Azərbaycan
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
1855 nji ýylda Sarahsda Hywa hanlygy bilen teke Türkmenleriň arasynda geçen bir Türkmenleri özüne tabyn etmek isleýän Hy
Sarahs söweşi
1855-nji ýylda Sarahsda Hywa hanlygy bilen teke Türkmenleriň arasynda geçen bir . Türkmenleri özüne tabyn etmek isleýän Hywa hanlygynyň goşun tutup Sarahsa Türkmenleriň üstüne ýöremegi bilen Türkmenler birleşýär.
| Netije | Türkmenleriň ýeňişi |
|---|---|
| Taryh | 1855-nji ýylyň mart aýy |
| Hanlar | Türkmenler - Gowşut han, Hywa hanlygy - |
| Bolan ýeri | Sarahs, Gowşut galasy |
| Güýçler | Hywa hanlygy - 40 müň esger we atly toparlar, Türkmenler - 15 müň esger |
| Taraplar | Teke Türkmenler - Hywa hanlygy, Ýomut Türkmenler |
| Serkerdeler | Türkmenler - , , Hywa hanlygy - bilinenok |
| Uruşdan soň | Hywa hanlygy günorta Türkmenistana çozmany bes etdi, Mädemin han öldürildi, Türkmenleriň köpüsi Mara göçdi |
Hywa hany näçe jan etsede Türkmenleri özüne tabyn etmäni başaranok, netijede iň soňynda uly bir goşun bilen Sarahsa gaýtýar. Sarahsyň hany Gowşut han Mädeminiň gelýändigini eşdip adyny göterýän gala dikdirýär. Bolan uruşda Türkmenler ýeňiş gazanýar.
Taryh
Türkmenler 17-18 we 19-njy asyrlarda, näçe uruşsalaram, näçe jan etselerem Döwlet gurup bilmändirler. Sebäbi Türkmenler agzalady. Bu ýagdaýlardan elmydama peýdalanýan Hywa hanlygy (Özbek hanlygy) olary özüne tabyn etmek isleýärdi. Türkmenleriň köpüsi Hywa hanlygyna boýun bolýardy we köp Türkmen erkekleri Hywa goşunynda ýer alyp gününi geçirýärdi. Şol wagtlar güýçli Döwlet bolan Eýran, Hywa hanlygyna we Türkmenlere howp salýardy. Hywa hanlygy hem ençeme gezek Türkmenleri öz gol astyna almak üçin olar bilen uruşypdy, ýöne başa barmandy.
Uruşdan öň
1823-nji ýylda dogulan Gowşut han akylly adam bolupdyr. ilki başda tire serdary bolan Gowşut, soňra gala serdary bolupdyr. Soňra Gowşut şol wagtlar Sarahsyň hany bolan baş serdary bolýar. Halkyň söýgüsini gazanan Gowşut, 1853-nji ýylda Sarahsyň hany yglan edilýär. Gowşut han Eýran howpunyň abanmagy sebäpli 1854-nji ýylda Sarahsa öz adyny göterýän gala saldyrýar. Ýöne muňa Hojamşükür garşy çykýar. Sözi diňlenmeýän Hojamşükür, Gowşut handan we onuň ýaranlaryndan öýkeläp bu ýagdaýy Hywa hanyna gürrüň berýär, ýagny açyk satýar. Türkmeniň agzaladygyny, birek-birege duşman bolandygyny şu ýerden hem bilip bilersiňiz. Türkmenleri alyp bilmedigine içi ýanyp ýören Mädemin han (Hywa hany), yrsarap, goşun tutup Sarahsa gaýtýar.
Gaýtmanka öz mugallymy bolan Ak işana Sarahs tekelerini gyrjakdygyny aýtýar. Ak işan oňa munyň ýalňyşdygyny, uly duşman bolan Eýrandan şolaryň ençeme gezek gorandygyny aýtýar. Ýöne Mädemin han mugallymyny diňlemän Sarahsa tarap ugraýar. Ýagdaýy aňan 65-66 ýaşlaryndaky Ak işan uly howpuň abanýandygyny Nurberdi hana, Gowşut hana aýtýar. Türkmenler hanyň goşun tutup gelýändigini eşdip öňünden urşa taýynlyk görmäne başlaýar.
