Azərbaycan
Deutschland
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Umumy maglumatlarBaýyndyr Oguz hanyň 4 nji ogly Gök hanyň uly oglynyň adydyr Ol Üç ok kowumlarynyň iň ulusydyr Adynyň ma
Baýyndyr
Umumy maglumatlar
Baýyndyr Oguz hanyň 4-nji ogly Gök hanyň uly oglynyň adydyr. Ol Üç ok kowumlarynyň iň ulusydyr. Adynyň manysy «Hemişe baý we nygmatly». Tagmasy «Ş» harpyna meňzeş. Guşy一şuňkar, Süýegi一sol gary, ýagyrny. Rowaýatda bularyň guşlary ýatgundyr diýilýär[1]. Baryp orta asyrlarda Baýyndyr (a sesi uzyn aýdylýar) we Baýat taýpalary oguz türkmenleriniň özbaşdak etnik toparlary hökmünde taryhyň sahnasyna çykanlygyna, baý diýen urug-tireleriň bolsa aglaba türkmen taýpalarynyň düzüminde duş gelýändigine seretmezden, biz bu etnik toparlaryň bir kökden, atlarynyň hem şol bir sözden ýüze çykandygyna şübhelenmeýäris. Aşakda etjek gürrüňimiz bu pikiri delillendirse gerek. Baý ýa-da baýlar diýen etnonimler ata, garadaşly, ýemreli, ýomut, mukry, olam, salyr, saryk, teke, ärsary ýaly türkmen taýpalarynyň däl, eýsem başgyrt,gazak, gyrgyz, özbek, Krym tatarlary ýaly türki halklaryň düzüminde-de bar. Bu etnonimleriň Günorta Sibiriň we Demirgazyk Altaýyň territoriýalarynda ýaşaýan samodiý halkyýetlerinde we mongollarda baý diýen etnik toparyň biziň eramyzdan öňki birinji müňýyllygyň ahyrlarynda türki, mongol we somadiý halkyýetleriniň gatyşyp ýaşan döwründe dörändigini belleýär. Ol şol döwürde uly etnik topary (taýpalar birleşigini) emele getirip, soňra agzalan halklaryň arasyna siňip giden bolsa gerek diýlip çak edilýär[2]. Mahmyt Kaşgary Baýyndyrlary 24 Oguz-türkmen taýpasynyň üçünjisi hasaplaýar. Häzirki döwürde Köneürgenç raýonynda Baýyndyroý diýen obanyň, Garrygalada Bagandar atly çeşmäniň we galanyň, gökleňleriň, çandyrlaryň düzüminde baýyndyr diýen urug-tireleriň bardygyna seretmezden, Kaşgarynyň zamanynda sany we güýji boýunça üçünji orunda duran bu kuwwatly taýpanyň uly bölegi XI asyrda seljuklar bilen häzirki Türkiýa, Yraga, Siriýa, Kawkaza gidipdirler, şonuň üçinem bu taýpa häzirki Türkmenistanda onçakly uly yz galdyrmandyr. Akademik W. W. Bartold orus senenamasynda köp agzalýan «BERENDEÝ» diýen türki taýpanyň adyny şu baýyndyrlaryň adynyň üýtgän görnüşi hasaplaýar. Ýeri gelende aýtsak, Türkmenistandan giden şol baýyndyrlaryň XIV一XV asyrlarda Tigr derýasynyň ýokary akymynda kuwwatly Akgoýunlylar döwletini esaslandyrandygyny, Uzyn Hasan ýaly meşhur patyşalaryň we güýçli serkerdeleriň ençemesiniň şu taýpadan çykanlygyny bellemelidiris. BAÝYNDYR diýen atda baý sözüniň yzyna goşulýan goşulmalar has çylşyrymlydyr: baý-yn-dyr. Bularyň birinjisi -i (-yn, -ýen, -in, -un, ün) bolup, ol oglan (asly一ogul一an) eren, goşun, bütin, tozan, ilen-çalan ýaly sözlerde we alpan, garkyn, gyzan (guzan, ýagny oguz-an), keman, haryn, çakan ýaly türkmen etnonimlerinde duş gelýär. Onuň yzyndaky -dyr goşulmasy aslynda ýokarda agzalan -t (-at, -et) we -r (-ar, -er, -yr, -ir) goşulmalarynyň birikmeginden hasyl bolup, ol-da köplügi aňladýar.
