Azərbaycan
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Muhammet Jelaleddin Rumy 1207 1273 Yslam dünýäsinde at gazanan şahyr we ylahyýatçy Muhammet Jelaletdin Rumy RumyÖmriKaka
Jelaleddin Rumy
Muhammet Jelaleddin Rumy (1207-1273) - Yslam dünýäsinde at gazanan şahyr we ylahyýatçy.
| Muhammet Jelaletdin Rumy |
Ömri
Kakasynyň ölümine çenli ömri
1207-nji ýylyň Sentýabr aýynyň 30-ynda Balh şäherinde (Häzirki Owganystanyň demirgazygynda, Mazaryşerif şäheriniň 15 km. Günbatarlygynda) uly dindar alym bolan Soltan Belediň maşgalasynda dünýä inýär. Onuň ata-babalary bir asyr şondan öň bu şähere göçüp gelipdirler we öz döwründe Horezmde hökümdarlyk eden türkmen patyşalarynyň howandarlygyndan peýdalanypdyrlar. Munuň şeýle bolandygyny şahyryň babasy Jelaleddin Hatib Hüseýiniň horezmşa Alauddin Muhammediň gyzyna öýlenendigi bilen düşündirip bolar.
Şahyryň kakasy Soltan Belet dindarlaryň arasynda çäksiz uly abraýa eýe bolupdyr. Ol sofulyk ylmynda “soltanlyk ”derejesine ýeten dünýädäki “ýedi soltanyň” biridir.
Rumy bäş ýaşyndaka Mekkä zyýarata gitmek bahanasy bilen Soltan Belet ähli maşgala agzalaryny alyp, Balhdan göçüp gidýär. Ýolda olar Nyşapurda ýaşaýan şyh Attaryňkyda düşleýärler. Bu waka 1212-nji ýylda bolup geçýär. Attar bäş ýaşly Jelaleddini görüp, bagryna basýar we oňa “Astarnama” (“Syrlar kitaby”) eserini berip: “Bu çaganyň gözlerinde şygyr äleminiň kuýaşynyň nury bar” diýýär.
Soltan Belet soňra maşgalasy we ýanyndakylar bilen ilki Bagdada, Mekkä barýar, ondan gaýdyp, Malatnede biraz ýaşap, Arzinjana göçýär. Dört ýyl bu şäherde ýaşansoň, Lorandada (häzirki Garaman şäheri) ýerleşýär. Bu şäherde 1225-nji ýylda Jelaleddin asly Samarkantly baýyň gyzy Göwhere öýlenýär.
Meşhur alym Bahauddin Soltan Belediň şöhraty basym külli Rumustana ýaýraýar. Şol wagtlar Seljuk türkmenleriniň kiçi Aziýadaky döwletiniň paýtagty Konýa şäheridi. Rum soltany Alauddin Keýkubad I (1219-1237) Soltan Beledi Konýanyň iň uly medresesine baş müderrislige çagyrýar. Şeýdibem, 1228-nji ýylda olar Lorandadan Konýa hemişelik göçüp gelýärler.
Şems Tebrizi
1240-njy ýylda Jelaleddin şol döwrüň ylmynyň aňyrsyna çykyp, Konýa dolanýar we 1241-nji ýylda ýene-de baş müderrislige eýe bolýar. Belki-de, onuň durmuşy şeýle ýagdaýda dowam etse-de ederdi. Emma 1244-nji ýylyň Sanjar aýynda Konýa derwüş-sofy Şems Tebrizi gelýär. Soňra olar ömürlik dost bolup galýarlar.
Jelaleddin Rumynyň Şems bilen ýakyn gatnaşygy baş müderrisi edebiýat meýdanyna alyp gelýär we birwagtky şyh Attaryň welilik bilen aýdanlary amala aşyp başlaýar. Şondan soň Rumy köp wagtyny medresede däl-de derwüşleriň arasynda goşgy aýdyp, saz çalyp, tans edip geçirýär. Bu ýagdaý ylym bilen meşgullanýanlaryň birnäçesine ýakmaýar we olar Şemsi öldürmegiň kül-külüne düşýärler.
