Azərbaycan
Deutschland
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Hydyr Derýaýew 1905 1988 sowet döwründen türkmen dil biliminiň meseleleri bilen irki wagtlardan bäri gyzyklanan lingwist
Hydyr Derýaýew
Hydyr Derýaýew (1905-1988) – sowet döwründen türkmen dil biliminiň meseleleri bilen irki wagtlardan bäri gyzyklanan lingwistleriň biri. Türkmenistanyň halk ýazyjysy, Türkmenistanyň Ylymlar Akademiýasynyň korrespondent-agzasy (1969), dosent. Ol 1905-nji ýylda Mary raýonynyň Egrigüzer obasynda daýhan maşgalasynda dogulýar.
1920-nji ýylda Marydaky internata okuwa girýär, ýöne ony gutarmanka, Hydyr Derýaýewi Aşgabatdaky inprosa (institut prosweşeniýa) geçirýäler.
Ol ýerde bir ýyl okandan soň, onuň okap başlan inprosy Daşkent şäherine göçürilýär. H.Derýaýew 1926-njy ýylda inprosy tamamlap, orta bilimli mugallymlyk diplomyny alýar. Ony inprosuň özünde mugallym edip alyp galýarlar.
H.Derýaýew mugallymçylyk işine 1925-nji ýylda başlaýar. Şol ýyl ol Orta Aziýanyň profkursunda okadyp başlaýar. 1927-1931-nji ýyllarda ol Orta Aziýa döwlet uniwersitetiniň pedfakynda okaýar, ony 1931-nji ýylda tamamlap Aşgabada gelýär.
Ol Aşgabat döwlet pedagogik institutynda ilki assistent, soň dosent wezipesinde işleýär. 1933-nji ýyldan başlap kafedra ýolbaşçylyk edýär.
1933-1937-nji ýyllarda H.Derýaýew türkmen dili boýunça birnäçe ahmiýetli işleri neşir edýär. Ilkinji gezek, ýagny 1933-nji ýylda onuň 6-7-nji synplar üçin «Türkmen diliniň sintaksisi» diýen işi çykýar. Bu okuw kitaby 1937-nji ýyla çenli neşir edilýär.
1934-nji ýylda onuň ýediýyllyk mekdepler üçin «Türkmen diliniň grammatikasy», «Ýewropalylar üçin türkmen dili» diýen işleri çap edilýär. 1936-njy ýylda bolsa, Türkmenistanyň Birinji lingwistik gurultaýyna tezisler hökmünde «Türkmen diliniň sintaksisiniň we punktuasiýasynyň esasy meseleleri» atly uly makalasy peýda bolýar.
Hydyr Derýaýew Türkmenistan SSR Ylymlar akademiýasynyň Dil bilimi institutynda ilki kiçi ylmy işgär, soňra uly ylmy işgär wezipelerinde işleýär. Ol türkmen diliniň taryhyna degişli birnäçe makalalar ýazýar. Olaryň arasynda «Geljek zaman işliginiň käbir meseleleri», «Türkmen diliniň taryhynyň meseleleri», «Magtymgulynyň eserleriniň gözleginde» diýen ýaly gyzykly meseleleri orta atýan makalalar bar.
Soňky ýyllarda H.Derýaýew çeper döredijilik işi bilen çynlakaý meşgul bolup başlady. Ol türkmen sowet edebiýatyny täze proza, drama, poeziýa eserleri bilen baýlaşdyrdy.
Ýazyjynyň meşhur «Ykbal» romany «Ganly penjeden» ady bilen 1937-nji ýylyň oktýabrynda çap bolup çykýar.
Awtor soň «Ganly penjeden» atly romanyny täzeden işläp, 1960-njy ýylda «Ykbal» ady bilen neşir etdirdi.
«Ykbal» romany awtora uly meşhurlyk getirdi. TSSR-iň Halk ýazyjysy has öndümli işlemäge başlady.
1962-iji ýylda romanyň ikinji , 1966-njy ýylda üçünji kitaby, 1971-nji ýylda bolsa romanyň ahyrky —dördünji kitaby çap bolup çykýar. Onuň eserleri okyjylar tarapypdan oňat garşylanýar.
Ýazyjynyň «Mähri», «Hojanepes» atly belli drama eserleri Mollanepes adyndaky akademiki drama teatryň sahnasyndan düşmän gelipdir.
1971-nji ýylda Hydyr Derýaýewiň «Harasat» atly romany çapdan çykdy.
Edebiýat meýdanynda bitiren hyzmatlary üçin ol Lenin ordeni (1967) bilen sylaglandy. 1969-njy ýylda Hydyr Derýaýewiň türkmen sowet dil bilimine, türkmen sowet edebiýatyna goşan goşantlaryny nazarda tutup, TSSR Ylymlar akademiýasy ony korrespondent-agzalyga saýlady. Ýazyjy, dosent Hydyr Derýaýew döwletiň Ýazyjylar Soýuzynyň işine işjeň gatnaşdy.
Hydyr Derýaýew 1988-nji ýylda aradan çykdy.
