Azərbaycan
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Bu makalada hiç bir maglumat hakynda ýok Bu makalada üpjün edilen maglumatlar hakynda salgylanma görkezilmändir Bu maglu
Türkmenistanyň ykdysadyýeti
Bu makalada hiç bir maglumat hakynda ýok. |
Türkmenistanyň ykdysadyýeti — Türkmenistanyň ykdysadyýetiniň ösüşi orta möhletleýin we uzak möhletleýin döwürlere niýetlenen milli we döwlet maksatnamalary esasynda amala aşyrylýar. Häzirki döwürde Türkmenistanda çykarýan, nebiti gaýtadan işleýän, himiýa we -himiýa senagatlaryndan, maşyn-gurluşyk we demiri gaýtadan işleýän, gurluşyk materiallaryny öndürýän desgalar, ýeňil we azyk senagatynyň kärhanalary bilen üpjün edilen köp pudakly, dürli maksatly ykdysadyýet döredildi.Türkmenistanyň içerki önüminiň 2015-nji ýylda ösüş depgini 6,7% deň boldy. Döwlet býujetiniň 2015-nji ýylda girdeji bölegi 100,6%, çykdajy bölegi bolsa 90% deň boldy. Býujetiň girdeji böleginiň 78,7% durmuş ulgamyny maliýeleşdirilmäge gönükdirildi. Ýerli býujetiň girdeji bölegi 101,7% derejede, çykdajy bölegi bolsa 96,4% ýerine ýetirildi. Aýlyk haklary, pensiýalar, döwlet kömek pullary we talyp haklary öz wagtynda doly möçberde maliýelşdirildi.
Häzirki wagtda Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň ýolbaşçylygynda ýurtda milli ykdysadyýetiň diwersifikasiýa edilmegine we oňa innowasion häsiýetiniň berilmegine gönükdirilen milli we döwlet maksatnamalaryna laýyklykda uly möçberli özgetrmeler amala aşyrylýar.
Şu nukdaýnazardan, soňky ýyllaryň içinde adaty bolan pudaklar, ýagny nebit-gaz toplumy, elektroenergetika, oba hojalygy, gurluşyk, ulag we aragatnaşyk pudagy düýpli ösüşe eýe boldy. Şunuň bilen bir wagtda, ykdysadyýetiň täze pudaklaryny: himiýa önümçiligini, dokma pudagyny, gurluşuk materiallary önümçiligini, we beýleki ýokary tehnologiýa pudaklaryny emele getirmek boýunça işler alnyp barylýar.
“Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdy 2012-2016-njy ýyllar üçin durmuş-ykdysady taýdan ösdürmek maksatnamasyny” amala aşyrmak boýunça geçirilýän işleriň çäklerinde orta möhletleýin geljekde ýokarda agzalan pudaklary mundan beýläk ösdürmäge gönükdirilen ýörite maksatnamalar işlenip düzüldi.Türkmenistan beýleki ýurtlar bilen özüniň daşary ykdysady gatnaşyklaryny işjeň ösdürýär. Bu gün Türkmenistan dünýäniň 107 sany ýurdy bilen söwda gatnaşyklaryny alyp barýar. 2015-nji ýylyň jemleri boýunça bölekleýin satuwyň hem ösüşi, ýagny ol 41,9 milliard manata deň bolandygy bellenildi.
Ykrar edilen tebigy gazyň gorlary boýunça dünýäde dördünji orny eýeleýän, şeýle hem geografik ýerleşiş aýratynlyklaryny nazara almak bilen, Türkmenistan özüniň halkara hyzmatdaşlygyny diwersifikasiýalaşdyrmak syýasatyny, hususan-da, energetika pudagynda, türkmen uglewodorod çeşmelerine we olary daşamagyň serişdelerine hyzmatdaşlaryň deň ygtyýarlylygyny üpjün etmek esasynda alyp barýar. Bu türkmen energiýa geçirjilerini halkara energetika bazaryna çykarmak üçin köpugurly ulag-turbageçiriji infrastrukturalarynyň döredilmegini göz öňüne tutýar.
