Azərbaycan
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Höküm sürdi 1092 1094 Özünden öň Mälik şa Özünden soň Berkýaryk Ýurdy Kakasy Mälik şa Ejesi Doguldy 1087 Öldi 1094 6 7 ý
Mahmyt I Seljukly
Höküm sürdi: 1092-1094
Özünden öň: Mälik şa
Özünden soň: Berkýaryk
Ýurdy:
Kakasy: Mälik şa
Ejesi:
Doguldy: 1087
Öldi: 1094 6-7 ýaşlarynda) Yspyhan
Dini: Yslam.
Hökümdarlygy
Mahmyt I (1087-1094) -nji ýyllarda heniz 5 ýaşynda Seljuk türkmen tagtyna geçýär. Onuň Seljukly hökümdarlygyna Yspyhan we Pars topraklary düşüpdir[1] Doly ady: Mahmyt bin Mälikşa bin Alp Arslan bin Çagry bin Mikaýyl bin Seljuk bin Dükak. 1092-nji ýylda Mälik şa ölen wagty onuň ýerine 13 ýaşly ogly Abul Muzaffar Berkýaryk Seljukly türkmen döwletiniň tagtyna geçdi. Emma Mälikşanyň beýleki aýalyndan bolan Mahmydy soltan bellejek bolýar. Şol döwürlerde Mahmyt I goldan Seljukly döwletiniň weziri, gysgaça «Mustafi» diýlip bilinen «Bin Marzuban Hüsrew Firuz Şirazy ibni Darust Täjumulk Ebul Ganaýim» tarapyndan gollandy. Bagdatdaky Abbadylar halyfy Muktafiýa hem habar eden Türkan hatyn Mälikşanyň ölüminden 6 gün soňra 1092-nji ýylyň 25-nji noýabrynda bäş ýaşly ogly Mahmydy soltan yglan etdirip Bagdatda öz oglunyň adyna hutba okatdyrdy[2]. Soňra Mälikşanyň ölümi belli bolanyndan soňra Seljukly döwletinde uly gopgunlar turmaga başlady. Hökümdarlyk böleklere bölündi. Pursatdan peýdalanan käbir häkimler öz garaşsyzlygyny yglan etmäge başladylar. Mälikşanyň jigsi Horasany we Balhy eýeledi. Mälikşanyň ýene bir jigsi Tutuş özüni Şamda Siriýadaky Seljukly döwletini yglan etdi we özi hem patyşa boldy. Ýokarky gatlakdaky dolandyryjylardan biri bolan Halap Emiri Aksungur el-Hajyp garaşsyzlygyny yglan etdi. Diýarbekr Emiri ýaly beýleki häkim emirler hem özlerini garaşsyz diýip yglan etdiler. Netijede Seljukly türkmen döwleti böleklere bölündi. Bu bolsa Seljukly hökümdarlygynyň synmagyna getirdi. Azerbeýjan we Arran häkimi bolan we Berkýarygyň daýysy hem-de öz giýewsi bolan Ýakut bin Ysmaýyl bin Dawut, Mahmydyň soltanlygyny kabul edendigini açyk aýdypdyr. Gutulmuş ogly Süleýmanyň ogly Gylyç Arslan I Eýranda ýesir boldy we bu ýerde kakasyny goldan Türkmenler tarapyndan Anadoly Seljukly döwletiniň soltany diýlip kabul edildi. Soltan Berkýaryk Haşhaşylar tarapyndan öldürilen Nyzamylmülkiň ýakynlary tarapyndan saklanýardy.
