Azərbaycan
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Bu makalada hiç bir maglumat hakynda ýok Bu makalada üpjün edilen maglumatlar hakynda salgylanma görkezilmändir Bu maglu
Nogaý dili
Bu makalada hiç bir maglumat hakynda ýok. |
Nogaý dili ýa-da Nogaýça ( Ногай тили, Ногайша / Noğay tili, Noğayşa / Nogay tili, Nogayşa), Nogaýlaryň gürleýän dili/türki şiwesi bolup, Kipçak türk dilleriniň toparyna degişlidir. Esasan Russiýanyň günorta böleginde aýdylýar. Häzirki wagtda kiril elipbiýinde ýazylýar.
| Nogaý dili Ногайша/Nogayşa/Noğayşa | ||
|---|---|---|
| Gürlenilýär: | Russiýa | |
| Jemi gürleýän sany: | ~100.000 | |
| : | Türki diller Ortak türk dili Kypçak dilleri Kypçak-Nogaý dilleri Nogaý dili | |
| Dil kod | ||
| : | ýok | |
| : | nog | |
| : | nog | |
| Bellik: fonetik simwollary görnüşinde bu sahypada bolmagy mümkin. | ||
Nogaý şiwelerinden biri bolan Kara Nogaý Dagystanda, Ak Nogaý Kuban derýasynda, Karaçaý- Çerkessiýa we Mineralnye Wody sebitlerinde, asyl Nogaý Stawropol Kraýda gürlenýär. Ak Nogaý we Asyl Nogaý şiweleri biri-birine gaty ýakyn, Ak Nogaý bolsa has tapawutlanýar.
Taryh
Nogaýlar Altyn Orda hanlygynyň halkynyň nesilleri we olaryň ady Çingiz hanyň agtygy Nogaý Handan gelýär. Nogaý Hanyň ýolbaşçylygynda halk Dunaý derýasyna göçüp, häzirki Ukrainanyň Gara deňziniň kenaryna ýerleşdi.
Adyny Nogaý Handan alan Nogaý ozal arap elipbiýinde ýazylypdy. 1928-nji ýylda latyn elipbiýi kabul edildi we bu elipbiýiň ortografiki ulgamy akademik A. Canibekow (Canibek) tarapyndan döredildi. Soň bu ulgam ähli türk dillerine uýgunlaşdyryldy. 1938-nji ýylda Nogaý kiril elipbiýinde ýazylyp başlandy. Itsöne onuň orfografiki ulgamy latyn elipbiýinden alyndy.
XIX asyrda Nogaýlar Ukrainadan kowlanda, bu şiwäniň gürleýän sebitleri biri-birinden üzňe bolupdyr. Nogaý ilatynyň käbiri Türkiýä we Rumyniýa göçdi. Olaryň käbiri çar Russiýasynda galyp, Dagystanda, Çeçenistanda we Stawropol Kraýda mesgen tutdy.
Türkiýede mesgen tutan Nogaýlar gysga wagtyň içinde özleşdirilmedi we Nogaý uly ýa-da kiçi adamlaryň hemmesiniň gürläp bilýän türk şiwesine öwrüldi. Sowet Soýuzynda mekdeplerde rus diliniň öwredilýändigi sebäpli Nogaý dili ep-esli derejede ýüz öwürdi. Iň soňky çaklamalara görä, Nogaý dilli ilat 80 000 töweregi.
1973-nji ýylda “Nogaý” atly iki sany kiçijik gazet çap edildi. Olaryň biri Karaçaý-Çerkessiýada, beýlekisi Dagystanda çap edildi. Şeýle-de bolsa, paýlamak kynlygy sebäpli bu gazetleri Nogaý obalaryna eltip bolmady.
Nogaý şu gün Dagystanyň Nogaý sebitindäki mekdeplerde 1-10-njy synplarda okaýar. synp otaglarynda okadylýar. Karaçaý-Çerkessiýada pedagogika institutynda Nogaý bölümi bar.
Elipbiý
Arap-Pars elipbiýi
Nogaý 1928-nji ýyla çenli arap-pars elipbiýinde ýazylypdy. Bu elipbiý Nogaý seslerine doly laýyk gelýärdi. Bu elipbiýiň ulanylyşy uzak dowam etmedi.
| چ | ج | ث | ت | پ | ب | ا |
| ژ | ﺯ | ﺭ | ﺫ | ﺩ | ﺥ | ح |
| ﻉ | ﻅ | ﻁ | ﺽ | ﺹ | ﺵ | ﺱ |
| ﻝ | گ | ڮ | ک | ﻕ | ﻑ | ﻍ |
| ﻩ | ۋ | ۇ | و | ںُ | ﻥ | ﻡ |
| ـْ | ـِ | ـُ | ـَ | ي |
Bellik: پ، چ، ژ، ڮ، گ، ںُ، ۇ، ۋ goşuldy.