Şuňa laýyklykda, ýurt adaty ulanýan ugurlary bilen bir hatarda, 2009-njy ýylda özüniň energiýa serişdeleriniň dünýä bazarlaryna iberilmegi üçin iki sany täze iri taslamany, ýagny Türkmenistan-Hytaý we Türkmenistan–Eýran ugry boýunça ikinji gaz geçirijisini amala aşyrdy, Türkmenistan-Owganystan-Pakistan-Hindistan ugry boýunça gaz geçirjisini hem hyzmatdaşlary bilen durmuşa geçirmeklige içgin girişdi.
Türkmenistan energiýa geçirjilerini Ýewropa döwletlerine ýetirmek babatda hem içgin gyzyklanmak bilen garaýar. Tebigy baýlyklar bilen birwagtda Türkmenistanyň energetika pudagynyň diwersifikasiýa strukturasy, ilkinji nobatda uglewodorod çig malyna esaslanan, senagatyň gaýtadan işleýän täze pudaklaryny döretmegiň üsti bilen yzygider amala aşyrylýar. Bu sebitiň ajaýyp geografiki ýerleşişini hasaba almak bilen, Merkezi Aziýa we Hazar zolagynda Türkmenistan halkara ulag taslamalaryny bilelikde işläp düzmegi möhüm hasaplaýar.
Türkmenistanyň energiýa ulgamy Merkezi Aziýanyň birleşen energiýa ulgamy bilen baglanyşykly we elektrik energiýanyň köp bölegini Owganystana, Eýrana, Türkiýä, Täjigistana we sebitiň beýleki ýurtlaryna eksport etmäge ukyply. Ýurduň energetika pudagynyň potensialy yzygiderli artdyrylýar: täze elektrostansiýalar we elektrogeçiriji ulgamlar gurulýar, bar bolan energetiki desgalaryň durky täzelenýär we döwrebaplaşdyrylýar. Türkmenistanyň Prezidentiniň kararyna laýyklykda Mary we Lebap welaýatlarynda ýokary woltly elektrogeçirijisi bolan asma liniýalaryň, podstansiýalaryň toplumynyň gurluşygy başlandy. Şeýle-de hereket edýän podstansiýalar täzeden gurlar we elektrostansiýalar üçin ätiýaçlyk şaýlary satyn alnar. Şu işler gutarandan soňra Türkmenistan özüniň Owganystana eksport edýän elektrik energiýasyny bäş esse köpeltmäge ukyply bolar. Şonuň ýaly hem, döredilen kuwwatly elektrik energiýany Pakistana we Täjigistana eksport etmäge mümkinçilik berer.
Türkmenistanyň himiýa we nebithimiýa toplumy dag himiýasyndan, esasy himiýadan, plastmas önümlerini öndürmekden, hojalykda ulanylýan himiki önümlerden hem-de senagatda peýdalanylýan uglerody öndürmekden ybarat bolup durýar.
Lebap welaýatynyň Gowurdak-Köýtendag ýerlerinde täze kaliý duzlarynyň ýataklary açyldy hem-de 2009-njy ýylda welaýatyň Garlyk şäherçesinde kaliý dökünlerini öndürýän Dag-magdan baýlaşdyryjy toplumynyň gurluşygyna başlandy. Kaliý dökünlerini öndürýän Dag-magdan baýlaşdyryjy toplumynyň gurluşygyna başlanmagy, munuň özi Türkmenistanyň ykdysadyýetine täze bir ulgamyň goşulýandygyny aňladýar. Şeýlelikde, kaliý duzlarynyň Garlyk ýatagy ýylda 1-den 1,5 million tonna çenli dökünleri öndürmäge ukyply, gelejekde bolsa 4 million tonna çenli artdyrylar. Toplumyň birinji nobatdakysynyň bahasy ABŞ-nyň bir milliard dollaryna barabardyr.
Türkmenistan ulag-aragatnaşyk ulgamynyň (demir we gara ýollarynyň, deňiz we derýa portlarynyň, turbageçiriji ulaglaryň) ösmegine bütin ýurduň ykdysadyýetiniň durnukly ösmegine ýardam edýän infrastrukturanyň esasy düzüjisi hökmünde uly ähmiýet berýär. Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow tarapyndan öňe sürlen ulag ulgamyndaky uly göwrümli halkara taslamalary sebitleýin we sebitara hyzmatdaşlyga täze itergi berer.
