Azərbaycan
Deutschland
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Украина
Kot d Iwuar Baýdag Gerb Piliory kenary Piliory kenary we resmi taýdan Kot d Iwuar respublikasy Kot d Iwuar Günbatar Afri
Kot d’Iwuar
| |||||
Piliory kenary, Piliory kenary we resmi taýdan Kot-d'Iwuar respublikasy, Kot-d'Iwuar Günbatar Afrikanyň günorta kenarynda ýerleşýän ýurt. Piliory kenarýaka syýasy paýtagty ýurduň merkezindäki oumoussoukro, ykdysady paýtagty we iň uly şäheri port şäheri Abidjan. Demirgazyk-günbatarda Gwineýa, günbatarda Liberiýa, demirgazyk-günbatarda Mali, demirgazyk-gündogarda Burkina Faso, gündogarda Gana we günortada Gwineýa aýlagy (Atlantik ummany) bilen serhetleşýär. Respublikanyň resmi dili fransuz dilidir, Baule, Dioula, Dan, Anyin we Cebaara Senufo ýaly ýerli ýerli diller hem giňden ulanylýar. Umuman, Piliory kenarynda 78 töweregi dürli dil bar. Muslimurtda köp sanly musulman, hristian (esasanam Rim katolikleri) we dürli ýerli dinler bar.
Taryh
Ilkinji ýazylan taryh Demirgazyk Afrika (Berber) söwdagärleriniň ýyl ýazgylarynda ýüze çykýar, irki Rim döwründen bäri Saharanyň üsti bilen duz, gullar, altyn we beýleki harytlar bilen kerwen söwdasy edipdir. Saharanyň aňyrsyndaky söwda ýollarynyň günorta terminallary çölüň gyrasynda ýerleşýärdi we ol ýerden goşmaça söwda ýagyş tokaýynyň gyrasyna çenli uzalyp gidýärdi. Has möhüm terminallar - Djenné, Gao we Timbuctu - beýik Sudan imperiýalarynyň ösen esasy söwda merkezlerine öwrüldi.
Güýçli harby güýçleri bilen söwda ýollaryna gözegçilik etmek bilen bu imperiýalar goňşy döwletlerde agalyk edip bilipdir. Sudan imperiýalary hem yslam biliminiň merkezlerine öwrüldi. Yslam Günbatar Sudanda Demirgazyk Afrikadan gelen musulman Berber söwdagärleri tarapyndan girizilipdi; köp möhüm hökümdarlaryň imana gelmeginden soň çalt ýaýrady. XI asyrdan başlap, Sudan imperiýalarynyň hökümdarlary Yslamy kabul edip, günorta Piliory kenarýakasynyň demirgazyk sebitlerine günorta ýaýrady.
Sudan imperiýalarynyň iň irki döwürleri bolan Gana imperiýasy, häzirki günorta-gündogar Mawritaniýa we Maliniň günortasy bilen XIV-XIII asyrlaryň arasynda gülläp ösüpdir. XI asyrda kuwwatynyň iň ýokary derejesine ýeten ýerler, Atlantik ummanyndan Timbuktuna çenli uzalypdyr. Gana pese gaçandan soň Mali imperiýasy XIV asyryň başlarynda iň ýokary derejesine ýeten güýçli musulman döwletine öwrüldi. Piliory kenaryndaky Mali imperiýasynyň çäkleri Odieneniň töweregindäki demirgazyk-günbatar burç bilen çäklenýärdi.
XIV asyryň ahyrynda haýal peselmegi içerki düşünişmezliklerden we wassal döwletleriň gozgalaňlaryndan soň, Songhai XIV-XVI asyrlaryň arasynda imperiýa hökmünde gülläp ösdi. Songhai toparlaýyn söweşlere sebäp bolan içerki düşünişmezlikdenem ejizledi. Bu düşünişmezlik, günorta tarap tokaý guşagyna tarap göçüp gitdi. Southernurduň günorta ýarysyny öz içine alýan gür gür tokaý, demirgazykda ýüze çykan iri syýasy guramalara päsgelçilik döretdi. Inhabitantsaşaýjylar obalarda ýa-da obalaryň toparlarynda ýaşaýardylar; daşarky dünýä bilen aragatnaşyklary uzak aralykdaky söwdagärleriň üsti bilen süzüldi. Oba adamlary ekerançylyk we awçylyk bilen meşgullandylar.