Latyn elipbiýi
1928-nji ýylda Sowet Soýuzynyň hemme ýerinde latyn elipbiýine geçmek kampaniýasynyň dowamynda bu elipbiý orta mekdep mugallymy we folklorçy Abdul-Hamid Şarşembiýewiç Canibyekow (1879-1955) tarapyndan Nogaýa uýgunlaşdyryldy.
| A a | B b | C c | D d | E e | ә | F f | G g |
| ƣ | I i | J j | K k | L l | M m | N n | ꞑ |
| O o | P p | Q q | R r | S s | Ş ş | S̷ s̷ | T t |
| U u | V v | X x | Y y | Z z | ƶ | Ь ь |
Bellikler:
- C c, I̡ ı̡, F f, H h, X x, Ƶ ƶ ;
- 1933-nji ýylda - S̷ s̷ ;
- 1936-njy ýylda Ç ç, Ә ә, H h, I̡ ı̡ goşuldy.
Kiril elipbiýi
Nogaý 1938-nji ýylda kiril elipbiýinde ýazylypdy. Nogaý elipbiýine soňky üýtgeşmeler 1950-nji ýylda edildi.
| А а | Аь аь | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
| Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Л л | М м | Н н |
| Нъ нъ | О о | Оь оь | П п | Р р | С с | Т т | У у |
| Уь уь | Ф ф | Х х | ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ |
| Ы ы | Ь ь | э | Ю ю | Я я |
Bellikler:
- Bu elipbiýde Russian elipbiýinden başga rus elipbiýiniň ähli harplary, şeýle hem Ё ё Гъ гъ, Къ къ, Нъ нъ ;
- Оь оь, Уь уь hem şol ýylda goşuldy;
- 1944-nji ýylda Гъ гъ, Къ къ elipbiýden aýryldy.
Çeşmeler
| Türki diller | |||
| Ogur/Bulgar | Çuwaş dili | * | * | * | * | ||
| Karluk/Çagataý | | * | | | Özbek dili | * | Uýgur dili | ||
| Gypjak | 1 | | * | Nogaý dili | * | | | | Gazak dili | Gyrgyz dili 1 | | Krym tatar dili1 | | | | | ||
| Oguz | | Azarbeýjan dili | * | Gagauz dili | Horasan Türki dili | * | | 1 | | Türk dili | Türkmen dili | 1 | ||
| Hakas-Altaý | , | | | | * | * | | | ||
| Sayan | | | | ||
| Saha | | | ||
| Argu | |||
| Duýduryş: *-Ölü dil, 1-birden köp topary degişli | |||
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Nogaý dili hakda maglumat, Nogaý dili näme? Nogaý dili näme diýmek?
Bu makalada hic bir maglumat hakynda yok Bu makalada upjun edilen maglumatlar hakynda salgylanma gorkezilmandir Bu maglumatlaryn ygtybarlylygy belli dal Bu mowzuga degisli ygtybarly cesme bilyan bolsanyz makalany uytgetmek hem de osdurmek arkaly salgylanma upjun etmek bilen okyjylara yardam berip bilersiniz Degisli yorgunli salgylanmalar gorkezilenden sonra bu duydurysy ocurmegi unutman Nogay dili ya da Nogayca Nogaj tili Nogajsha Nogay tili Nogaysa Nogay tili Nogaysa Nogaylaryn gurleyan dili turki siwesi bolup Kipcak turk dillerinin toparyna degislidir Esasan Russiyanyn gunorta boleginde aydylyar Hazirki wagtda kiril elipbiyinde yazylyar Nogay dili Nogajsha Nogaysa Nogaysa Gurlenilyar Russiya Jemi gurleyan sany 100 000 Turki diller Ortak turk dili Kypcak dilleri Kypcak Nogay dilleri Nogay dili Dil kod yok nog nog Bellik fonetik simwollary gornusinde bu sahypada bolmagy mumkin Nogay bayragy Nogay siwelerinden biri bolan Kara Nogay Dagystanda Ak Nogay Kuban deryasynda Karacay Cerkessiya we Mineralnye Wody sebitlerinde asyl Nogay Stawropol Krayda gurlenyar Ak Nogay we Asyl Nogay siweleri biri birine gaty yakyn Ak Nogay bolsa has tapawutlanyar