Häzirki wagtda Türkmenistanda uzynlygy 3080 km barabardyr. Garaşsyzlyk ýyllarynda olaryň uzynlygy 900 km çenli artdy. Tejen-Sarahs, Aşgabat-Garagum-Daşoguz ýaly täze demir ýollary guruldy.
Ýurdumyzyň ykdysady ösüşiniň ýokarlanmagy bilen ýük daşamaklygyň göwrümi hem artýar. Geçen ýylyň görkezijileri bilen deňeşdireniňde, 2015-nji ýylda ýük daşamaklygyň göwrümi 104% artdy. Häzirki wagtda Türkmenistan “Demirgazyk-Günorta”, “Günbatar-Gündogar” geçirijiler boýunça demir ýol ýüklerini daşamaklygyň halkara transmilli merkezleriniň iň irisi bolup durýar.
Türkmenistanyň çäginde uzynlygy 1400 km barabar bolan Şanhaý bilen Frankfurtyň arasynda gurlan Transaziýa-Ýewropa optiki süýümli geçiriji, radioreleý geçirijileri guruldy. Türkmenistanyň ilatly ýerleri durnukly aragatnaşyk bilen üpjün edildi.
Ýurdumyzyň toplumynyň wajyp wezipelerine ilaty doly derejede azyk önümleri bilen üpjün etmek, gaýtadan işleýiş senagatyny çig mal bilen üpjün etmek, önümçiligi ýokarlandyrmak we täze hojalyk gatnaşyklary ýola goýmak we yzygiderli azyk howpsuzlygyny üpjün etmek girýär.
Häzirki wagtda Türkmenistan özüni esasy azyk önümleri bilen doly üpjün edýär. 2011-nji ýylda Türkmenistan gallany eksport ediji ýurtlaryň hataryna girdi. Şol ýylda 217 müň tonna däne satuwa çykaryldy, onuň arasynda 150 müň tonna galany un görnüşinde çykaryldy. Garaşsyzlyk ýyllarynda Türkmenistanda täze ýokary tehnologik enjamlar bilen üpjün edilen, eksporta gönükdirilen tekstil senagaty guruldy we öňdebaryjy, ýokary öndürijilikli enjamlar bilen enjamlaşdyrylan 60 sany tekstil toplumlary we kärhanalar işe girizildi. Bu bolsa ýurtda pagta süýümini öndürmegiň kuwwatyny 3%-den 55%-e çenli artdyrmaga mümkinçilik berdi. 1995-nji ýyldan 2009-njy ýyla çenli döwürde nah matalaryň öndürilişi 8 esse artdy. Şunuň bilen “Türkmenistanda öndürilen” diýen nyşan bilen çykarylýan tekstil önümleriniň eksporty 29 esse artdy. Häzirki wagtda öndürilýän tekstil önümleriniň 80% töweregi Ýewropa Bileleşiginiň ýurtlaryna, ABŞ-na, ýurtlaryna, Ukraina we beýleki ýurtlara ugradylýar.
Ykdysadyýetiň goýum görkezijileriniň ýokary derejede bolmagy Türkmenistanyň gurluşyk toplumynyň tiz depginler bilen ösmegine getirdi. Senagat, dynç alyş, medeni ugurlara gönükdirilen Milli syýahatçylyk zolagy ýaly uly göwrümli gurluşyk taslamalaryndan başga-da ýurduň içinde ýaşaýyş jaý gurluşyklary hem alnyp barylýar. 2020-nji ýyla çenli döwür üçin obalaryň, şäherçeleriň, şäherleriň, etraplary we etrap merkezleriniň ilatynyň durmuş-ýaşaýyş şertlerini özgertmek boýunça Milli maksatnama amala aşyrylýar. Onuň esasy wezipeleri oba ilatynyň durmuşynyň ýokary derejesini, hemme ilatly ýerleriň deňagramly durmuş ösüşini üpjün etmekden ybaratdyr. Ýurtda ýokary ýeňillikli ýaşaýyş ipotekasy giň gerime eýe boldy.
| Bu ykdysadyýetalar makala ownuk makaladyr. Ony üýtgetmek hem-de ösdürmek arkaly Wikipediýa kömek edip bilersiňiz. |
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Türkmenistanyň ykdysadyýeti hakda maglumat, Türkmenistanyň ykdysadyýeti näme? Türkmenistanyň ykdysadyýeti näme diýmek?
