XII asyryň ortalarynda Muhammet ibn Atsyz as Sarahsy tarapyndan gurulypdyr Sungaty öwreniji G A Pugaçenkowa bu ýadygärli
Soltan Sanjar mowzeleýi

XII asyryň ortalarynda Muhammet ibn Atsyz as-Sarahsy tarapyndan gurulypdyr. Sungaty öwreniji G.A. Pugaçenkowa bu ýadygärlik hakynda: “Eger-de Mary özi hakynda gürrüň berýän taryhy maglumatlar we şäherler bilen bilelikde ýitip giden hem bolsa diňe şu ýadygärligiň özi hem onuň öňki şöhratyna şaýatlyk etmäge ýeterlik bolardy” diýip ýazypdyr.
Soltan Sanjaryň türbesiniň planynda inedördül taraplary 27 metr we jaýyň ölçegi 17x17 mert bolan dört sany arkaly tagçanyň hasabyna diwaryň galyňlygyna tarap giňeldilen ýalňyz inedördül otagy bar. Ol arkaly paruslar ulgamynda beýik gümmez bilen örtülipdir, ol arkaly paruslar dört ýarysly stalaktit paruslaryň onalty gyraňlygynyň kömegi bilen gümmeziň daýanç aýlawyny döredýär. Onuň içerki ýüzünde gümmeziň ýüzini owadan böleklere bölüp, ägirt uly ýyldyzyň suratyny emele getirýän kerpiçden edilen bezeg gapyrgalar görünýär.
Mawzoleý, esasan taraplary 24-25 sm, galyňlygy 5 sm bolan inedördül oňat kerpiç bilen örülipdir. Mawzoleýiň diwarynyň 5 metr galyňlykda bolmagy onuň şunça wagtlap oňat saklanmagyny kepillendiripdir. Mawzoleýiň döredýän uly basyş güýji, kuwwatly diwarlaryň berkligi arkaly ýeňil göterilipdir. Bir wagtlar mawzoleýe, gündogar tarapdan gurylan metjit birikýär eken. Sokol bölegi 1937-nji ýylda gazylyp açylypdyr.
Soltan Sanjaryň mawzoleýini, orta asyr awtorlarynyň biri Reşiteddin (XIV asyr) “dünýäde iň uly jaý” diýip atlandyran bolsa, Isfizary (XV asyr) ýadygärlige “munuň özi älem-jahanda iň uly gurluşyklaryň biridir we ol zaýalanmak özüne galtaşyp bilmejek derejede mäkämdir” diýip baha beripdir.
Türkmenistanyň arhitekturasynda, Soltan Sanjaryň mawzoleýi deňsiz-taýsyz wakadyr. Sungaty öwreniji G.A. Pugaçenkowa bu barada şeýle ýazýar: “onuň arhitektura formalary, onuň konstruktiw tärleri, onuň bezelişi... XI -XII asyrlaryň günorta Türkmenistan arhitekturasynyň ewolýusiýasynyň bütin barşy bilen öňünden kesgitlenipdir. Bu ýadygärlikde, Sarahstdan arhitektor Muhammet ibn Atsyzyň we onuň bilen hyzmatdaşlyk eden ussalaryň toparynyň amala aşyran orta asyr halk gurluşyk genisiniň beýik gazananlary sintizirlenýär”. Alym özüniň “Gadymy Merw” diýen kitabynda Soltan Sanjaryň mawzoleýiniň ähmiýeti hakda öz pikirlerini şeýle beýan edipdir: ”Eger-de gadymy Merwdan hiç bir zat saklanylyp galman, hat-da onuň ozalky şöhraty hakynda şaýatlyk edýän taryhy maglumatlar we ägirt uly şäher harabalary hem saklanylyp galman, diňe Soltan Sanjar mawzoleýiniň ýalňyz özi saklanylyp galynsada hem, munuň özi gadymy Merwin nähili uly şäher bolandygyny göz öňüne getirmäge mümkinçilik bererdi”.
Soltan Sanjaryň mawzoleýiniň salynmagy barada halk arasynda saklanyp galan birnäçe rowaýatlar bolup, olaryň birinde şeýle diýilýär: “Sanjar asman perisi bilen söýşüpdir. Peri oňa özi bilen durmuş gurjak bolsa üç şertiniñ bitirilmelidigini aydypdyr. Olaryň biri periniň saçyny daraýşyna seretmeli däl, ikinjisi ylgan wagty onuň söbügine seretmeli däl, üçünjisi hem perini bilinden gujaklamaly däl eken. Bilesigeliji soltan şertleri birbada kabul etse-de, soňra olaryň üçüsini hem bozupdyr. Ol, periniň saçyny daranda kellesini eline alyp daraýandygyny, ylganda söbüginiň ýere degmeýändigini synlapdyr, gujaklanda hem biliniň süňksüzdigini bilipdir. Şertleriň bozulanyna dergazap bolan perizat ak guşa öwrülip, asmana galypdyr. Soltan Sanjar gözüni ýaşlap, onuň yzyndan:”Men seni görüp durmasam ölerin” diýip gygyrypdyr. Perizat asmanda pel-pelläp durşuna:”-Meni görjek bolsaň beýik hem owadan ymarat saldyr. Men her anna güni şol ymaratyň depesindäki deşikden saňa gararyn” diýipdir-de uçup gidipdir. Şondan soňra Soltan Sanjar şu mawzoleýi saldyranmyşyn...”.