Poema
- Amyderýa
- Arzuw
Powest
- Mukaddes ojak
Romanlar
- Ykba
- l (1-4 kitaplar)
- Harasat
- Mähir uçgunlary
Pesalar
- Mähri
- Ykbal
- Hojanepes
Sözbaşy ýazgysy
- Uly saçagyñ rysgaly
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Hydyr Derýaýew hakda maglumat, Hydyr Derýaýew näme? Hydyr Derýaýew näme diýmek?
Hydyr Deryayew 1905 1988 sowet dowrunden turkmen dil biliminin meseleleri bilen irki wagtlardan bari gyzyklanan lingwistlerin biri Turkmenistanyn halk yazyjysy Turkmenistanyn Ylymlar Akademiyasynyn korrespondent agzasy 1969 dosent Ol 1905 nji yylda Mary rayonynyn Egriguzer obasynda dayhan masgalasynda dogulyar Hydyr Deryayew 1920 nji yylda Marydaky internata okuwa giryar yone ony gutarmanka Hydyr Deryayewi Asgabatdaky inprosa institut prosweseniya geciryaler Ol yerde bir yyl okandan son onun okap baslan inprosy Daskent saherine gocurilyar H Deryayew 1926 njy yylda inprosy tamamlap orta bilimli mugallymlyk diplomyny alyar Ony inprosun ozunde mugallym edip alyp galyarlar H Deryayew mugallymcylyk isine 1925 nji yylda baslayar Sol yyl ol Orta Aziyanyn profkursunda okadyp baslayar 1927 1931 nji yyllarda ol Orta Aziya dowlet uniwersitetinin pedfakynda okayar ony 1931 nji yylda tamamlap Asgabada gelyar Ol Asgabat dowlet pedagogik institutynda ilki assistent son dosent wezipesinde isleyar 1933 nji yyldan baslap kafedra yolbascylyk edyar 1933 1937 nji yyllarda H Deryayew turkmen dili boyunca birnace ahmiyetli isleri nesir edyar Ilkinji gezek yagny 1933 nji yylda onun 6 7 nji synplar ucin Turkmen dilinin sintaksisi diyen isi cykyar Bu okuw kitaby 1937 nji yyla cenli nesir edilyar 1934 nji yylda onun yediyyllyk mekdepler ucin Turkmen dilinin grammatikasy Yewropalylar ucin turkmen dili diyen isleri cap edilyar 1936 njy yylda bolsa Turkmenistanyn Birinji lingwistik gurultayyna tezisler hokmunde Turkmen dilinin sintaksisinin we punktuasiyasynyn esasy meseleleri atly uly makalasy peyda bolyar Hydyr Deryayew Turkmenistan SSR Ylymlar akademiyasynyn Dil bilimi institutynda ilki kici ylmy isgar sonra uly ylmy isgar wezipelerinde isleyar Ol turkmen dilinin taryhyna degisli birnace makalalar yazyar Olaryn arasynda Geljek zaman isliginin kabir meseleleri Turkmen dilinin taryhynyn meseleleri Magtymgulynyn eserlerinin gozleginde diyen yaly gyzykly meseleleri orta atyan makalalar bar Sonky yyllarda H Deryayew ceper doredijilik isi bilen cynlakay mesgul bolup baslady Ol turkmen sowet edebiyatyny taze proza drama poeziya eserleri bilen baylasdyrdy Yazyjynyn meshur Ykbal romany Ganly penjeden ady bilen 1937 nji yylyn oktyabrynda cap bolup cykyar Awtor son Ganly penjeden atly romanyny tazeden islap 1960 njy yylda Ykbal ady bilen nesir etdirdi Ykbal romany awtora uly meshurlyk getirdi TSSR in Halk yazyjysy has ondumli islemage baslady 1962 iji yylda romanyn ikinji 1966 njy yylda ucunji kitaby 1971 nji yylda bolsa romanyn ahyrky dordunji kitaby cap bolup cykyar Onun eserleri okyjylar tarapypdan onat garsylanyar Yazyjynyn Mahri Hojanepes atly belli drama eserleri Mollanepes adyndaky akademiki drama teatryn sahnasyndan dusman gelipdir 1971 nji yylda Hydyr Deryayewin Harasat atly romany capdan cykdy Edebiyat meydanynda bitiren hyzmatlary ucin ol Lenin ordeni 1967 bilen sylaglandy 1969 njy yylda Hydyr Deryayewin turkmen sowet dil bilimine turkmen sowet edebiyatyna gosan gosantlaryny nazarda tutup TSSR Ylymlar akademiyasy ony korrespondent agzalyga saylady Yazyjy dosent Hydyr Deryayew dowletin Yazyjylar Soyuzynyn isine isjen gatnasdy Hydyr Deryayew 1988 nji yylda aradan cykdy PoemaAmyderya ArzuwPowestMukaddes ojakRomanlarYkba l 1 4 kitaplar Harasat Mahir ucgunlaryPesalarMahri Ykbal HojanepesSozbasy yazgysyUly sacagyn rysgaly