Iki beýik şahsyýetiň dostlugynyň berkemegi we güýjemegi göripleriň ýigrenjiniň artmagyna getirýär. Ýagdaýy duýan Şems 1246-njy ýylyň Nowruz aýynyň 11-inde gizlin ýagdaýda Konýadan çykyp gaçýar. Dostunyň we ruhy halyfasynyň birdenkä gürüm-jürüm bolmagy Rumyny gam kölüne batyrýar. Kiçi ogly Soltan Balady onuň gözlegine iberýär. Rumynyň hormatyna Şems bu gezek Konýa gaýdyp gelýär. Rumy täzeden dünýä inen ýaly bolýar. Ol Şemsi görende, Allanyň ýerdäki keşbini gören ýaly begenýär. Emma bu şatlykly we döredijilikli günlerem uzaga çekmeýär. 1247-nji ýylyň ortalaryna Şems ýene ýitirim bolýar. Bu gezek hemişelik. Onuň gije gizlinlik bilen ogurlanyp öldürilenligi barada çaklamalar bar.
Rumy öz garşydaşlarynyň ýanynda hiç syr bildirmezlige çalşyp, gaýgy-gussany duýga, duýgusyny goşgularyna siňdirýär. Şeýdibem, onuň döredijilik ýoly uzap gidýär. Rumy dostuna bagyşlan “Şems Tebriziniň diwany” diýen gazallar kitabyny döredýär.
Soňky ýoly
Jelaleddin Rumy 1273-nji ýylyň Bitaraplyk aýynyň 12-sinde aradan çykýar. Ony soňky ýoluna ugratmaga musulmanlar bilen bir hatarda hristianlar, grekler we beýlekiler hem barýarlar. Olaryň öňünde Rumynyň esaslandyran tans oýnaýan derwüşleriň-sofular jemgyýetiniň agzalary barýar. Şahyr Konýanyň patyşasy tarapyndan bina edilen mawzoleýde, kakasynyň ýanynda jaýlanýar.
Mesnewi
Şahyr sofylar jemgyýetiniň halyfasy bolmak bilen medresede hem sapak bermegini dowam etdirýär. Sofylar jemgyýetiniň şyhy Hisamiddin Hasanyň teklibi we haýyşy boýunça Rumy şygyrlar diwanyny döretmäge girişýär. Bu diwanyň adyna “Mesnewi” diýýär. Ol goşgular ikileme, ýagny iki setir görnüşinde özara kapyýalaşyp (sazlaşyp) gidýär. Şeýle goşgy formasy (görnüşi) soňra diňe pars dilli şahyrlaryň däl, eýsem tutuş dünýä edebiýatynyň ajaýyp eserlerine öwrüldi. Rumy “Mesnewisini” alty bölege bölýär we hersini bir depder diýip atlandyrýar. Bu kitapdaky goşgular 26632 beýtden ýa-da 53264 setirden ybarat.
Şahyryň mesnewilerinde diňe pelsepe-sofuçylyk garaýyşly eserler (goşgular) bolman, eýsem, grekleriň, gadymy rimlileriň, ermenileriň, arablaryň, gündogaryň we beýleki halklaryň ägirt uly halk döredijiliginden (faýdalanylan) peýdalanylan rowaýatlar, basnýalar, hekaýatlar hem öz beýanyny tapýar.
Ulanylan Çeşme
- http://www.yaprakpress.com/htm/turkmen/rumy.htm Archived 2007-09-28 at the Wayback Machine
Maglumatlar Almagül Ýusubowanyň «Türkmen edebiýatynyň taryhy ösüş döwürleri» atly kitabyndan alyndy. «Başkent» bilim merkeziniň neşirleri. Aşgabat 2005.
