy (Tewarihi Al-i Seljuk)» eserinde ol şeýle beýan edilýär: Gök alp 1.Ärtogrul 2. Dündar (Tündar) Ärtogrylyň bir ogly Osman. Enweriniň «Enweriniň Desturnamasy (Düstürnameýi Enweri)» atly eserinde bolsa şeýledir: Gazan一Mir Süleýman alp一Mälikşa一Gündiz alp 2. Gök alp. Gündiz alpdan bir ogul ady一 Ärtogrul beg一Osman. Şükrullanyň «Behjetut-tewarih» atly eserinde bolsa: Oguz一Gökalp一Gyzyl Buga一Gaýa alp一 Süleýmanşa一Ärtogrul一Osman. Hasan bin Mahmydyň «El-Baýatynin Jami Jem Aýn» atly eserinde bolsa şeýle: Gaýa Alp一Süleýman şa一Ärtogrul一1.Sawçy beg一2.Osman一3.Gündiz beg. Ruhy taryhynda beýan edilmegine görä Ärtogrul gazy we kakasynyň baştutanlygyndaky 340 adamlyk türkmen taýpasy, seljuklylar bilen birlikde Türküstany terk edip, Anadola gelip, Engurinyň (Ankara) ýakynyndaky Garajadag eteklerinde birnäçe öýli bolup ornaşýarlar. 1222-1230-njy ýyllar aralygynda, Iznik hökümdary Ýannis Watatzes III bilen Anadolydaky Seljukly soltany Alaýeddin Keýkubad arasynda Soltan Öýügi we Enguri töwereklerinde bolan söweşlerinden habardar bolan Ärtogrul gazy goşuna hyzmat etmek üçin söweşlere goşuldy. Şol uruşlarda Garajahysary gabady. Ony çäksiz hormat bilen garşylan Alaýeddin Keýkubat I, Ärtogrul gazyny goşunbaşy edip belledi. 1230-njy ýylda Horezmşalar bilen Ýassy Çemen söweşi we Mongollar bilen Kösedag söweşleriniň netijesinde Alaýeddin Keýkubat I bilen Ýannis Watatzes III aralarynda şertnama baglaşyldy. Soňra Alaýeddin Keýkubat Ärtogrul gaza we atasyna Söwüdi gyşlak üçin, Domaniçi bolsa ýaýlak etmekleri üçin berdi. Ärtogrul gazy bu ýerlerde ýörüş hereketlerini dowam edýärkä, Alaýeddin Keýkubadyň dünýeden ötmeginiň yz ýany Garajahysar elden giderilýär. Ärtogrul Seljuk soltany Alaýeddiniň ölümine çenli alty ýyllap serhet ýakalarynda uly üstünlikler gazandy. Soltan Alaýeddiniň ölüminden soňra tagt we täç bäsleşigine goşulman Söwüt we töweregindäki beglikleri birleşdirmegi dowam etdirdi. Ol 1281-nji ýa-da 1283-nji ýylda 92 ýa-da 96 ýaşynda Gaya (Gaýy) obasynda dünýeden ötdi. Ony şol ýerde jaýladylar.