Suratlar
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Soltan Sanjar mowzeleýi hakda maglumat, Soltan Sanjar mowzeleýi näme? Soltan Sanjar mowzeleýi näme diýmek?
XII asyryn ortalarynda Muhammet ibn Atsyz as Sarahsy tarapyndan gurulypdyr Sungaty owreniji G A Pugacenkowa bu yadygarlik hakynda Eger de Mary ozi hakynda gurrun beryan taryhy maglumatlar we saherler bilen bilelikde yitip giden hem bolsa dine su yadygarligin ozi hem onun onki sohratyna sayatlyk etmage yeterlik bolardy diyip yazypdyr Soltan Sanjar mowzeleyi Soltan Sanjaryn turbesinin planynda inedordul taraplary 27 metr we jayyn olcegi 17x17 mert bolan dort sany arkaly tagcanyn hasabyna diwaryn galynlygyna tarap gineldilen yalnyz inedordul otagy bar Ol arkaly paruslar ulgamynda beyik gummez bilen ortulipdir ol arkaly paruslar dort yarysly stalaktit paruslaryn onalty gyranlygynyn komegi bilen gummezin dayanc aylawyny doredyar Onun icerki yuzunde gummezin yuzini owadan boleklere bolup agirt uly yyldyzyn suratyny emele getiryan kerpicden edilen bezeg gapyrgalar gorunyar Mawzoley esasan taraplary 24 25 sm galynlygy 5 sm bolan inedordul onat kerpic bilen orulipdir Mawzoleyin diwarynyn 5 metr galynlykda bolmagy onun sunca wagtlap onat saklanmagyny kepillendiripdir Mawzoleyin doredyan uly basys guyji kuwwatly diwarlaryn berkligi arkaly yenil goterilipdir Bir wagtlar mawzoleye gundogar tarapdan gurylan metjit birikyar eken Sokol bolegi 1937 nji yylda gazylyp acylypdyr Soltan Sanjar mowzeleyi Soltan Sanjaryn mawzoleyini orta asyr awtorlarynyn biri Resiteddin XIV asyr dunyade in uly jay diyip atlandyran bolsa Isfizary XV asyr yadygarlige munun ozi alem jahanda in uly gurlusyklaryn biridir we ol zayalanmak ozune galtasyp bilmejek derejede makamdir diyip baha beripdir Turkmenistanyn arhitekturasynda Soltan Sanjaryn mawzoleyi densiz taysyz wakadyr Sungaty owreniji G A Pugacenkowa bu barada seyle yazyar onun arhitektura formalary onun konstruktiw tarleri onun bezelisi XI XII asyrlaryn gunorta Turkmenistan arhitekturasynyn ewolyusiyasynyn butin barsy bilen onunden kesgitlenipdir Bu yadygarlikde Sarahstdan arhitektor Muhammet ibn Atsyzyn we onun bilen hyzmatdaslyk eden ussalaryn toparynyn amala asyran orta asyr halk gurlusyk genisinin beyik gazananlary sintizirlenyar Alym ozunin Gadymy Merw diyen kitabynda Soltan Sanjaryn mawzoleyinin ahmiyeti hakda oz pikirlerini seyle beyan edipdir Eger de gadymy Merwdan hic bir zat saklanylyp galman hat da onun ozalky sohraty hakynda sayatlyk edyan taryhy maglumatlar we agirt uly saher harabalary hem saklanylyp galman dine Soltan Sanjar mawzoleyinin yalnyz ozi saklanylyp galynsada hem munun ozi gadymy Merwin nahili uly saher bolandygyny goz onune getirmage mumkincilik bererdi Soltan Sanjar mowzeleyi Soltan Sanjaryn mawzoleyinin salynmagy barada halk arasynda saklanyp galan birnace rowayatlar bolup olaryn birinde seyle diyilyar Sanjar asman perisi bilen soysupdir Peri ona ozi bilen durmus gurjak bolsa uc sertinin bitirilmelidigini aydypdyr Olaryn biri perinin sacyny daraysyna seretmeli dal ikinjisi ylgan wagty onun sobugine seretmeli dal ucunjisi hem perini bilinden gujaklamaly dal eken Bilesigeliji soltan sertleri birbada kabul etse de sonra olaryn ucusini hem bozupdyr Ol perinin sacyny daranda kellesini eline alyp darayandygyny ylganda sobuginin yere degmeyandigini synlapdyr gujaklanda hem bilinin sunksuzdigini bilipdir Sertlerin bozulanyna dergazap bolan perizat ak gusa owrulip asmana galypdyr Soltan Sanjar gozuni yaslap onun yzyndan Men seni gorup durmasam olerin diyip gygyrypdyr Perizat asmanda pel pellap dursuna Meni gorjek bolsan beyik hem owadan ymarat saldyr Men her anna guni sol ymaratyn depesindaki desikden sana gararyn diyipdir de ucup gidipdir Sondan sonra Soltan Sanjar su mawzoleyi saldyranmysyn Suratlar