http://vecizebank.com/sozler.php?sozleri=Mevlana Archived 2011-07-17 at the Wayback Machine Mevlana Sözleri
Daşarky çykgytlar
- Руми Джалаладдин. Дорога превращений: суфийские притчи
- Сайт, посвященный Руми — биография, переводы, исследования Archived 2007-11-09 at the Wayback Machine
- Притчи, афоризмы, «Китаб ал-Маснави» Руми Archived 2007-10-12 at the Wayback Machine
- Притчи от Руми на Притчи.ру
- «Песнь Свирели» — вступление к поэме Маснави в музыкальном исполнении (по переводу В.Державина)
- Сокровища вспоминания перевод Леонида Тираспольского на fway.org
- Как Ислам относится к Джалалуддину Руми (р.а.)?[]
- Джалаладдин Руми. Стихи
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Jelaleddin Rumy hakda maglumat, Jelaleddin Rumy näme? Jelaleddin Rumy näme diýmek?
Muhammet Jelaleddin Rumy 1207 1273 Yslam dunyasinde at gazanan sahyr we ylahyyatcy Muhammet Jelaletdin Rumy RumyOmriKakasynyn olumine cenli omri 1207 nji yylyn Sentyabr ayynyn 30 ynda Balh saherinde Hazirki Owganystanyn demirgazygynda Mazaryserif saherinin 15 km Gunbatarlygynda uly dindar alym bolan Soltan Beledin masgalasynda dunya inyar Onun ata babalary bir asyr sondan on bu sahere gocup gelipdirler we oz dowrunde Horezmde hokumdarlyk eden turkmen patysalarynyn howandarlygyndan peydalanypdyrlar Munun seyle bolandygyny sahyryn babasy Jelaleddin Hatib Huseyinin horezmsa Alauddin Muhammedin gyzyna oylenendigi bilen dusundirip bolar Sahyryn kakasy Soltan Belet dindarlaryn arasynda caksiz uly abraya eye bolupdyr Ol sofulyk ylmynda soltanlyk derejesine yeten dunyadaki yedi soltanyn biridir Rumy bas yasyndaka Mekka zyyarata gitmek bahanasy bilen Soltan Belet ahli masgala agzalaryny alyp Balhdan gocup gidyar Yolda olar Nysapurda yasayan syh Attarynkyda dusleyarler Bu waka 1212 nji yylda bolup gecyar Attar bas yasly Jelaleddini gorup bagryna basyar we ona Astarnama Syrlar kitaby eserini berip Bu caganyn gozlerinde sygyr aleminin kuyasynyn nury bar diyyar Soltan Belet sonra masgalasy we yanyndakylar bilen ilki Bagdada Mekka baryar ondan gaydyp Malatnede biraz yasap Arzinjana gocyar Dort yyl bu saherde yasanson Lorandada hazirki Garaman saheri yerlesyar Bu saherde 1225 nji yylda Jelaleddin asly Samarkantly bayyn gyzy Gowhere oylenyar Meshur alym Bahauddin Soltan Beledin sohraty basym kulli Rumustana yayrayar Sol wagtlar Seljuk turkmenlerinin kici Aziyadaky dowletinin paytagty Konya saheridi Rum soltany Alauddin Keykubad I 1219 1237 Soltan Beledi Konyanyn in uly medresesine bas muderrislige cagyryar Seydibem 1228 nji yylda olar Lorandadan Konya hemiselik gocup gelyarler Sems Tebrizi 1240 njy yylda Jelaleddin sol dowrun ylmynyn anyrsyna cykyp Konya dolanyar we 1241 nji yylda yene de bas muderrislige eye bolyar Belki de onun durmusy seyle yagdayda dowam etse de ederdi Emma 1244 nji yylyn Sanjar ayynda Konya derwus sofy Sems Tebrizi gelyar Sonra olar omurlik dost bolup galyarlar Jelaleddin Rumynyn Sems bilen yakyn gatnasygy bas muderrisi edebiyat meydanyna alyp gelyar we birwagtky syh Attaryn welilik bilen aydanlary amala asyp baslayar Sondan son Rumy kop wagtyny medresede dal de derwuslerin arasynda gosgy aydyp saz calyp