Goňşy Gana bilen deňeşdirilende, Piliory kenary gulçulyk we gul reýdini amala aşyrsa-da, gul söwdasyndan az zyýan çekdi. Europeanewropaly gul we söwda gämileri kenarýakasyndaky beýleki ýerleri makul bildi. Ilkinji ýazylan Europeanewropanyň Günbatar Afrika syýahaty 1482-nji ýylda portugaliýalylar tarapyndan amala aşyryldy. Günbatar Afrikanyň ilkinji fransuz şäherçesi Sent-Luis XVII asyryň ortalarynda Senegalda esaslandyryldy, şol bir wagtyň özünde Gollandiýalylar fransuzlara boýun boldy Dakaryň golaýyndaky Gor adasyndaky şäherçe. 1637-nji ýylda Altyn kenar (häzirki Gana) bilen serhet ýakasyndaky Assinie şäherinde fransuz missiýasy döredildi. .Ewropalylar bu döwürde ýerli gulçulyk tejribesini basyp ýatyrdylar we söwdagärlerine söwdany gadagan etdiler.
Emma Assininiň diri galmagy howplydy; fransuzlar XIX asyryň ortalaryna çenli Piliory kenarynda berk gurulmady. 1843–4-nji ýyllarda fransuz admiraly Lui Edouard Bouët-Willaumez Grand Bassam we Assini sebitleriniň patyşalary bilen şertnamalara gol çekip, sebitlerini fransuz goragçysy etdi. Fransuz gözlegçileri, missionerler, söwda kompaniýalary we esgerler fransuzlaryň gözegçiligindäki sebiti lagun sebitinden kem-kemden giňeltdiler. Arassalamak 1915-nji ýyla çenli amala aşyrylmady.
1880-nji ýyllaryň ahyrynda Fransiýa Piliory kenarýaka sebitlerine gözegçilik edipdi we 1889-njy ýylda Angliýa bu sebitde Fransiýanyň özygtyýarlylygyny ykrar etdi. Şol ýyl Fransiýa Treýh-Laplène sebitiň titul häkimi diýip bellendi. 1893-nji ýylda Piliory kenary fransuz koloniýasyna öwrüldi we kapitan Binger häkim wezipesine bellendi. 1892-nji ýylda Liberiýa we 1893-nji ýylda Angliýa bilen baglaşylan şertnamalar koloniýanyň gündogar we günbatar araçäklerini kesgitledi, emma fransuz hökümetiniň Upperokarky Woltanyň (häzirki Burkina Faso) böleklerini birikdirmek tagallalary sebäpli 1947-nji ýyla çenli kesgitlenmedi. Ykdysady we administratiw sebäplere görä Fransuz Sudany (häzirki Mali) Piliory kenaryna.
Fransiýanyň esasy maksady eksport önümçiligini höweslendirmekdi. Tiz wagt kenar ýakasynda kofe, kakao we palma ýagy ekinleri ekildi. Piliory kenary, köp sanly ilaty bolan Günbatar Afrikanyň ýeke-täk ýurdy hökmünde tapawutlandy; Günbatar we Merkezi Afrikanyň başga bir ýerinde fransuzlar we iňlisler esasan býurokratlardy. Netijede, fransuz raýatlary kakao, kofe we banan plantasiýalarynyň üçden birine eýe bolup, ýerli mejbury zähmet ulgamyny kabul etdiler.