Maglumat
Ärtogrul Gazy ýa-da Ärtogrul beg. Türkmenleriň gaýy tiresiniň begi. XIII asyryñ ortalarynda oguz türkmenleriniň gaýy boýuna beglik eden we Osmanly begliginiň düýbüni tutujy Osman begiň kakasy. Osmanly imperiýasynyñ binýadyny tutan şahsyýet. Taryhy çeşmelerde Ärtogrul Gazy hakynda aýdylýanlar biri-birinden tapawutlanýar. Anadoly Seljukly türkmen döwletiniñ Wizantiýa imperiýasynyñ çäklerindäki emirliklerindäki türki ilatyñ sany 1243-nji ýylda mongollar bilen bolan Kösedag söweşinden soňra artyp başlaýar. Bu göçüşler netijesinde Wizantiýa imperiýasynyň çäklerinde ikinji halka uç beglikleri gurulyp başlady. XIII asyryň ikinji ýarymynda bu beglikleriñ iň kuwwatlysy Kütahýa sebitinde höküm süren Germiýanogullary begligi 1300-nji ýyllara çenli günbatar Anadola ýörişler geçirip, üçünji halka uç beglikleriniň gurulmagyny üpjün etdi. Soltan Oyugy (häzirki Eskişehir) sebitinde Sögütde ýerleşen türkmen boýunyň başynda Ärtogrul Gazy bardy. Ärtogrul Gazynyň bu ýere haçan we nähili gelendigi barada anyk maglumatlar ýok hem-de dürli ylmy çaklamalar bar. Taryhy çeşmeleriň aýtmagyna görä, Ärtogrul Gazynyň ýa-da atalarynyň ýolbaşçylygyndaky 340 atly türkmen seljuklar bilen birlikde Türkistany terk edip, Anadola gelipdir we Engury (häzirki Ankara) sebitindäki Garajadagyň eteklerine ýerleşipdir. 1222-30-njy ýyllarda Iznik imperatory Ýannis Watatses bilen Anadoly Seljukly Soltany Alaýeddin Keýkubat I dagylaryň arasynda Soltan Oýugy we Engury sebitinde bolup geçen göreşlerden habarly bolan Ärtogrul Gazy seljukly goşunyna gulluk etmek üçin söweşlere gatnaşýar we Garajahysary gabawa almak üçin möhüm goşandyny goşýar. Muny hoşallyk bilen garşylan Soltan Alaýeddin Keýkubat Ärtogrul Gazyny göçegçileriň başy edip belleýär. 1230-njy ýylda Ýassyçemende Jelaleddin Meňburna garşy we mongollara garşy Kösedag söweşleri sebäpli Seljukly Soltany we Ýannis Watatses III bilen özara ýaraşyk baglaşyldy. Az wagtyň içinde Alaýeddin Keýkubat Ärtogrul Gaza Sögüti gyşlag, Domaniçi bolsa ýazlag ýeri edip berdi. Ärtogrul Gazy göç akynlaryna bu ýerden dowam edýärka, Soltan Alaýeddin Keýkubadyň aýrylmagy bilen Garajahysar ýene elden gidýär. Bu sebäpli, Ärtogrul Gazy ýerli tekfurlar bilen özara ylalaşyk ýoluny saýlap alýar. Aşykpaşazada bu ýokarda aýdylanlary gysgaldyp, bolup geçenleri Osman Begiň döwründe bolup geçen diýip hasap edýär. Başga bir rowaýata görä, Sürmeli Çukur (Araz derýasynyň jülgesi) ýa-da Engury sebitindäki Garajadagyň eteklerine ýerleşen Ärtogrul Gazy we tiresi bu ýerde birnäçe wagtlap galýar we Iznik imperatory Ýannis Watatses III garşy söweşmek üçin Alaýeddin Keýkubad I goşunynyň hataryna goşulýar. Emma mongol hüjümleri sebäpli, Alaýeddin Keýkubat paýtagty Konýa dolanýar we Ärtogrul Gaza Sögüti gyşlag, Domaniçi ýazlag edip berýär. Ogly Osman Gazy 1299-njy ýylda merkezi Sögüt bolan Osmanly begligini gurýar. Sögütde aradan çykan Ärtogrul Gazynyň ogly Osman Gazy tarapyndan gurdurylan kümmedi bardyr. 2014-nji ýyldan bäri Türkiýäniñ TRT-1 döwlet teleýaýlymynda her çarşenbe güni berilýän "Direliş: Ärtogrul" atly serialda Ärtogrul Gazynyñ roluny Engin Altan Düzýatan janlandyrýar. Ärtogrul Gazy barada ýazylan eserler:
1). Melek Akçiçek "Ärtogrul Gazy" (roman)
2). Şaban Çybyr "Dünýani ýagtyldan nur: Ärtogrul Gazy" (roman).
3).Mehmet Fatyh Oruç "Ärtogrulyň ojagynda oýandyk"
4). Çingiz Zengin "Ärtogrul Gazy: Gurulyş"
5). Ahmet Şimşirgil "Ärtogrulyň ojagy"
6). Tarkan Suçykar "Osmanlynyñ kökleri; Ärtogrul Gazy"
7). Mustafa Akgün "Taryhyň aýnasy: Ärtogrul Gazy"
Çeşme
[1-2-3-4-5-6] Ýynaljyk, Halyl, 2007; sf. 487-488-489-490-479.
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Ärtogrul Gazy hakda maglumat, Ärtogrul Gazy näme? Ärtogrul Gazy näme diýmek?