tans edip geciryar Bu yagday ylym bilen mesgullanyanlaryn birnacesine yakmayar we olar Semsi oldurmegin kul kulune dusyarler Iki beyik sahsyyetin dostlugynyn berkemegi we guyjemegi goriplerin yigrenjinin artmagyna getiryar Yagdayy duyan Sems 1246 njy yylyn Nowruz ayynyn 11 inde gizlin yagdayda Konyadan cykyp gacyar Dostunyn we ruhy halyfasynyn birdenka gurum jurum bolmagy Rumyny gam kolune batyryar Kici ogly Soltan Balady onun gozlegine iberyar Rumynyn hormatyna Sems bu gezek Konya gaydyp gelyar Rumy tazeden dunya inen yaly bolyar Ol Semsi gorende Allanyn yerdaki kesbini goren yaly begenyar Emma bu satlykly we doredijilikli gunlerem uzaga cekmeyar 1247 nji yylyn ortalaryna Sems yene yitirim bolyar Bu gezek hemiselik Onun gije gizlinlik bilen ogurlanyp oldurilenligi barada caklamalar bar Rumy oz garsydaslarynyn yanynda hic syr bildirmezlige calsyp gaygy gussany duyga duygusyny gosgularyna sindiryar Seydibem onun doredijilik yoly uzap gidyar Rumy dostuna bagyslan Sems Tebrizinin diwany diyen gazallar kitabyny doredyar Sonky yoly Jelaleddin Rumy 1273 nji yylyn Bitaraplyk ayynyn 12 sinde aradan cykyar Ony sonky yoluna ugratmaga musulmanlar bilen bir hatarda hristianlar grekler we beylekiler hem baryarlar Olaryn onunde Rumynyn esaslandyran tans oynayan derwuslerin sofular jemgyyetinin agzalary baryar Sahyr Konyanyn patysasy tarapyndan bina edilen mawzoleyde kakasynyn yanynda jaylanyar MesnewiSahyr sofylar jemgyyetinin halyfasy bolmak bilen medresede hem sapak bermegini dowam etdiryar Sofylar jemgyyetinin syhy Hisamiddin Hasanyn teklibi we hayysy boyunca Rumy sygyrlar diwanyny doretmage girisyar Bu diwanyn adyna Mesnewi diyyar Ol gosgular ikileme yagny iki setir gornusinde ozara kapyyalasyp sazlasyp gidyar Seyle gosgy formasy gornusi sonra dine pars dilli sahyrlaryn dal eysem tutus dunya edebiyatynyn ajayyp eserlerine owruldi Rumy Mesnewisini alty bolege bolyar we hersini bir depder diyip atlandyryar Bu kitapdaky gosgular 26632 beytden ya da 53264 setirden ybarat Sahyryn mesnewilerinde dine pelsepe sofucylyk garayysly eserler gosgular bolman eysem greklerin gadymy rimlilerin ermenilerin arablaryn gundogaryn we beyleki halklaryn agirt uly halk doredijiliginden faydalanylan peydalanylan rowayatlar basnyalar hekayatlar hem oz beyanyny tapyar Ulanylan Cesmehttp www yaprakpress com htm turkmen rumy htm Archived 2007 09 28 at the Wayback Machine Maglumatlar Almagul Yusubowanyn Turkmen edebiyatynyn taryhy osus dowurleri atly kitabyndan alyndy Baskent bilim merkezinin nesirleri Asgabat 2005 http vecizebank com sozler php sozleri Mevlana Archived 2011 07 17 at the Wayback Machine Mevlana SozleriDasarky cykgytlarRumi Dzhalaladdin Doroga prevrashenij sufijskie pritchi Sajt posvyashennyj Rumi biografiya perevody issledovaniya Archived 2007 11 09 at the Wayback Machine Pritchi aforizmy Kitab al Masnavi Rumi Archived 2007 10 12 at the Wayback Machine Pritchi ot Rumi na Pritchi ru Pesn Svireli vstuplenie k poeme Masnavi v muzykalnom ispolnenii po perevodu V Derzhavina Sokrovisha vspominaniya perevod Leonida Tiraspolskogo na fway org Kak Islam otnositsya k Dzhalaluddinu Rumi r a Dzhalaladdin Rumi Stihi