TaryhNogaylar Altyn Orda hanlygynyn halkynyn nesilleri we olaryn ady Cingiz hanyn agtygy Nogay Handan gelyar Nogay Hanyn yolbascylygynda halk Dunay deryasyna gocup hazirki Ukrainanyn Gara denzinin kenaryna yerlesdi Adyny Nogay Handan alan Nogay ozal arap elipbiyinde yazylypdy 1928 nji yylda latyn elipbiyi kabul edildi we bu elipbiyin ortografiki ulgamy akademik A Canibekow Canibek tarapyndan doredildi Son bu ulgam ahli turk dillerine uygunlasdyryldy 1938 nji yylda Nogay kiril elipbiyinde yazylyp baslandy Itsone onun orfografiki ulgamy latyn elipbiyinden alyndy XIX asyrda Nogaylar Ukrainadan kowlanda bu siwanin gurleyan sebitleri biri birinden uzne bolupdyr Nogay ilatynyn kabiri Turkiya we Rumyniya gocdi Olaryn kabiri car Russiyasynda galyp Dagystanda Cecenistanda we Stawropol Krayda mesgen tutdy Turkiyede mesgen tutan Nogaylar gysga wagtyn icinde ozlesdirilmedi we Nogay uly ya da kici adamlaryn hemmesinin gurlap bilyan turk siwesine owruldi Sowet Soyuzynda mekdeplerde rus dilinin owredilyandigi sebapli Nogay dili ep esli derejede yuz owurdi In sonky caklamalara gora Nogay dilli ilat 80 000 toweregi 1973 nji yylda Nogay atly iki sany kicijik gazet cap edildi Olaryn biri Karacay Cerkessiyada beylekisi Dagystanda cap edildi Seyle de bolsa paylamak kynlygy sebapli bu gazetleri Nogay obalaryna eltip bolmady Nogay su gun Dagystanyn Nogay sebitindaki mekdeplerde 1 10 njy synplarda okayar synp otaglarynda okadylyar Karacay Cerkessiyada pedagogika institutynda Nogay bolumi bar ElipbiyArap Pars elipbiyi Nogay 1928 nji yyla cenli arap pars elipbiyinde yazylypdy Bu elipbiy Nogay seslerine doly layyk gelyardi Bu elipbiyin ulanylysy uzak dowam etmedi چ ج ث ت پ ب ا ژ ﺯ ﺭ ﺫ ﺩ ﺥ ح ﻉ ﻅ ﻁ ﺽ ﺹ ﺵ ﺱ ﻝ گ ڮ ک ﻕ ﻑ ﻍ ﻩ ۋ ۇ و ں ﻥ ﻡ ـ ـ ـ ـ ي Bellik پ چ ژ ڮ گ ں ۇ ۋ gosuldy Latyn elipbiyi 1928 nji yylda Sowet Soyuzynyn hemme yerinde latyn elipbiyine gecmek kampaniyasynyn dowamynda bu elipbiy orta mekdep mugallymy we folklorcy Abdul Hamid Sarsembiyewic Canibyekow 1879 1955 tarapyndan Nogaya uygunlasdyryldy A a B b C c D d E e ә F f G g ƣ I i J j K k L l M m N n ꞑ O o P p Q q R r S s S s S s T t U u V v X x Y y Z z ƶ Bellikler C c I i F f H h X x Ƶ ƶ 1933 nji yylda S s 1936 njy yylda C c Ә ә H h I i gosuldy Kiril elipbiyi Nogay 1938 nji yylda kiril elipbiyinde yazylypdy Nogay elipbiyine sonky uytgesmeler 1950 nji yylda edildi A a A a B b V v G g D d E e Yo yo Zh zh Z z I i J j K k L l M m N n N n O o O o P p R r S s T t U u U u F f H h c Ch ch Sh sh Sh sh Y y e Yu yu Ya ya Bellikler Bu elipbiyde Russian elipbiyinden basga rus elipbiyinin ahli harplary seyle hem Yo yo G g K k N n O o U u hem sol yylda gosuldy 1944 nji yylda G g K k elipbiyden ayryldy CesmelerTurki diller Ogur Bulgar Cuwas dili Karluk Cagatay Ozbek dili Uygur dili Gypjak 1 Nogay dili Gazak dili Gyrgyz dili 1 Krym tatar dili1 Oguz Azarbeyjan dili Gagauz dili Horasan Turki dili 1 Turk dili Turkmen dili 1 Hakas Altay Sayan Saha Argu Duydurys Olu dil 1 birden kop topary degisli