Baoulyň başlygynyň ogly Feliks Houphout-Boigny, Piliory kenaryndaky garaşsyzlygyň atasy boldy. 1944-nji ýylda özi ýaly Afrika kakao daýhanlary üçin ýurtda ilkinji oba hojalygy kärdeşler arkalaşygy döretdi. Kolonial syýasatyň fransuz ekin meýdanlarynyň eýelerine oňaýlydygyna gahar edip, kärdeşler arkalaşyklary migrant işçileri öz fermalaryna işe almak üçin birleşdiler. Houphouët-Boigny tiz wagtdan meşhurlyga eýe boldy we bir ýylyň içinde Pari indäki Fransuz mejlisine saýlandy. Bir ýyldan soň fransuzlar mejbury zähmeti ýatyrdylar. Houphout-Boigny, Piliory kenarýakasynyň ençeme ýyllap eden gatnaşyklaryndan peýdalanjakdygyna ynam bildirip, Fransiýanyň hökümeti bilen berk gatnaşyk gurupdy. Fransiýa ony ministr edip, Europeanewropa hökümetinde ministr bolan ilkinji afrikaly etdi.
1956-njy ýylda daşary ýurt özgertmeleri kanuny (Loi Kadre) bilen Fransiýa bilen gatnaşyklarda öwrülişik pursaty gazanyldy, bu karar Pari Parisden birnäçe ygtyýarlyklary Fransiýanyň Günbatar Afrikasynyň saýlanan sebit hökümetlerine geçirdi we sesleriň deňsizligini aýyrdy. 1958-nji ýylda Piliory kenary, Fransuz bileleşiginiň ornuny tutan fransuz jemgyýetiniň özbaşdak agzasy boldy.
Garaşsyzlyk döwründe (1960) bu ýurt Fransiýanyň Günbatar Afrikasynyň iň gülläp ösýän ýeri bolup, sebitiň umumy eksportynyň 40% -inden gowragyny goşdy. Houphouët-Boigny ilkinji prezident bolanda, hökümeti daýhanlara önümçiligi hasam höweslendirmek üçin önümleri üçin gowy bahalar berdi, bu töwerekdäki ýurtlardan işçileriň ep-esli göçmegi bilen hasam güýçlendi. Kofe önümçiligi ep-esli ýokarlandy we Piliory kenaryny dünýä önümçiliginde Braziliýadan we Kolumbiýadan soň üçünji ýeri eýeledi. 1979-njy ýyla çenli bu ýurt dünýäde kakao öndürijisi boldy. Şeýle hem, ananas we palma ýagyny Afrikanyň öňdebaryjy eksportçysy boldy. Fransuz tehnikleri "Iwoirian gudratyna" goşant goşdular. Beýleki Afrika ýurtlarynda adamlar garaşsyzlykdan soň ýewropalylary kowup çykardylar, emma Piliory kenaryna girdiler. Fransuz jemgyýeti garaşsyzlykdan ozal 30,000-den 1980-nji ýylda 60 000-e ýetdi, köpüsi mugallymlar, ýolbaşçylar we geňeşçiler. [42 ] Ykdysadyýet 20 ýylyň dowamynda her ýyl 10% töweregi ösüş depginini saklady - bu Afrikanyň nebit eksport etmeýän ýurtlarynyň iň ýokarysy.
Houphouët-Boigniniň bir partiýaly dolandyryşy syýasy bäsdeşlik üçin amatly däldi. 2000-nji ýylda Piliory kenarýakasynyň prezidenti boljak Laurent Gbagbo, “Front Populaire Ivoirien” -i esaslandyryp, Houphou-Boigniniň gaharyny getirenden soň, 1980-nji ýyllarda ýurtdan gaçmaly boldy. Houphout-Boigny, saýlamagyny dowam etdirýän ilata giňden ýüzlenmegine esaslandy. Uly taslamalary ösdürmäge berýän ünsi sebäpli tankyt edildi.
Köpler öz obasy oumoussoukrony täze syýasy paýtagta öwürmek üçin sarp edilen millionlarça dollaryň biderek bolandygyny duýdular; beýlekiler onuň merkezinde parahatçylyk, bilim we din merkezini döretmek baradaky pikirini goldadylar. 1980-nji ýyllaryň başynda dünýädäki çökgünlik we ýerli guraklyk Iwoýriýanyň ykdysadyýetine şok tolkunlaryny iberdi. Agaçlaryň aşa köp bolmagy we şekeriň bahasynyň pese gaçmagy sebäpli ýurduň daşarky karzy üç esse ýokarlandy. Abidjanda jenaýat ep-esli ýokarlandy, sebäbi obalylaryň sany çökgünlik sebäpli ýüze çykan işsizligi güýçlendirdi.