Çeşme
[1] Saparmyrat Türkmenbaşy. Ruhnama. Aşgabat一2001. sah-82.
[2]. Soltanşa Atanyýazow. Şejere (türkmeniň nesil daragty). Aşgabat. «Turan一1» 1994. sah-61.
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Baýyndyr hakda maglumat, Baýyndyr näme? Baýyndyr näme diýmek?
Umumy maglumatlarBayyndyr Oguz hanyn 4 nji ogly Gok hanyn uly oglynyn adydyr Ol Uc ok kowumlarynyn in ulusydyr Adynyn manysy Hemise bay we nygmatly Tagmasy S harpyna menzes Gusy一sunkar Suyegi一sol gary yagyrny Rowayatda bularyn guslary yatgundyr diyilyar 1 Baryp orta asyrlarda Bayyndyr a sesi uzyn aydylyar we Bayat taypalary oguz turkmenlerinin ozbasdak etnik toparlary hokmunde taryhyn sahnasyna cykanlygyna bay diyen urug tirelerin bolsa aglaba turkmen taypalarynyn duzuminde dus gelyandigine seretmezden biz bu etnik toparlaryn bir kokden atlarynyn hem sol bir sozden yuze cykandygyna subhelenmeyaris Asakda etjek gurrunimiz bu pikiri delillendirse gerek Bay ya da baylar diyen etnonimler ata garadasly yemreli yomut mukry olam salyr saryk teke arsary yaly turkmen taypalarynyn dal eysem basgyrt gazak gyrgyz ozbek Krym tatarlary yaly turki halklaryn duzuminde de bar Bu etnonimlerin Gunorta Sibirin we Demirgazyk Altayyn territoriyalarynda yasayan samodiy halkyyetlerinde we mongollarda bay diyen etnik toparyn bizin eramyzdan onki birinji munyyllygyn ahyrlarynda turki mongol we somadiy halkyyetlerinin gatysyp yasan dowrunde dorandigini belleyar Ol sol dowurde uly etnik topary taypalar birlesigini emele getirip sonra agzalan halklaryn arasyna sinip giden bolsa gerek diylip cak edilyar 2 Mahmyt Kasgary Bayyndyrlary 24 Oguz turkmen taypasynyn ucunjisi hasaplayar Hazirki dowurde Koneurgenc rayonynda Bayyndyroy diyen obanyn Garrygalada Bagandar atly cesmanin we galanyn goklenlerin candyrlaryn duzuminde bayyndyr diyen urug tirelerin bardygyna seretmezden Kasgarynyn zamanynda sany we guyji boyunca ucunji orunda duran bu kuwwatly taypanyn uly bolegi XI asyrda seljuklar bilen hazirki Turkiya Yraga Siriya Kawkaza gidipdirler sonun ucinem bu taypa hazirki Turkmenistanda oncakly uly yz galdyrmandyr Akademik W W Bartold orus senenamasynda kop agzalyan BERENDEY diyen turki taypanyn adyny su bayyndyrlaryn adynyn uytgan gornusi hasaplayar Yeri gelende aytsak Turkmenistandan giden sol bayyndyrlaryn XIV一XV asyrlarda Tigr deryasynyn yokary akymynda kuwwatly Akgoyunlylar dowletini esaslandyrandygyny Uzyn Hasan yaly meshur patysalaryn we guycli serkerdelerin encemesinin su taypadan cykanlygyny bellemelidiris BAYYNDYR diyen atda bay sozunin yzyna gosulyan gosulmalar has cylsyrymlydyr bay yn dyr Bularyn birinjisi i yn yen in un un bolup ol oglan asly一ogul一an eren gosun butin tozan ilen calan yaly sozlerde we alpan garkyn gyzan guzan yagny oguz an keman haryn cakan yaly turkmen etnonimlerinde dus gelyar Onun yzyndaky dyr gosulmasy aslynda yokarda agzalan t at et we r ar er yr ir gosulmalarynyn birikmeginden hasyl bolup ol da koplugi anladyar Cesme 1 Saparmyrat Turkmenbasy Ruhnama Asgabat一2001 sah 82 2 Soltansa Atanyyazow Sejere turkmenin nesil daragty Asgabat Turan一1 1994 sah 61