Bu makalada hic bir maglumat hakynda yok Bu makalada upjun edilen maglumatlar hakynda salgylanma gorkezilmandir Bu maglumatlaryn ygtybarlylygy belli dal Bu mowzuga degisli ygtybarly cesme bilyan bolsanyz makalany uytgetmek hem de osdurmek arkaly salgylanma upjun etmek bilen okyjylara yardam berip bilersiniz Degisli yorgunli salgylanmalar gorkezilenden sonra bu duydurysy ocurmegi unutman Turkmenistanyn ykdysadyyeti Turkmenistanyn ykdysadyyetinin osusi orta mohletleyin we uzak mohletleyin dowurlere niyetlenen milli we dowlet maksatnamalary esasynda amala asyrylyar Hazirki dowurde Turkmenistanda cykaryan nebiti gaytadan isleyan himiya we himiya senagatlaryndan masyn gurlusyk we demiri gaytadan isleyan gurlusyk materiallaryny onduryan desgalar yenil we azyk senagatynyn karhanalary bilen upjun edilen kop pudakly durli maksatly ykdysadyyet doredildi Turkmenistanyn icerki onuminin 2015 nji yylda osus depgini 6 7 den boldy Dowlet byujetinin 2015 nji yylda girdeji bolegi 100 6 cykdajy bolegi bolsa 90 den boldy Byujetin girdeji boleginin 78 7 durmus ulgamyny maliyelesdirilmage gonukdirildi Yerli byujetin girdeji bolegi 101 7 derejede cykdajy bolegi bolsa 96 4 yerine yetirildi Aylyk haklary pensiyalar dowlet komek pullary we talyp haklary oz wagtynda doly mocberde maliyelsdirildi Hazirki wagtda Turkmenistanyn Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyn yolbascylygynda yurtda milli ykdysadyyetin diwersifikasiya edilmegine we ona innowasion hasiyetinin berilmegine gonukdirilen milli we dowlet maksatnamalaryna layyklykda uly mocberli ozgetrmeler amala asyrylyar Su nukdaynazardan sonky yyllaryn icinde adaty bolan pudaklar yagny nebit gaz toplumy elektroenergetika oba hojalygy gurlusyk ulag we aragatnasyk pudagy duypli osuse eye boldy Sunun bilen bir wagtda ykdysadyyetin taze pudaklaryny himiya onumciligini dokma pudagyny gurlusuk materiallary onumciligini we beyleki yokary tehnologiya pudaklaryny emele getirmek boyunca isler alnyp barylyar Turkmenistanyn Prezidentinin yurdy 2012 2016 njy yyllar ucin durmus ykdysady taydan osdurmek maksatnamasyny amala asyrmak boyunca gecirilyan islerin caklerinde orta mohletleyin geljekde yokarda agzalan pudaklary mundan beylak osdurmage gonukdirilen yorite maksatnamalar islenip duzuldi Turkmenistan beyleki yurtlar bilen ozunin dasary ykdysady gatnasyklaryny isjen osduryar Bu gun Turkmenistan dunyanin 107 sany yurdy bilen sowda gatnasyklaryny alyp baryar 2015 nji yylyn jemleri boyunca bolekleyin satuwyn hem osusi yagny ol 41 9 milliard manata den bolandygy bellenildi Ykrar edilen tebigy gazyn gorlary boyunca dunyade dordunji orny eyeleyan seyle hem geografik yerlesis ayratynlyklaryny nazara almak bilen Turkmenistan ozunin halkara hyzmatdaslygyny diwersifikasiyalasdyrmak syyasatyny hususan da energetika pudagynda turkmen uglewodorod cesmelerine we olary dasamagyn serisdelerine hyzmatdaslaryn den ygtyyarlylygyny upjun etmek esasynda alyp baryar Bu turkmen energiya gecirjilerini halkara energetika bazaryna cykarmak ucin kopugurly