1990-njy ýylda ýüzlerçe döwlet işgäri institusional korrupsiýa nägilelik bildirýän talyplar bilen iş taşlaýyş etdi. Bulaşyklyk hökümeti köp partiýaly demokratiýany goldamaga mejbur etdi. Houphout-Boigny gitdigiçe ejizleşdi we 1993-nji ýylda aradan çykdy. Henri Konan Bedeni mirasdüşer hökmünde saýlady.
2002-nji ýylyň 19-njy sentýabrynda ir bilen prezident Italiýada bolanda ýaragly gozgalaň boldy. Demobilizasiýa edilmeli goşunlar gozgalaň turuzdylar we birnäçe şäherde hüjüm guradylar. Abidjanda esasy endandar kazarmasy üçin söweş daň atýança dowam etdi, ýöne günortanlyk hökümet güýçleri Abidjany üpjün etdi. Theurduň demirgazygyndaky gözegçiligini ýitiripdiler we gozgalaňçy güýçler demirgazykdaky Bouake şäherinde berkitme gurdular.
Gozgalaňçylar ýene Abidjana tarap hereket etjekdikleri bilen haýbat atdylar we Fransiýa öňe gitmek üçin ýurtdaky bazasyndan goşun iberdi. Fransuzlar öz raýatlaryny howpdan goraýandyklaryny aýtdylar, ýöne olaryň ýerleşdirilmegi hökümet güýçlerine-de kömek etdi. Fransuzlaryň iki tarapa kömek edýändigi hakykat hökmünde kesgitlenmedi; emma her tarap fransuzlary garşy tarapy goldamakda günäkärledi. Uzak möhletde fransuz hereketleriniň ýagdaýy gowulaşdyrandygy ýa-da erbetleşendigi jedelli. Şol gije bolup geçen zatlar hem jedelli. Hökümet ozalky prezident Robert Guäniň agdarlyşyk synanyşygyna ýolbaşçylyk edendigini öňe sürdi we döwlet telewideniýesi onuň jesediniň köçede suratlaryny görkezdi; Garşy çykýan aýyplamalarda onuň we başga-da 15 adamyň öýünde öldürilendigi, jesediniň bolsa jenaýat jogapkärçiligine çekilmegi üçin köçelere çykarylandygy aýdylýar. Alassane Ouattara Germaniýanyň ilçihanasyna pena berdi; öýi ýandy. Prezident Gbagbo Italiýa saparyny gysgaltdy we gaýdyp geleninde telewideniýede eden çykyşynda gozgalaňçylaryň käbiriniň daşary ýurtly migrant işçileriň ýaşaýan kiçijik şäherlerinde gizlenýändigini aýtdy. Endandarlar we hüşgärler müňlerçe adamyň öýlerini gabadylar we ýakdylar, ýaşaýjylara hüjüm etdiler.
Demirgazyk ilatynyň köpüsiniň goldawyna eýe bolan gozgalaňçylar bilen irki ýaraşyk gysga möhletli boldy we kakao ösdürip ýetişdirýän esasy sebitlerde söweş başlandy. Fransiýa atyşygyň araçägini saklamak üçin goşun iberdi, Liberiýadan we Sierra Leondan söweşijiler we söweşijiler ýaly söweşijiler günbataryň käbir ýerlerini basyp almak üçin krizisden peýdalandy.