أرطغرل Ozunden on Suleyman sa Ozunden son Osman I Doguldy 1194 1198 hazirki Gunorta Turkmenistan Merw Oldi 1291 Kakasy Suleyman sa ya da Gundiz Alp Ejesi Ayaly Halima hatyn Halyma hatyn Cagalary Gundiz beg Sawcy beg Osman beg Artogrul 1198 nji yylda Horasanyn Merw saherinde Mary dunya indi Onun kakasy Suleyman sa ejesi bolsa bolupdyr Onun we atly uly doganlary bolupdyr Artogrulyn ayaly Turkmen neberesinden bolan Halyma hatyndyr Artogrul gazynyn 3 sany ogly bolupdyr Sawcy beg Osman beg Gundiz beg Artogrul Gazy XIII asyryn ortalarynda oguzlaryn Gaya Gayy taypasynyn bastutany bolup Osman Turkmenlerin begligini doreden Osman begin kakasydyr Cesmeler Artogrul gazynyn asyl gelip cykysy hakynda durluce sejereleri duzupdirler Yazyjyogly Alynyn Seljuklaryn taryhy Tewarihi Al i Seljuk eserinde ol seyle beyan edilyar Gok alp 1 Artogrul 2 Dundar Tundar Artogrylyn bir ogly Osman Enwerinin Enwerinin Desturnamasy Dusturnameyi Enweri atly eserinde bolsa seyledir Gazan一Mir Suleyman alp一Maliksa一Gundiz alp 2 Gok alp Gundiz alpdan bir ogul ady一 Artogrul beg一Osman Sukrullanyn Behjetut tewarih atly eserinde bolsa Oguz一Gokalp一Gyzyl Buga一Gaya alp一 Suleymansa一Artogrul一Osman Hasan bin Mahmydyn El Bayatynin Jami Jem Ayn atly eserinde bolsa seyle Gaya Alp一Suleyman sa一Artogrul一1 Sawcy beg一2 Osman一3 Gundiz beg Ruhy taryhynda beyan edilmegine gora Artogrul gazy we kakasynyn bastutanlygyndaky 340 adamlyk turkmen taypasy seljuklylar bilen birlikde Turkustany terk edip Anadola gelip Engurinyn Ankara yakynyndaky Garajadag eteklerinde birnace oyli bolup ornasyarlar 1222 1230 njy yyllar aralygynda Iznik hokumdary Yannis Watatzes III bilen Anadolydaky Seljukly soltany Alayeddin Keykubad arasynda Soltan Oyugi we Enguri towereklerinde bolan soweslerinden habardar bolan Artogrul gazy gosuna hyzmat etmek ucin soweslere gosuldy Sol uruslarda Garajahysary gabady Ony caksiz hormat bilen garsylan Alayeddin Keykubat I Artogrul gazyny gosunbasy edip belledi 1230 njy yylda Horezmsalar bilen Yassy Cemen sowesi we Mongollar bilen Kosedag soweslerinin netijesinde Alayeddin Keykubat I bilen Yannis Watatzes III aralarynda sertnama baglasyldy Sonra Alayeddin Keykubat Artogrul gaza we atasyna Sowudi gyslak ucin Domanici bolsa yaylak etmekleri ucin berdi Artogrul gazy bu yerlerde yorus hereketlerini dowam edyarka Alayeddin Keykubadyn dunyeden otmeginin yz yany Garajahysar elden giderilyar Artogrul Seljuk soltany Alayeddinin olumine cenli alty yyllap serhet yakalarynda uly ustunlikler gazandy Soltan Alayeddinin oluminden sonra tagt we tac baslesigine gosulman Sowut we toweregindaki beglikleri birlesdirmegi dowam etdirdi Ol 1281 nji ya da 1283 nji yylda 92 ya da 96 yasynda Gaya Gayy obasynda dunyeden otdi Ony sol yerde jayladylar MaglumatArtogrul Gazy ya da Artogrul beg Turkmenlerin gayy tiresinin begi XIII asyryn ortalarynda oguz turkmenlerinin gayy boyuna beglik eden we Osmanly begliginin duybuni tutujy Osman begin kakasy Osmanly imperiyasynyn binyadyny tutan sahsyyet Taryhy cesmelerde Artogrul Gazy hakynda aydylyanlar biri birinden tapawutlanyar Anadoly Seljukly turkmen dowletinin Wizantiya