Namibiýa

Namibiýa Respublikasy

Afrikaans dili	Republiek van Namibië
Nemes dili	Republik Namibia
Iňlis dili	Republic of Namibia
Khoekhoegowab dili	Namibaiab Republiki dib
Herero we Ovambo dilleri	Orepublika yaNamibia
Kwangali dili	Republika zaNamibia
Setswana dili	Rephaboliki ya Namibia
Lozi dili	Namibia ye Lukuluhile

(Baýdag) (Gerb)

Namibiýa, taýdan Namibiýa Respublikasy bolan Günorta Afrikanyň bir ýurdy. Onuň günbatar araçägi Atlantik ummanydyr; demirgazykda Zambiýa we Angola, gündogarda Botswana we günorta we gündogarda Günorta Afrika bilen gury ýer araçäklerini paýlaşýar. Zimbabwe bilen serhetleşmese-de, Zambezi derýasynyň 200 metrden hem az bölegi iki ýurdy bölýär. Namibiýa garaşsyzlyk söweşinden soň 1990-njy ýylyň 21-nji martynda Günorta Afrikadan garaşsyzlyk aldy. Paýtagty we iň uly şäheri Windhoek. Namibiýa Birleşen Milletler Guramasynyň (BMG), Günorta Afrika Ösüş Bileleşiginiň (SADC), Afrika Bileleşiginiň (AU) we Milletler Arkalaşygynyň agza döwletidir.

Namibiýada Saharanyň günortasyndaky Afrikanyň iň gurak ýurdy bolmak bilen San, Damara we Nama halky irki döwürlerden bäri ýaşap gelýär. XIV asyrda Bantu giňelmeginiň bir bölegi hökmünde göçüp gelen Bantu halklary geldi. Şondan bäri ýurduň ilatynda iň ulusy Owambo bolan Bantu toparlary agdyklyk etdi; XIX asyryň ahyryndan bäri köplügi emele getirdi.

Namibiýada 3 million ilaty we durnukly köp partiýaly parlament demokratiýasy bar. Oba hojalygy, çopançylyk, syýahatçylyk we magdançylyk pudagy, şol sanda gymmat bahaly göwher, uran, altyn, kümüş we esasy metallar üçin magdan gazyp almak - ykdysadyýetiniň esasyny düzýär. Uly, gurak Namib çöli Namibiýanyň dünýäde iň gür ilatly ýurtlaryň birine öwrülmegine sebäp boldy.

Taryh

Countryurduň ady dünýäniň iň gadymy çöli Namib çölünden gelip çykýar. Namibiň ady Khoekhoegowab aslyndadyr we "giň ýer" diýmegi aňladýar.

Namibiýanyň gury ýerlerinde irki döwürlerden bäri San, Damara we Nama ýaşaýar, olaryň hemmesi Haýsan etniki toparlary; Takmynan XIV asyrda Bantu göçüp gelenler merkezi Afrikadan Bantu giňelmegi wagtynda gelip başladylar.

XVIII asyryň ahyryndan başlap, häzirki Günorta Afrikanyň Keýp koloniýasyndaky Oorlam halky mämişi derýasynyň üstünden geçip, Namaqualand, şeýle hem Namibiýanyň günortasyndaky beýleki ýerlere göçdi. Çarwa Nama taýpalary bilen bolan duşuşyklary esasan asuda boldy. Oorlam bilen bilelikde ýoldaş bolan missionerleri kabul etdiler, olara suw çukurlaryndan peýdalanmak we ýyllyk tölegiň garşysyna bakmak hukugy berdiler. Northöne demirgazyga tarap barýarkalar, Oorlam Windhoek, Gobabis we Okahandja şäherlerinde OvaHerero uruglaryna duş geldi, olaryň hüjümine garşy çykdylar. Nama-Herero söweşi 1880-nji ýylda başlandy, diňe Germaniýa imperiýasy jedelli ýerlere goşun iberip, Nama, Oorlam we Gerero arasynda status-kony berkitdi.

Namibiýa 1884-nji ýylda Otto fon Bismarkyň ýolbaşçylygyndaky nemes koloniýasyna öwrüldi we Iňlisleriň hüjümini kabul etdi we Germaniýanyň Günorta-Günbatar Afrika (Doýç-Südwestafrika) ady bilen tanaldy. Iňlis häkiminiň Keýptaundaky Palgrave komissiýasy diňe Walwis aýlagynyň tebigy çuň suw duralgasyny eýelemäge mynasypdygyny kesgitledi we şeýlelik bilen ony Günorta Afrikanyň Keýp welaýatyna birikdirdi. 1904-nji ýyldan 1907-nji ýyla çenli Herero we Namaqua rehimsiz nemes kolonializmine garşy ýarag alyp başlady. Nemes basybalyjylary tarapyndan hasaplanan jeza çäresinde hökümet işgärleri Herero we Namaqua genosidinde ýerli ilaty ýok etmegi buýurdy. "20-nji asyryň ilkinji genosidi" diýilýän ýerde nemesler yzygiderli 10,000 Nama (ilatyň ýarysy) we takmynan 65,000 Herero (ilatyň 80% töweregi) öldürildi. Diri galanlar ahyrsoňy tussaglykdan boşadylandan soň, 1948-nji ýylda Günorta Afrika tarapyndan döredilen aparteidiň köp taraplaýyn garaşýan ulgamynda ýurtdan çykarmak, deportasiýa, mejbury zähmet, jyns taýdan bölünmek we diskriminasiýa syýasatlaryna sezewar edildi.