2010-njy ýylda geçirilen prezident saýlawy 2010–2011-nji ýyllardaky Iworiýa krizisine we Ikinji Piliwan raýat urşuna sebäp boldy. Halkara guramalar iki tarap tarapyndan-da köp sanly adam hukuklarynyň bozulandygyny habar berdiler. Duekou şäherinde ýüzlerçe adam öldürildi. Golaýda ýerleşýän Blekinde onlarça adam öldürildi. BMG we Fransuz güýçleri Gbagbo garşy harby çäre gördi. Gbagbo 2011-nji ýylyň 11-nji aprelinde öz rezidensiýasyna edilen reýdden soň tussag edildi. Uruş zerarly ýurda uly zeper ýetdi we Ouattaranyň ykdysadyýeti dikeltmek we Ivoriýalylary birleşdirmek üçin kyn meselä miras galandygy mälim edildi. Gbagbo 2016-njy ýylyň ýanwar aýynda Gaagadaky Halkara Jenaýat Kazyýetine äkidildi. Kazyýet tarapyndan aklanandygy yglan edildi, ýöne 2019-njy ýylyň ýanwar aýynda şertli ýagdaýda boşadyldy. Belgiýa kabul ediji ýurt hökmünde bellendi.
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Kot d’Iwuar hakda maglumat, Kot d’Iwuar näme? Kot d’Iwuar näme diýmek?
Kot d Iwuar Baydag Gerb Piliory kenary Piliory kenary we resmi taydan Kot d Iwuar respublikasy Kot d Iwuar Gunbatar Afrikanyn gunorta kenarynda yerlesyan yurt Piliory kenaryaka syyasy paytagty yurdun merkezindaki oumoussoukro ykdysady paytagty we in uly saheri port saheri Abidjan Demirgazyk gunbatarda Gwineya gunbatarda Liberiya demirgazyk gunbatarda Mali demirgazyk gundogarda Burkina Faso gundogarda Gana we gunortada Gwineya aylagy Atlantik ummany bilen serhetlesyar Respublikanyn resmi dili fransuz dilidir Baule Dioula Dan Anyin we Cebaara Senufo yaly yerli yerli diller hem ginden ulanylyar Umuman Piliory kenarynda 78 toweregi durli dil bar Muslimurtda kop sanly musulman hristian esasanam Rim katolikleri we durli yerli dinler bar TaryhIlkinji yazylan taryh Demirgazyk Afrika Berber sowdagarlerinin yyl yazgylarynda yuze cykyar irki Rim dowrunden bari Saharanyn usti bilen duz gullar altyn we beyleki harytlar bilen kerwen sowdasy edipdir Saharanyn anyrsyndaky sowda yollarynyn gunorta terminallary colun gyrasynda yerlesyardi we ol yerden gosmaca sowda yagys tokayynyn gyrasyna cenli uzalyp gidyardi Has mohum terminallar Djenne Gao we Timbuctu beyik Sudan imperiyalarynyn osen esasy sowda merkezlerine owruldi Guycli harby guycleri bilen sowda yollaryna gozegcilik etmek bilen bu imperiyalar gonsy dowletlerde agalyk edip bilipdir Sudan imperiyalary hem yslam biliminin merkezlerine owruldi Yslam Gunbatar Sudanda Demirgazyk Afrikadan gelen musulman Berber sowdagarleri tarapyndan girizilipdi kop mohum hokumdarlaryn imana gelmeginden son calt yayrady XI asyrdan baslap Sudan imperiyalarynyn hokumdarlary Yslamy kabul edip gunorta Piliory kenaryakasynyn demirgazyk sebitlerine gunorta yayrady Sudan imperiyalarynyn in irki dowurleri bolan Gana imperiyasy hazirki gunorta gundogar Mawritaniya we Malinin gunortasy bilen XIV XIII asyrlaryn arasynda gullap osupdir XI asyrda kuwwatynyn in yokary derejesine yeten yerler Atlantik ummanyndan Timbuktuna cenli uzalypdyr Gana pese gacandan son Mali imperiyasy XIV asyryn baslarynda in yokary derejesine yeten guycli musulman dowletine owruldi Piliory kenaryndaky Mali imperiyasynyn cakleri Odienenin