ulag turbageciriji infrastrukturalarynyn doredilmegini goz onune tutyar Suna layyklykda yurt adaty ulanyan ugurlary bilen bir hatarda 2009 njy yylda ozunin energiya serisdelerinin dunya bazarlaryna iberilmegi ucin iki sany taze iri taslamany yagny Turkmenistan Hytay we Turkmenistan Eyran ugry boyunca ikinji gaz gecirijisini amala asyrdy Turkmenistan Owganystan Pakistan Hindistan ugry boyunca gaz gecirjisini hem hyzmatdaslary bilen durmusa gecirmeklige icgin girisdi Turkmenistan energiya gecirjilerini Yewropa dowletlerine yetirmek babatda hem icgin gyzyklanmak bilen garayar Tebigy baylyklar bilen birwagtda Turkmenistanyn energetika pudagynyn diwersifikasiya strukturasy ilkinji nobatda uglewodorod cig malyna esaslanan senagatyn gaytadan isleyan taze pudaklaryny doretmegin usti bilen yzygider amala asyrylyar Bu sebitin ajayyp geografiki yerlesisini hasaba almak bilen Merkezi Aziya we Hazar zolagynda Turkmenistan halkara ulag taslamalaryny bilelikde islap duzmegi mohum hasaplayar Turkmenistanyn energiya ulgamy Merkezi Aziyanyn birlesen energiya ulgamy bilen baglanysykly we elektrik energiyanyn kop bolegini Owganystana Eyrana Turkiya Tajigistana we sebitin beyleki yurtlaryna eksport etmage ukyply Yurdun energetika pudagynyn potensialy yzygiderli artdyrylyar taze elektrostansiyalar we elektrogeciriji ulgamlar gurulyar bar bolan energetiki desgalaryn durky tazelenyar we dowrebaplasdyrylyar Turkmenistanyn Prezidentinin kararyna layyklykda Mary we Lebap welayatlarynda yokary woltly elektrogecirijisi bolan asma liniyalaryn podstansiyalaryn toplumynyn gurlusygy baslandy Seyle de hereket edyan podstansiyalar tazeden gurlar we elektrostansiyalar ucin atiyaclyk saylary satyn alnar Su isler gutarandan sonra Turkmenistan ozunin Owganystana eksport edyan elektrik energiyasyny bas esse kopeltmage ukyply bolar Sonun yaly hem doredilen kuwwatly elektrik energiyany Pakistana we Tajigistana eksport etmage mumkincilik berer Turkmenistanyn himiya we nebithimiya toplumy dag himiyasyndan esasy himiyadan plastmas onumlerini ondurmekden hojalykda ulanylyan himiki onumlerden hem de senagatda peydalanylyan uglerody ondurmekden ybarat bolup duryar Lebap welayatynyn Gowurdak Koytendag yerlerinde taze kaliy duzlarynyn yataklary acyldy hem de 2009 njy yylda welayatyn Garlyk sahercesinde kaliy dokunlerini onduryan Dag magdan baylasdyryjy toplumynyn gurlusygyna baslandy Kaliy dokunlerini onduryan Dag magdan baylasdyryjy toplumynyn gurlusygyna baslanmagy munun ozi Turkmenistanyn ykdysadyyetine taze bir ulgamyn gosulyandygyny anladyar Seylelikde kaliy duzlarynyn Garlyk yatagy yylda 1 den 1 5 million tonna cenli dokunleri ondurmage ukyply gelejekde bolsa 4 million tonna cenli artdyrylar Toplumyn birinji nobatdakysynyn bahasy ABS nyn bir milliard dollaryna barabardyr Turkmenistan ulag aragatnasyk ulgamynyn demir we gara yollarynyn deniz we derya portlarynyn turbageciriji ulaglaryn osmegine butin yurdun ykdysadyyetinin durnukly osmegine yardam edyan infrastrukturanyn esasy duzujisi hokmunde