imperiyasynyn caklerindaki emirliklerindaki turki ilatyn sany 1243 nji yylda mongollar bilen bolan Kosedag sowesinden sonra artyp baslayar Bu gocusler netijesinde Wizantiya imperiyasynyn caklerinde ikinji halka uc beglikleri gurulyp baslady XIII asyryn ikinji yarymynda bu begliklerin in kuwwatlysy Kutahya sebitinde hokum suren Germiyanogullary begligi 1300 nji yyllara cenli gunbatar Anadola yorisler gecirip ucunji halka uc begliklerinin gurulmagyny upjun etdi Soltan Oyugy hazirki Eskisehir sebitinde Sogutde yerlesen turkmen boyunyn basynda Artogrul Gazy bardy Artogrul Gazynyn bu yere hacan we nahili gelendigi barada anyk maglumatlar yok hem de durli ylmy caklamalar bar Taryhy cesmelerin aytmagyna gora Artogrul Gazynyn ya da atalarynyn yolbascylygyndaky 340 atly turkmen seljuklar bilen birlikde Turkistany terk edip Anadola gelipdir we Engury hazirki Ankara sebitindaki Garajadagyn eteklerine yerlesipdir 1222 30 njy yyllarda Iznik imperatory Yannis Watatses bilen Anadoly Seljukly Soltany Alayeddin Keykubat I dagylaryn arasynda Soltan Oyugy we Engury sebitinde bolup gecen goreslerden habarly bolan Artogrul Gazy seljukly gosunyna gulluk etmek ucin soweslere gatnasyar we Garajahysary gabawa almak ucin mohum gosandyny gosyar Muny hosallyk bilen garsylan Soltan Alayeddin Keykubat Artogrul Gazyny gocegcilerin basy edip belleyar 1230 njy yylda Yassycemende Jelaleddin Menburna garsy we mongollara garsy Kosedag sowesleri sebapli Seljukly Soltany we Yannis Watatses III bilen ozara yarasyk baglasyldy Az wagtyn icinde Alayeddin Keykubat Artogrul Gaza Soguti gyslag Domanici bolsa yazlag yeri edip berdi Artogrul Gazy goc akynlaryna bu yerden dowam edyarka Soltan Alayeddin Keykubadyn ayrylmagy bilen Garajahysar yene elden gidyar Bu sebapli Artogrul Gazy yerli tekfurlar bilen ozara ylalasyk yoluny saylap alyar Asykpasazada bu yokarda aydylanlary gysgaldyp bolup gecenleri Osman Begin dowrunde bolup gecen diyip hasap edyar Basga bir rowayata gora Surmeli Cukur Araz deryasynyn julgesi ya da Engury sebitindaki Garajadagyn eteklerine yerlesen Artogrul Gazy we tiresi bu yerde birnace wagtlap galyar we Iznik imperatory Yannis Watatses III garsy sowesmek ucin Alayeddin Keykubad I gosunynyn hataryna gosulyar Emma mongol hujumleri sebapli Alayeddin Keykubat paytagty Konya dolanyar we Artogrul Gaza Soguti gyslag Domanici yazlag edip beryar Ogly Osman Gazy 1299 njy yylda merkezi Sogut bolan Osmanly begligini guryar Sogutde aradan cykan Artogrul Gazynyn ogly Osman Gazy tarapyndan gurdurylan kummedi bardyr 2014 nji yyldan bari Turkiyanin TRT 1 dowlet teleyaylymynda her carsenbe guni berilyan Direlis Artogrul atly serialda Artogrul Gazynyn roluny Engin Altan Duzyatan janlandyryar Artogrul Gazy barada yazylan eserler 1 Melek Akcicek Artogrul Gazy roman 2 Saban Cybyr Dunyani yagtyldan nur Artogrul Gazy roman 3 Mehmet Fatyh Oruc Artogrulyn ojagynda oyandyk 4 Cingiz Zengin Artogrul Gazy Gurulys 5 Ahmet Simsirgil Artogrulyn ojagy 6 Tarkan Sucykar Osmanlynyn kokleri Artogrul Gazy 7 Mustafa Akgun Taryhyn aynasy Artogrul Gazy Cesme 1 2 3 4 5 6 Yynaljyk Halyl 2007 sf 487 488 489 490 479