toweregindaki demirgazyk gunbatar burc bilen caklenyardi XIV asyryn ahyrynda hayal peselmegi icerki dusunismezliklerden we wassal dowletlerin gozgalanlaryndan son Songhai XIV XVI asyrlaryn arasynda imperiya hokmunde gullap osdi Songhai toparlayyn soweslere sebap bolan icerki dusunismezlikdenem ejizledi Bu dusunismezlik gunorta tarap tokay gusagyna tarap gocup gitdi Southernurdun gunorta yarysyny oz icine alyan gur gur tokay demirgazykda yuze cykan iri syyasy guramalara pasgelcilik doretdi Inhabitantsasayjylar obalarda ya da obalaryn toparlarynda yasayardylar dasarky dunya bilen aragatnasyklary uzak aralykdaky sowdagarlerin usti bilen suzuldi Oba adamlary ekerancylyk we awcylyk bilen mesgullandylar Gonsy Gana bilen denesdirilende Piliory kenary gulculyk we gul reydini amala asyrsa da gul sowdasyndan az zyyan cekdi Europeanewropaly gul we sowda gamileri kenaryakasyndaky beyleki yerleri makul bildi Ilkinji yazylan Europeanewropanyn Gunbatar Afrika syyahaty 1482 nji yylda portugaliyalylar tarapyndan amala asyryldy Gunbatar Afrikanyn ilkinji fransuz sahercesi Sent Luis XVII asyryn ortalarynda Senegalda esaslandyryldy sol bir wagtyn ozunde Gollandiyalylar fransuzlara boyun boldy Dakaryn golayyndaky Gor adasyndaky saherce 1637 nji yylda Altyn kenar hazirki Gana bilen serhet yakasyndaky Assinie saherinde fransuz missiyasy doredildi Ewropalylar bu dowurde yerli gulculyk tejribesini basyp yatyrdylar we sowdagarlerine sowdany gadagan etdiler Emma Assininin diri galmagy howplydy fransuzlar XIX asyryn ortalaryna cenli Piliory kenarynda berk gurulmady 1843 4 nji yyllarda fransuz admiraly Lui Edouard Bouet Willaumez Grand Bassam we Assini sebitlerinin patysalary bilen sertnamalara gol cekip sebitlerini fransuz goragcysy etdi Fransuz gozlegcileri missionerler sowda kompaniyalary we esgerler fransuzlaryn gozegciligindaki sebiti lagun sebitinden kem kemden gineltdiler Arassalamak 1915 nji yyla cenli amala asyrylmady 1880 nji yyllaryn ahyrynda Fransiya Piliory kenaryaka sebitlerine gozegcilik edipdi we 1889 njy yylda Angliya bu sebitde Fransiyanyn ozygtyyarlylygyny ykrar etdi Sol yyl Fransiya Treyh Laplene sebitin titul hakimi diyip bellendi 1893 nji yylda Piliory kenary fransuz koloniyasyna owruldi we kapitan Binger hakim wezipesine bellendi 1892 nji yylda Liberiya we 1893 nji yylda Angliya bilen baglasylan sertnamalar koloniyanyn gundogar we gunbatar aracaklerini kesgitledi emma fransuz hokumetinin Upperokarky Woltanyn hazirki Burkina Faso boleklerini birikdirmek tagallalary sebapli 1947 nji yyla cenli kesgitlenmedi Ykdysady we administratiw sebaplere gora Fransuz Sudany hazirki Mali Piliory kenaryna Fransiyanyn esasy maksady eksport onumciligini howeslendirmekdi Tiz wagt kenar yakasynda kofe kakao we palma yagy ekinleri ekildi Piliory kenary kop sanly ilaty bolan Gunbatar Afrikanyn yeke tak yurdy hokmunde tapawutlandy Gunbatar we Merkezi Afrikanyn basga bir yerinde fransuzlar we inlisler esasan byurokratlardy Netijede fransuz rayatlary kakao kofe we banan plantasiyalarynyn ucden birine eye bolup yerli mejbury zahmet ulgamyny kabul etdiler Baoulyn baslygynyn ogly Feliks Houphout Boigny