Azərbaycan
Deutschland
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Bu makalada hiç bir maglumat hakynda ýok Bu makalada üpjün edilen maglumatlar hakynda salgylanma görkezilmändir Bu maglu
Mars
Bu makalada hiç bir maglumat hakynda ýok. |
Mars, Myrryh (simwoly: ) Gün ulgamynda Günden uzaklygy boýunça dördünji planeta. Günüň töwereginde ondan ortaça 228 mln. km uzaklykda elliptik orbita boýunça hereket edýär. Bu uzaklyk perigelide 206 mln. km, afelide 249 mln. km çäginde üýtgäp durýar. Marsyň orbitasynyň ekliptikanyň tekizligine ýapgytlygy 1.8°. Onuň orbitadaky ortaça tizligi 24,2 km/sek bolup, Günüň daşynda 687 gije-gündizde bir aýlaw edýär. Marsyň, Ýeriň we Günüň asman giňişliginde biri-biriniň garşysynda ýerleşmegi ortaça her 780 gije-gündizden gaýtalanyp, şonda Mars bilen Ýeriň arasyndaky aralyk 56 mln. km-den 102 mln. km-e çenli üýtgäp durýar. Bu uzaklyk 56 mln. km bolanda Mars bilen Gün Ýere görä biri-biriniň garşysynda bolup, oňa beýik garşy durma diýilýär (her 15-17 ýyldan gaýtalanýar).
Mars öz adyny Gadymy Rimlileriň uruş hudaýyndan alýar. Munuň sebäbi, Marsyň gan reňkine meňzeş reňkiniň bardygyndandyr. Bu reňk pos reňkidir. Marsda ozallar suw we howa bolupdyr. Bu bolsa, Marsyň ýüzündäki demriň poslamagyna getiripdir.
Marsyň çyzykly (ortaça) diametri 6800 km, ýagny Ýeriň ýarym diametrinden ulurakdyr (0.53). Onuň polýar diametri ekwatordakysyndan 1:190 golaý kiçi, göwrümi Ýeriň göwrüminiň 0.15 bölegine barabardyr. Massasy 6,423×1023 kg (Ýeriň massasynyň 0.107 bölegi), ortaça dykyzlygy 3,97 g/sm3. Planetanyň üstünde agyrlyk güýjüniň tizlenmesi 3,72 m/sek2, ikinji kosmos tizligi bolsa 5,0 km/sek-dyr. Marsyň öz okunyň töwereginde aýlanma periody 24 sagat 37 minut 22.7 sekunt (Ýerdäki wagt birliklerinde). Marsyň ekwatorynyň tekizligi öz orbitasyna 25.2° burç bilen ýapgytlanýar, bu bolsa Marsda hem pasyllaryň çalyşmagyna sebäp bolýar, ýöne Marsyň pasyllary Ýeriňkä garanda 1.9 esse dowamlydyr.
Mars planetasy gadym zamanlardan bäri alymlaryň üňsüni özüne çekýär. Eýýäm XIX asyryň başlarynda onuň hereket kanunlary açylypdyr ( we I. ).
Marsyň üstünde birnäçe ýagty we tutuk menekleri saýgarmak bolýar. Olaryň birinjisini gury ýer, ikinjisini deňizler diýip atlandyrmak şertleşilendir. Planetanyň polýuslaryndaky pasyl boýunça üýtgäp durýan, demirgazyk we günorta polýar telpegi diýilýän ak menekler has oňat görünýär. Marsyň üstünde köp sanly halkalaýyn daglaryň we diametri 10–15 km bolan kraterleriň (diametri ýüzlerçe km-e ýetýänleri-de bar) bardygy anyklandy. Ägirt uly Koprat jülgesiniň çuňlugy 5 km-den gowrak, uzynlygy 500 km we ini 120 km-e ýakyn.