Mahmyt I bilen Berkýarygyň hökümdarlyk ugrundaky göreşleri
Türkan hatyn ogluna tarapdar we soltanlygy berkitmek üçin bir rowaýata görä köşkdäkilere 20.000 altyn dinar paýlapdyr. Türkan hatyn soňra Emir Kürbogany[3] Yspyhandaky Berkýarygy tutmak üçin Yspyhana ugratdy. Türkan hatyn we Mahmyt I habara garaşdylar. Emma Wezir Nyzamylmülkiň tarapdarlary 14 ýaşyndaky Berkýarygy Reý şäherine gaçyryp soltan yglan etdiler. Ogly Mahmyt I tutuş hökümdarlygyň soltany etmek isleýän Türkan hatyn, soltan yglan edilen Berkýaryk bilen söweşmegi ýüregine düwdi. Berkýarygyň tarapdarlary Reýde goşun toplap 1093-nji ýylyň Ýanwarynda Yspyhana ýörüş etdiler. Şäheriň alkymyna gelip ony gabadylar. Türkan hatyn we Mahmyt I Berkýarygyň goşuny bilen öz goşunyny Lurystandaky Hemedan we Ahwaz ýollarynyň arasyndaky ýoluň ugrunda 1093-nji ýylyň 17-nji ýanwarynda Bürüjird söweşini başlatdylar. Mahmyt we Türkan hatynyň goşunyndaky käbir emirler we esgerler Berkýarygyň tarapyna geçdiler we Türkan hatyn ýeňlişe sezewar boldy. Türkan hatyn we Mahmyt I Yspyhana çekildi. Olar Yspyhandakalar Mahmydyň soltanlygyny goldan Azerbeýjan we Arran häkimi Berkýarygyň daýysy we giýewsi bolan Ýakut ibni Ysmaýyl ibni Dawudyň soltan Berkýarygyň tarapyna geçendigi hakyndaky habar gelip gowuşdy. Türkan hatyn we Wezir «Mustawi» onuň dildüwişik gurnalyp öldürilmegini planlaşdyrdylar. 1093-nji ýylyň Fewralynda Wezir «Mustawi» Berkýaryk tarapyndan tussag edilip ölüme höküm edildi. Şondan soň hem Türkan hatynyň ogly Mahmyt I soltan etmek hakyndaky arzuwlary puja çykdy.
Ölümi
Türkan hatyn Berkýaryk bilen şertnama gazanmagy ýüregine düwdi. Bu şertnama görä Türkan hatyn bilen Mahmyt I Yspyhan we Pars topraklaryna tabyn hökümdar bolup höküm sürmekdi. Berkýaryk bolsa bütin Günbatar Seljukly döwletine soltanlyk etjekdi[2]. Bu şertnamadan bir ýarym ýyl geçen soň Türkan hatyn syrkawlap öldi. Türkan hatynyň yz ýanyndan 1094-nji ýylda Soltan Mahmyt I gül keseline ýolugyp öldi. Şondan soň Berkýarygyň özi Beýik Seljukly hökümdary bolup galyberdi.
Çeşme
1. ^ Nagendra Kr Singh (ed.) (2005) International encyclopaedia of Islamic dynasties,Anmol Publication PVT Ltd., s. 1076.
2. ^ a b Ö. Abdülkerim (2001) Soltan Berkyarygyň döwri «Türk Taryhy» (485-498/1092-1104), Stambul. Stambul uniwersiteti: ISBN 975-404-608-5 (türkçe)
3. ^ K. Ybraýym (1992), Selçuklular İstanbul: MEB Yayınlar, ISBN 975-11-0454-8 , Kür-Boğa maddesi (türkçe)
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Mahmyt I Seljukly hakda maglumat, Mahmyt I Seljukly näme? Mahmyt I Seljukly näme diýmek?
Hokum surdi 1092 1094 Ozunden on Malik sa Ozunden son Berkyaryk Yurdy Kakasy Malik sa Ejesi Doguldy 1087 Oldi 1094 6 7 yaslarynda Yspyhan Dini Yslam HokumdarlygyMahmyt I 1087 1094 nji yyllarda heniz 5 yasynda Seljuk turkmen tagtyna gecyar Onun Seljukly hokumdarlygyna Yspyhan we Pars topraklary dusupdir 1 Doly ady Mahmyt bin Maliksa bin Alp Arslan bin Cagry bin Mikayyl bin Seljuk bin Dukak 1092 nji yylda Malik sa olen wagty onun yerine 13 yasly ogly Abul Muzaffar Berkyaryk Seljukly turkmen dowletinin tagtyna gecdi Emma Maliksanyn beyleki ayalyndan bolan Mahmydy soltan bellejek bolyar Sol dowurlerde Mahmyt I goldan Seljukly dowletinin weziri gysgaca Mustafi diylip bilinen Bin Marzuban Husrew Firuz Sirazy ibni Darust Tajumulk Ebul Ganayim tarapyndan gollandy Bagdatdaky Abbadylar halyfy Muktafiya hem habar eden Turkan hatyn Maliksanyn oluminden 6 gun sonra 1092 nji yylyn 25 nji noyabrynda bas yasly ogly Mahmydy