uly ahmiyet beryar Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow tarapyndan one surlen ulag ulgamyndaky uly gowrumli halkara taslamalary sebitleyin we sebitara hyzmatdaslyga taze itergi berer Hazirki wagtda Turkmenistanda uzynlygy 3080 km barabardyr Garassyzlyk yyllarynda olaryn uzynlygy 900 km cenli artdy Tejen Sarahs Asgabat Garagum Dasoguz yaly taze demir yollary guruldy Yurdumyzyn ykdysady osusinin yokarlanmagy bilen yuk dasamaklygyn gowrumi hem artyar Gecen yylyn gorkezijileri bilen denesdireninde 2015 nji yylda yuk dasamaklygyn gowrumi 104 artdy Hazirki wagtda Turkmenistan Demirgazyk Gunorta Gunbatar Gundogar gecirijiler boyunca demir yol yuklerini dasamaklygyn halkara transmilli merkezlerinin in irisi bolup duryar Turkmenistanyn caginde uzynlygy 1400 km barabar bolan Sanhay bilen Frankfurtyn arasynda gurlan Transaziya Yewropa optiki suyumli geciriji radioreley gecirijileri guruldy Turkmenistanyn ilatly yerleri durnukly aragatnasyk bilen upjun edildi Yurdumyzyn toplumynyn wajyp wezipelerine ilaty doly derejede azyk onumleri bilen upjun etmek gaytadan isleyis senagatyny cig mal bilen upjun etmek onumciligi yokarlandyrmak we taze hojalyk gatnasyklary yola goymak we yzygiderli azyk howpsuzlygyny upjun etmek giryar Hazirki wagtda Turkmenistan ozuni esasy azyk onumleri bilen doly upjun edyar 2011 nji yylda Turkmenistan gallany eksport ediji yurtlaryn hataryna girdi Sol yylda 217 mun tonna dane satuwa cykaryldy onun arasynda 150 mun tonna galany un gornusinde cykaryldy Garassyzlyk yyllarynda Turkmenistanda taze yokary tehnologik enjamlar bilen upjun edilen eksporta gonukdirilen tekstil senagaty guruldy we ondebaryjy yokary ondurijilikli enjamlar bilen enjamlasdyrylan 60 sany tekstil toplumlary we karhanalar ise girizildi Bu bolsa yurtda pagta suyumini ondurmegin kuwwatyny 3 den 55 e cenli artdyrmaga mumkincilik berdi 1995 nji yyldan 2009 njy yyla cenli dowurde nah matalaryn ondurilisi 8 esse artdy Sunun bilen Turkmenistanda ondurilen diyen nysan bilen cykarylyan tekstil onumlerinin eksporty 29 esse artdy Hazirki wagtda ondurilyan tekstil onumlerinin 80 toweregi Yewropa Bilelesiginin yurtlaryna ABS na yurtlaryna Ukraina we beyleki yurtlara ugradylyar Ykdysadyyetin goyum gorkezijilerinin yokary derejede bolmagy Turkmenistanyn gurlusyk toplumynyn tiz depginler bilen osmegine getirdi Senagat dync alys medeni ugurlara gonukdirilen Milli syyahatcylyk zolagy yaly uly gowrumli gurlusyk taslamalaryndan basga da yurdun icinde yasayys jay gurlusyklary hem alnyp barylyar 2020 nji yyla cenli dowur ucin obalaryn sahercelerin saherlerin etraplary we etrap merkezlerinin ilatynyn durmus yasayys sertlerini ozgertmek boyunca Milli maksatnama amala asyrylyar Onun esasy wezipeleri oba ilatynyn durmusynyn yokary derejesini hemme ilatly yerlerin denagramly durmus osusini upjun etmekden ybaratdyr Yurtda yokary yenillikli yasayys ipotekasy gin gerime eye boldy Bu ykdysadyyetalar makala ownuk makaladyr Ony uytgetmek hem de osdurmek arkaly Wikipediya komek edip bilersiniz