40 müňlik Hywa goşuny 1 aý ýöräp Mara, murgabyň kenaryna baryp düşleýär. Mädemin han Marydaka Gowşut han ony pälinden gaýtarmak üçin töwella iberýär. Töwella Hojamşükür han hem gitýär. Ýöne Mädemin han muny kabul etmeýär. Soňra Nurberdi hanyň, Gowşut hanyň saýlamagy bilen Täç serdar baştutanlygynda 9 adamy ýene töwella ugratýarlar. Ýöne han muny hem kabul etmeýär. Gowşut han "3-den soň puç" şeklinde ýene-de, iň abraýly adamy bolan Seýitmuhammet işany töwella ugratýar. Emma han sözüni diňlemek hem islänokdy. Gowşut han, Mädemin hanyň hiç agzybirlik islemeýändigini, uruşdan başga alajyň ýokdugyny aňýar.
Hywa goşunynda ýomut Türkmenleri hem bardy. Gowşut han Hywa goşunynyň düzümindäki Türkmenlere hat iberýär :
"Eý ýomut garyndaşym !, sizlerden umyt edermiz ki, bizlerniň ähl-u aýallarmyzny aýak astynda goýmagaý, oglan-uşaga eýelik etgeýsizler"
Bu gysga sözden soň Gowşut han, ýomutlaryň Mädemini goldamazlygyny başarýar.
Uruş
1855-nji ýylyň martynda Hywa goşunlary ikä bölünip, Gowşudyň galasyna çozýarlar. Türkmen esgerleri aljyraman olary gala tarap çekip uruşyp, atyşmana başlaýarlar. Hywa goşunlary bu goranyşy görüp yza çekilýärler. Şo gün öýleden soň duşman goşunlary ýene çozýarlar. Bu gezek Tekeleriň atly we pyýada goşunlary hem olara çozup gylyçly tüpeňli uruşmana başlaýarlar. Bu gazaply garpyşmanyň soňunda Hywa goşunlary gaty köp zyýan çekýär we olaryň ençeme esgeri Türkmenlere ýesir düşýär. Hywa goşuny dargap başlaýar.
Ertesi irden Hywanyň pyýada goşunlary, arkasynda bolsa atly goşunlary peýda bolýar. Gowşut han bir atly goşunyna hajy gaplaň Aýmet ogluny hem-de Salar keýik Nagym ogluny ýolbaşçy belläp duşman goşunyna tarap goýberýär. Bu atly goşun gaty çalt şekilde duşman goşuny bilmän durka olaryň üstüne dökülýär. Bu garpyşmada-da ejizläp başlan Hywa goşunlary ganlaryny akdyryp, merkezlerine tarap çekilmäne başlaýarlar. Ýöne Türkmen goşunlary olaryň daşyny gabap gaçyp gitmeklerine böwet bolýarlar. Günortanlara çenli dowam eden uruşyň soňunda gabalan Hywa goşunyna kömekçi goşun gelip olary gabawdan zordan çykaryp alyp gaýtýarlar. Şol günki uruşdan soň Mädemin han atly goşunlarynyň tekeleriňkiden has pesdigine göz ýetirýär.
Uruş ençeme gün dowam etýär. Ýazyň ýelli gününde bolan uruş has hem gazaply we aýylganç geçýär. Şonda tekeler "Çoz teke, ýa Alla" diýip gygyrşyp duşmanyň üstüne dökülýär. Ozaldaky söweşlerden hem ruhlanan teke goşuny Hywa goşununy dargadypdyr. Hywa esgerleri ýeliň ugruna görä gaçmana başlapdyr. Köpüsi topar-topar bolup ýaraglaryny taşlap durýarlar.
Mädeminiň ölümi
Bu uruşda Mädemin han hem gaçyp barýarka öldürilýär. Aýdylmagyna görä şo uruşda Teke goşununyň bir topary Hywa goşununy kowalap gelişine Mädemin hanyň çadyryna ýetýärler we ony hem bilmän öldürýärler.