Piliory kenaryndaky garassyzlygyn atasy boldy 1944 nji yylda ozi yaly Afrika kakao dayhanlary ucin yurtda ilkinji oba hojalygy kardesler arkalasygy doretdi Kolonial syyasatyn fransuz ekin meydanlarynyn eyelerine onaylydygyna gahar edip kardesler arkalasyklary migrant iscileri oz fermalaryna ise almak ucin birlesdiler Houphouet Boigny tiz wagtdan meshurlyga eye boldy we bir yylyn icinde Pari indaki Fransuz mejlisine saylandy Bir yyldan son fransuzlar mejbury zahmeti yatyrdylar Houphout Boigny Piliory kenaryakasynyn enceme yyllap eden gatnasyklaryndan peydalanjakdygyna ynam bildirip Fransiyanyn hokumeti bilen berk gatnasyk gurupdy Fransiya ony ministr edip Europeanewropa hokumetinde ministr bolan ilkinji afrikaly etdi 1956 njy yylda dasary yurt ozgertmeleri kanuny Loi Kadre bilen Fransiya bilen gatnasyklarda owrulisik pursaty gazanyldy bu karar Pari Parisden birnace ygtyyarlyklary Fransiyanyn Gunbatar Afrikasynyn saylanan sebit hokumetlerine gecirdi we seslerin densizligini ayyrdy 1958 nji yylda Piliory kenary Fransuz bilelesiginin ornuny tutan fransuz jemgyyetinin ozbasdak agzasy boldy Garassyzlyk dowrunde 1960 bu yurt Fransiyanyn Gunbatar Afrikasynyn in gullap osyan yeri bolup sebitin umumy eksportynyn 40 inden gowragyny gosdy Houphouet Boigny ilkinji prezident bolanda hokumeti dayhanlara onumciligi hasam howeslendirmek ucin onumleri ucin gowy bahalar berdi bu towerekdaki yurtlardan iscilerin ep esli gocmegi bilen hasam guyclendi Kofe onumciligi ep esli yokarlandy we Piliory kenaryny dunya onumciliginde Braziliyadan we Kolumbiyadan son ucunji yeri eyeledi 1979 njy yyla cenli bu yurt dunyade kakao ondurijisi boldy Seyle hem ananas we palma yagyny Afrikanyn ondebaryjy eksportcysy boldy Fransuz tehnikleri Iwoirian gudratyna gosant gosdular Beyleki Afrika yurtlarynda adamlar garassyzlykdan son yewropalylary kowup cykardylar emma Piliory kenaryna girdiler Fransuz jemgyyeti garassyzlykdan ozal 30 000 den 1980 nji yylda 60 000 e yetdi kopusi mugallymlar yolbascylar we genesciler 42 Ykdysadyyet 20 yylyn dowamynda her yyl 10 toweregi osus depginini saklady bu Afrikanyn nebit eksport etmeyan yurtlarynyn in yokarysy Houphouet Boigninin bir partiyaly dolandyrysy syyasy basdeslik ucin amatly daldi 2000 nji yylda Piliory kenaryakasynyn prezidenti boljak Laurent Gbagbo Front Populaire Ivoirien i esaslandyryp Houphou Boigninin gaharyny getirenden son 1980 nji yyllarda yurtdan gacmaly boldy Houphout Boigny saylamagyny dowam etdiryan ilata ginden yuzlenmegine esaslandy Uly taslamalary osdurmage beryan unsi sebapli tankyt edildi Kopler oz obasy oumoussoukrony taze syyasy paytagta owurmek ucin sarp edilen millionlarca dollaryn biderek bolandygyny duydular beylekiler onun merkezinde parahatcylyk bilim we din merkezini doretmek baradaky pikirini goldadylar 1980 nji yyllaryn basynda dunyadaki cokgunlik we yerli guraklyk Iwoyriyanyn ykdysadyyetine sok tolkunlaryny iberdi Agaclaryn asa kop bolmagy we sekerin bahasynyn pese gacmagy sebapli yurdun dasarky karzy uc esse yokarlandy Abidjanda jenayat ep esli yokarlandy sebabi obalylaryn sany cokgunlik sebapli yuze cykan issizligi guyclendirdi 1990 njy yylda