Mars geologik aktiw planetadyr. Spektral gözegçilikleriň netijesine görä, Marsyň atmosferasynyň düzümine kömürturşy gazy (CO2) 50-100%-e çenli, ujypsyz suw bugy we uglerod oksidi (CO) girýär. Polýar telpegi-de kömürturşy gazyň “gury buzundan” we az-kem adaty (suw) buzdan ybaratdyr. Marsda kislorodyň bolmazlygy, onda aňly ýaşaýşyň ýokdugyna güwä geçýär, emma pes formadaky ýaşaýşyň aýratyn-da anaerob formasyndakynyň bolmagy mümkin. Marsyň temperaturasy öz gije-gündiziniň dowamynda 50 K—300 K (-223-den +27 °C) aralykda üýtgäp durýar. Marsyň Fobos we Deýmos diýlip atlandyrylýan iki sany tebigy hemralary bar.
1974-nji ýylda “Mars” seriýaly sowet APS-leri bilen Marsy barlamak dowam etdirildi. Barlaglar netijesinde suwuň bardygy, atmosferasynda az mukdarda ozonyň bardygy, ionosferanyň bardygy anyklanyldy. Marsyň 60 sany suraty alyndy. Ol suratlarda kraterler, suw eroziýasynyň alamatlary we başgalar görünýär. Radioastronomik barlaglar hem geçirildi.
2005-nji ýylda Marsyň polýuslarynda köp mukdarda suwuň bardygy anyklandy. Häzirki wagtda suwuň nusgalary alnyp, barlaglar geçirilýär.
| Bu astronomiýa makala ownuk makaladyr. Ony üýtgetmek hem-de ösdürmek arkaly Wikipediýa kömek edip bilersiňiz. |
- Türkmen diliniň düşündirişli sözlügi, II tom, K-Z, Aşgabat – 2015, (s.123) MYRRYH [myrry:h] II, at. asman j. Göwrümi Ýeriň gowrüminiň altydan birine we agramy Ýeriň agramynyň dokuzdan birine golaý bolan, Günden uzaklygyna görä dördünji orunda ýerleşýän, seýrek atmosferaly Mars planetasy (saýýara). Aý Gün batyp, gökde Myrryh göründi, Bulutlar boldular baran, Çowdur han (Magtymguly).
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Mars hakda maglumat, Mars näme? Mars näme diýmek?
Bu makalada hic bir maglumat hakynda yok Bu makalada upjun edilen maglumatlar hakynda salgylanma gorkezilmandir Bu maglumatlaryn ygtybarlylygy belli dal Bu mowzuga degisli ygtybarly cesme bilyan bolsanyz makalany uytgetmek hem de osdurmek arkaly salgylanma upjun etmek bilen okyjylara yardam berip bilersiniz Degisli yorgunli salgylanmalar gorkezilenden sonra bu duydurysy ocurmegi unutman Mars Myrryh simwoly Gun ulgamynda Gunden uzaklygy boyunca dordunji planeta Gunun towereginde ondan ortaca 228 mln km uzaklykda elliptik orbita boyunca hereket edyar Bu uzaklyk perigelide 206 mln km afelide 249 mln km caginde uytgap duryar Marsyn orbitasynyn ekliptikanyn tekizligine yapgytlygy 1 8 Onun orbitadaky ortaca tizligi 24 2 km sek bolup Gunun dasynda 687 gije gundizde bir aylaw edyar Marsyn Yerin we Gunun asman ginisliginde biri birinin garsysynda yerlesmegi ortaca her 780 gije gundizden gaytalanyp sonda Mars bilen Yerin arasyndaky aralyk 56 mln km den 102 mln km e cenli uytgap duryar Bu uzaklyk 56 mln km bolanda Mars bilen Gun Yere gora biri birinin garsysynda bolup ona beyik garsy durma diyilyar her 15 17 yyldan gaytalanyar Mars 1980 Mars oz adyny Gadymy Rimlilerin urus hudayyndan alyar Munun sebabi Marsyn gan renkine menzes renkinin bardygyndandyr