Netije
Türkmenleriň hem bu uruşda zyýany köp bolupdyr. Töre sokynyň gyzy Güljemalyň garyndaşy Hajy gaplaň, Güljemalyň adamsy Annaöwez dagy wepat bolýar.
Hywa hany Mädeminiň ölümi bilen tamamlanan Sarahs söweşinden soň Hywalylar Günorta Türkmenistana çozmakdan el çekýär. Uruşdan soň Gowşut han Sarahsly Türkmenleriň köpüsini Mara göçürip alyp gaýtýar.
Çeşme
Syrly wakalaryň admini - Öwezgeldiýew Serdar
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Sarahs söweşi hakda maglumat, Sarahs söweşi näme? Sarahs söweşi näme diýmek?
1855 nji yylda Sarahsda Hywa hanlygy bilen teke Turkmenlerin arasynda gecen bir Turkmenleri ozune tabyn etmek isleyan Hywa hanlygynyn gosun tutup Sarahsa Turkmenlerin ustune yoremegi bilen Turkmenler birlesyar Gysgaca maglumat Netije Turkmenlerin yenisi Taryh 1855 nji yylyn mart ayy Hanlar Turkmenler Gowsut han Hywa hanlygy Bolan yeri Sarahs Gowsut galasy Guycler Hywa hanlygy 40 mun esger we atly toparlar Turkmenler 15 mun esger Taraplar Teke Turkmenler Hywa hanlygy Yomut Turkmenler Serkerdeler Turkmenler Hywa hanlygy bilinenok Urusdan son Hywa hanlygy gunorta Turkmenistana cozmany bes etdi Mademin han oldurildi Turkmenlerin kopusi Mara gocdi Hywa hany nace jan etsede Turkmenleri ozune tabyn etmani basaranok netijede in sonynda uly bir gosun bilen Sarahsa gaytyar Sarahsyn hany Gowsut han Mademinin gelyandigini esdip adyny goteryan gala dikdiryar Bolan urusda Turkmenler yenis gazanyar TaryhTurkmenler 17 18 we 19 njy asyrlarda nace urussalaram nace jan etselerem Dowlet gurup bilmandirler Sebabi Turkmenler agzalady Bu yagdaylardan elmydama peydalanyan Hywa hanlygy Ozbek hanlygy olary ozune tabyn etmek isleyardi Turkmenlerin kopusi Hywa hanlygyna boyun bolyardy we kop Turkmen erkekleri Hywa gosunynda yer alyp gununi geciryardi Sol wagtlar guycli Dowlet bolan Eyran Hywa hanlygyna we Turkmenlere howp salyardy Hywa hanlygy hem enceme gezek Turkmenleri oz gol astyna almak ucin olar bilen urusypdy yone basa barmandy Urusdan on1823 nji yylda dogulan Gowsut han akylly adam bolupdyr ilki basda tire serdary bolan Gowsut sonra gala serdary bolupdyr Sonra Gowsut sol wagtlar Sarahsyn hany bolan bas serdary bolyar Halkyn soygusini gazanan Gowsut 1853 nji yylda Sarahsyn hany yglan edilyar Gowsut han Eyran howpunyn abanmagy sebapli 1854 nji yylda Sarahsa oz adyny goteryan gala saldyryar Yone muna Hojamsukur garsy cykyar Sozi dinlenmeyan Hojamsukur Gowsut handan we onun yaranlaryndan oykelap bu yagdayy Hywa hanyna gurrun beryar yagny acyk satyar Turkmenin agzaladygyny birek birege dusman bolandygyny su yerden hem bilip bilersiniz Turkmenleri alyp bilmedigine ici yanyp yoren Mademin han Hywa hany yrsarap gosun tutup Sarahsa gaytyar Gaytmanka oz mugallymy bolan Ak isana Sarahs tekelerini gyrjakdygyny aytyar Ak isan ona munyn yalnysdygyny uly dusman bolan Eyrandan solaryn enceme gezek gorandygyny aytyar Yone Mademin han mugallymyny dinleman Sarahsa tarap ugrayar Yagdayy anan 65 66 yaslaryndaky Ak isan uly howpun abanyandygyny Nurberdi hana Gowsut hana aytyar Turkmenler hanyn gosun tutup gelyandigini esdip onunden ursa tayynlyk