yuzlerce dowlet isgari institusional korrupsiya nagilelik bildiryan talyplar bilen is taslayys etdi Bulasyklyk hokumeti kop partiyaly demokratiyany goldamaga mejbur etdi Houphout Boigny gitdigice ejizlesdi we 1993 nji yylda aradan cykdy Henri Konan Bedeni mirasduser hokmunde saylady 2002 nji yylyn 19 njy sentyabrynda ir bilen prezident Italiyada bolanda yaragly gozgalan boldy Demobilizasiya edilmeli gosunlar gozgalan turuzdylar we birnace saherde hujum guradylar Abidjanda esasy endandar kazarmasy ucin sowes dan atyanca dowam etdi yone gunortanlyk hokumet guycleri Abidjany upjun etdi Theurdun demirgazygyndaky gozegciligini yitiripdiler we gozgalancy guycler demirgazykdaky Bouake saherinde berkitme gurdular Gozgalancylar yene Abidjana tarap hereket etjekdikleri bilen haybat atdylar we Fransiya one gitmek ucin yurtdaky bazasyndan gosun iberdi Fransuzlar oz rayatlaryny howpdan gorayandyklaryny aytdylar yone olaryn yerlesdirilmegi hokumet guyclerine de komek etdi Fransuzlaryn iki tarapa komek edyandigi hakykat hokmunde kesgitlenmedi emma her tarap fransuzlary garsy tarapy goldamakda gunakarledi Uzak mohletde fransuz hereketlerinin yagdayy gowulasdyrandygy ya da erbetlesendigi jedelli Sol gije bolup gecen zatlar hem jedelli Hokumet ozalky prezident Robert Guanin agdarlysyk synanysygyna yolbascylyk edendigini one surdi we dowlet telewideniyesi onun jesedinin kocede suratlaryny gorkezdi Garsy cykyan ayyplamalarda onun we basga da 15 adamyn oyunde oldurilendigi jesedinin bolsa jenayat jogapkarciligine cekilmegi ucin kocelere cykarylandygy aydylyar Alassane Ouattara Germaniyanyn ilcihanasyna pena berdi oyi yandy Prezident Gbagbo Italiya saparyny gysgaltdy we gaydyp geleninde telewideniyede eden cykysynda gozgalancylaryn kabirinin dasary yurtly migrant iscilerin yasayan kicijik saherlerinde gizlenyandigini aytdy Endandarlar we husgarler munlerce adamyn oylerini gabadylar we yakdylar yasayjylara hujum etdiler Demirgazyk ilatynyn kopusinin goldawyna eye bolan gozgalancylar bilen irki yarasyk gysga mohletli boldy we kakao osdurip yetisdiryan esasy sebitlerde sowes baslandy Fransiya atysygyn aracagini saklamak ucin gosun iberdi Liberiyadan we Sierra Leondan sowesijiler we sowesijiler yaly sowesijiler gunbataryn kabir yerlerini basyp almak ucin krizisden peydalandy 2010 njy yylda gecirilen prezident saylawy 2010 2011 nji yyllardaky Iworiya krizisine we Ikinji Piliwan rayat ursuna sebap boldy Halkara guramalar iki tarap tarapyndan da kop sanly adam hukuklarynyn bozulandygyny habar berdiler Duekou saherinde yuzlerce adam oldurildi Golayda yerlesyan Blekinde onlarca adam oldurildi BMG we Fransuz guycleri Gbagbo garsy harby care gordi Gbagbo 2011 nji yylyn 11 nji aprelinde oz rezidensiyasyna edilen reydden son tussag edildi Urus zerarly yurda uly zeper yetdi we Ouattaranyn ykdysadyyeti dikeltmek we Ivoriyalylary birlesdirmek ucin kyn mesela miras galandygy malim edildi Gbagbo 2016 njy yylyn yanwar ayynda Gaagadaky Halkara Jenayat Kazyyetine akidildi Kazyyet tarapyndan aklanandygy yglan edildi yone 2019 njy yylyn yanwar ayynda sertli yagdayda bosadyldy Belgiya kabul ediji yurt hokmunde bellendi