soltan yglan etdirip Bagdatda oz oglunyn adyna hutba okatdyrdy 2 Sonra Maliksanyn olumi belli bolanyndan sonra Seljukly dowletinde uly gopgunlar turmaga baslady Hokumdarlyk boleklere bolundi Pursatdan peydalanan kabir hakimler oz garassyzlygyny yglan etmage basladylar Maliksanyn jigsi Horasany we Balhy eyeledi Maliksanyn yene bir jigsi Tutus ozuni Samda Siriyadaky Seljukly dowletini yglan etdi we ozi hem patysa boldy Yokarky gatlakdaky dolandyryjylardan biri bolan Halap Emiri Aksungur el Hajyp garassyzlygyny yglan etdi Diyarbekr Emiri yaly beyleki hakim emirler hem ozlerini garassyz diyip yglan etdiler Netijede Seljukly turkmen dowleti boleklere bolundi Bu bolsa Seljukly hokumdarlygynyn synmagyna getirdi Azerbeyjan we Arran hakimi bolan we Berkyarygyn dayysy hem de oz giyewsi bolan Yakut bin Ysmayyl bin Dawut Mahmydyn soltanlygyny kabul edendigini acyk aydypdyr Gutulmus ogly Suleymanyn ogly Gylyc Arslan I Eyranda yesir boldy we bu yerde kakasyny goldan Turkmenler tarapyndan Anadoly Seljukly dowletinin soltany diylip kabul edildi Soltan Berkyaryk Hashasylar tarapyndan oldurilen Nyzamylmulkin yakynlary tarapyndan saklanyardy Mahmyt I bilen Berkyarygyn hokumdarlyk ugrundaky goresleriTurkan hatyn ogluna tarapdar we soltanlygy berkitmek ucin bir rowayata gora koskdakilere 20 000 altyn dinar paylapdyr Turkan hatyn sonra Emir Kurbogany 3 Yspyhandaky Berkyarygy tutmak ucin Yspyhana ugratdy Turkan hatyn we Mahmyt I habara garasdylar Emma Wezir Nyzamylmulkin tarapdarlary 14 yasyndaky Berkyarygy Rey saherine gacyryp soltan yglan etdiler Ogly Mahmyt I tutus hokumdarlygyn soltany etmek isleyan Turkan hatyn soltan yglan edilen Berkyaryk bilen sowesmegi yuregine duwdi Berkyarygyn tarapdarlary Reyde gosun toplap 1093 nji yylyn Yanwarynda Yspyhana yorus etdiler Saherin alkymyna gelip ony gabadylar Turkan hatyn we Mahmyt I Berkyarygyn gosuny bilen oz gosunyny Lurystandaky Hemedan we Ahwaz yollarynyn arasyndaky yolun ugrunda 1093 nji yylyn 17 nji yanwarynda Burujird sowesini baslatdylar Mahmyt we Turkan hatynyn gosunyndaky kabir emirler we esgerler Berkyarygyn tarapyna gecdiler we Turkan hatyn yenlise sezewar boldy Turkan hatyn we Mahmyt I Yspyhana cekildi Olar Yspyhandakalar Mahmydyn soltanlygyny goldan Azerbeyjan we Arran hakimi Berkyarygyn dayysy we giyewsi bolan Yakut ibni Ysmayyl ibni Dawudyn soltan Berkyarygyn tarapyna gecendigi hakyndaky habar gelip gowusdy Turkan hatyn we Wezir Mustawi onun dilduwisik gurnalyp oldurilmegini planlasdyrdylar 1093 nji yylyn Fewralynda Wezir Mustawi Berkyaryk tarapyndan tussag edilip olume hokum edildi Sondan son hem Turkan hatynyn ogly Mahmyt I soltan etmek hakyndaky arzuwlary puja cykdy OlumiTurkan hatyn Berkyaryk bilen sertnama gazanmagy yuregine duwdi Bu sertnama gora Turkan hatyn bilen Mahmyt I Yspyhan we Pars topraklaryna tabyn hokumdar bolup hokum surmekdi Berkyaryk bolsa butin Gunbatar Seljukly dowletine soltanlyk etjekdi 2 Bu sertnamadan bir yarym yyl gecen son Turkan hatyn syrkawlap oldi Turkan hatynyn yz yanyndan 1094 nji yylda Soltan Mahmyt I gul keseline yolugyp oldi Sondan son Berkyarygyn ozi Beyik Seljukly hokumdary bolup galyberdi Cesme1 Nagendra Kr Singh ed 2005 International encyclopaedia of Islamic dynasties Anmol Publication PVT Ltd s 1076 2 a b O Abdulkerim 2001 Soltan Berkyarygyn dowri Turk Taryhy 485 498 1092 1104 Stambul Stambul uniwersiteti ISBN 975 404 608 5 turkce 3 K Ybrayym 1992 Selcuklular Istanbul MEB Yayinlar ISBN 975 11 0454 8 Kur Boga maddesi turkce