gormane baslayar 40 munlik Hywa gosuny 1 ay yorap Mara murgabyn kenaryna baryp dusleyar Mademin han Marydaka Gowsut han ony palinden gaytarmak ucin towella iberyar Towella Hojamsukur han hem gityar Yone Mademin han muny kabul etmeyar Sonra Nurberdi hanyn Gowsut hanyn saylamagy bilen Tac serdar bastutanlygynda 9 adamy yene towella ugratyarlar Yone han muny hem kabul etmeyar Gowsut han 3 den son puc seklinde yene de in abrayly adamy bolan Seyitmuhammet isany towella ugratyar Emma han sozuni dinlemek hem islanokdy Gowsut han Mademin hanyn hic agzybirlik islemeyandigini urusdan basga alajyn yokdugyny anyar Hywa gosunynda yomut Turkmenleri hem bardy Gowsut han Hywa gosunynyn duzumindaki Turkmenlere hat iberyar Ey yomut garyndasym sizlerden umyt edermiz ki bizlernin ahl u ayallarmyzny ayak astynda goymagay oglan usaga eyelik etgeysizler Bu gysga sozden son Gowsut han yomutlaryn Mademini goldamazlygyny basaryar Urus1855 nji yylyn martynda Hywa gosunlary ika bolunip Gowsudyn galasyna cozyarlar Turkmen esgerleri aljyraman olary gala tarap cekip urusyp atysmana baslayarlar Hywa gosunlary bu goranysy gorup yza cekilyarler So gun oyleden son dusman gosunlary yene cozyarlar Bu gezek Tekelerin atly we pyyada gosunlary hem olara cozup gylycly tupenli urusmana baslayarlar Bu gazaply garpysmanyn sonunda Hywa gosunlary gaty kop zyyan cekyar we olaryn enceme esgeri Turkmenlere yesir dusyar Hywa gosuny dargap baslayar Ertesi irden Hywanyn pyyada gosunlary arkasynda bolsa atly gosunlary peyda bolyar Gowsut han bir atly gosunyna hajy gaplan Aymet ogluny hem de Salar keyik Nagym ogluny yolbascy bellap dusman gosunyna tarap goyberyar Bu atly gosun gaty calt sekilde dusman gosuny bilman durka olaryn ustune dokulyar Bu garpysmada da ejizlap baslan Hywa gosunlary ganlaryny akdyryp merkezlerine tarap cekilmane baslayarlar Yone Turkmen gosunlary olaryn dasyny gabap gacyp gitmeklerine bowet bolyarlar Gunortanlara cenli dowam eden urusyn sonunda gabalan Hywa gosunyna komekci gosun gelip olary gabawdan zordan cykaryp alyp gaytyarlar Sol gunki urusdan son Mademin han atly gosunlarynyn tekelerinkiden has pesdigine goz yetiryar Urus enceme gun dowam etyar Yazyn yelli gununde bolan urus has hem gazaply we ayylganc gecyar Sonda tekeler Coz teke ya Alla diyip gygyrsyp dusmanyn ustune dokulyar Ozaldaky soweslerden hem ruhlanan teke gosuny Hywa gosununy dargadypdyr Hywa esgerleri yelin ugruna gora gacmana baslapdyr Kopusi topar topar bolup yaraglaryny taslap duryarlar Mademinin olumiBu urusda Mademin han hem gacyp baryarka oldurilyar Aydylmagyna gora so urusda Teke gosununyn bir topary Hywa gosununy kowalap gelisine Mademin hanyn cadyryna yetyarler we ony hem bilman olduryarler NetijeTurkmenlerin hem bu urusda zyyany kop bolupdyr Tore sokynyn gyzy Guljemalyn garyndasy Hajy gaplan Guljemalyn adamsy Annaowez dagy wepat bolyar Hywa hany Mademinin olumi bilen tamamlanan Sarahs sowesinden son Hywalylar Gunorta Turkmenistana cozmakdan el cekyar Urusdan son Gowsut han Sarahsly Turkmenlerin kopusini Mara gocurip alyp gaytyar CesmeSyrly wakalaryn admini Owezgeldiyew Serdar