Bu renk pos renkidir Marsda ozallar suw we howa bolupdyr Bu bolsa Marsyn yuzundaki demrin poslamagyna getiripdir Marsyn cyzykly ortaca diametri 6800 km yagny Yerin yarym diametrinden ulurakdyr 0 53 Onun polyar diametri ekwatordakysyndan 1 190 golay kici gowrumi Yerin gowruminin 0 15 bolegine barabardyr Massasy 6 423 1023 kg Yerin massasynyn 0 107 bolegi ortaca dykyzlygy 3 97 g sm3 Planetanyn ustunde agyrlyk guyjunin tizlenmesi 3 72 m sek2 ikinji kosmos tizligi bolsa 5 0 km sek dyr Marsyn oz okunyn towereginde aylanma periody 24 sagat 37 minut 22 7 sekunt Yerdaki wagt birliklerinde Marsyn ekwatorynyn tekizligi oz orbitasyna 25 2 burc bilen yapgytlanyar bu bolsa Marsda hem pasyllaryn calysmagyna sebap bolyar yone Marsyn pasyllary Yerinka garanda 1 9 esse dowamlydyr Mars 2006 Mars planetasy gadym zamanlardan bari alymlaryn unsuni ozune cekyar Eyyam XIX asyryn baslarynda onun hereket kanunlary acylypdyr we I Marsyn ustunde birnace yagty we tutuk menekleri saygarmak bolyar Olaryn birinjisini gury yer ikinjisini denizler diyip atlandyrmak sertlesilendir Planetanyn polyuslaryndaky pasyl boyunca uytgap duryan demirgazyk we gunorta polyar telpegi diyilyan ak menekler has onat gorunyar Marsyn ustunde kop sanly halkalayyn daglaryn we diametri 10 15 km bolan kraterlerin diametri yuzlerce km e yetyanleri de bar bardygy anyklandy Agirt uly Koprat julgesinin cunlugy 5 km den gowrak uzynlygy 500 km we ini 120 km e yakyn Mars geologik aktiw planetadyr Spektral gozegciliklerin netijesine gora Marsyn atmosferasynyn duzumine komurtursy gazy CO2 50 100 e cenli ujypsyz suw bugy we uglerod oksidi CO giryar Polyar telpegi de komurtursy gazyn gury buzundan we az kem adaty suw buzdan ybaratdyr Marsda kislorodyn bolmazlygy onda anly yasaysyn yokdugyna guwa gecyar emma pes formadaky yasaysyn ayratyn da anaerob formasyndakynyn bolmagy mumkin Marsyn temperaturasy oz gije gundizinin dowamynda 50 K 300 K 223 den 27 C aralykda uytgap duryar Marsyn Fobos we Deymos diylip atlandyrylyan iki sany tebigy hemralary bar 1974 nji yylda Mars seriyaly sowet APS leri bilen Marsy barlamak dowam etdirildi Barlaglar netijesinde suwun bardygy atmosferasynda az mukdarda ozonyn bardygy ionosferanyn bardygy anyklanyldy Marsyn 60 sany suraty alyndy Ol suratlarda kraterler suw eroziyasynyn alamatlary we basgalar gorunyar Radioastronomik barlaglar hem gecirildi 2005 nji yylda Marsyn polyuslarynda kop mukdarda suwun bardygy anyklandy Hazirki wagtda suwun nusgalary alnyp barlaglar gecirilyar Bu astronomiya makala ownuk makaladyr Ony uytgetmek hem de osdurmek arkaly Wikipediya komek edip bilersiniz Turkmen dilinin dusundirisli sozlugi II tom K Z Asgabat 2015 s 123 MYRRYH myrry h II at asman j Gowrumi Yerin gowruminin altydan birine we agramy Yerin agramynyn dokuzdan birine golay bolan Gunden uzaklygyna gora dordunji orunda yerlesyan seyrek atmosferaly Mars planetasy sayyara Ay Gun batyp gokde Myrryh gorundi Bulutlar boldular baran Cowdur han Magtymguly