Birinji jahan urşy döwründe general Lui Botanyň ýolbaşçylygyndaky Günorta Afrika goşunlary bu territoriýany basyp aldy we Germaniýanyň kolonial dolandyryşyny agdardy. Urşuň gutarmagy we Wersal şertnamasy Günorta Günbatar Afrikanyň 1990-njy ýyla çenli Milletler Bileleşiginiň mandaty hökmünde Günorta Afrikanyň eýeçiliginde galmagyna sebäp boldy. Bu mandat ulgamy öňki nemesleriň soýuzdaş anneksiýasyny goldaýanlaryň arasynda ylalaşyk hökmünde döredildi we Türk sebitleri we özlerini dolandyryp bilýänçä halkara howandarlygyna bermek isleýänler tarapyndan öňe sürlen teklip. [31] Günorta Afrika hökümetine, şol sebitiň ýaşaýjylary syýasy öz ykbalyny kesgitlemäge taýyn bolýança Günorta-Günbatar Afrikany dolandyrmaga rugsat berdi. Günorta Afrika bu mandaty ýapyk anneksiýa diýip düşündirdi we Günorta-Günbatar Afrikany geljekki özbaşdaklyga taýýarlamaga synanyşmady.

1945-nji ýylda geçirilen halkara gurama konferensiýasynyň netijesinde Milletler ligasy resmi taýdan BMG (BMG) we howandarlyk ulgamy tarapyndan öňki liganyň mandatlary bilen çalşyryldy. Birleşen Milletler Guramasynyň Tertipnamasynyň 77-nji maddasynda BMG-nyň howandarlygynyň "indi mandat astyndaky sebitlere degişlidigi" aýdylýar; Mundan başga-da, "ýokarda agzalan sebitleriň haýsy sebitleriniň howandarlyk ulgamyna we haýsy şertlere giriziljekdigi barada indiki ylalaşyk meselesi" bolar. BMG, Milletler Bileleşiginiň öňki mandatlarynyň garaşsyzlygyna garaşyp, Howpsuzlyk Geňeşine tabşyrylmagyny isledi. [33] Günorta Afrika muny etmekden ýüz öwürdi we muňa derek Günorta Günbatar Afrikany resmi taýdan anneksiýa etmek üçin BMG-den rugsat sorady we bu tankyt edildi. BMG Baş Assambleýasy bu teklibi ret edensoň, Günorta Afrika bu pikirini ret etdi we territoriýa gözegçiligi güýçlendirip başlady. BMG Baş Assambleýasy we Howpsuzlyk Geňeşi bu meseläni 1949-1966-njy ýyllar aralygynda Günorta Afrikanyň dolandyryşynyň kanunylygy barada birnäçe çekişme geçiren Halkara Kazyýetine (ICJ) gönükdirdi.

Günorta Afrika 1940-njy ýyllaryň ahyrynda Günorta Günbatar Afrikada kodlaşdyrylan jyns taýdan bölünişik we diskriminasiýa ulgamy bolan aparteid girizip başlady. Gara Günorta Günbatar Afrikalylar kanunlaryny, komendant sagadyny we hereketini çäklendirýän köp sanly ýaşaýyş düzgünlerine tabyn boldular. Ösüş, Germaniýanyň kolonial döwrüniň ilatly nokatlarynyň we magdanlarynyň köpüsiniň ýerleşýän ýerinde resmi taýdan "Polisiýa zolagy" diýlip atlandyrylýan Günorta Afrika bilen ýanaşyk sebitde jemlenipdi. Polisiýa zolagynyň daşynda ýerli halklar teoretiki taýdan öz-özüni dolandyrýan taýpa watanlary bilen çäklenýärdi.

1950-nji ýyllaryň ahyrynda we 1960-njy ýyllaryň başynda Afrika yklymynda global dekolonizasiýa we milli öz ykbalyňy kesgitlemek üçin basyşlar artyp başlady; bu faktorlar Günorta-Günbatar Afrikanyň milletçiligine düýpli täsir etdi. Günorta Günbatar Afrika Milli Bileleşigi (SWANU) we Günorta-Günbatar Afrika Halk Guramasy (SWAPO) ýaly irki milletçi guramalar garaşsyz Günorta-Günbatar Afrika üçin ýerli syýasy gurluşlary döretmäge synanyşdylar. 1966-njy ýylda ICJ-iň Günorta Afrikanyň dolandyryşy meselesine garamaga kanuny hukugynyň ýokdugy baradaky jedelli kararyndan soň, SWAPO ýaragly gozgalaň başlady we Günorta Afrika serhet urşy diýlip atlandyrylýan has giň sebit konfliktiniň bir bölegine öwrüldi.

SWAPO-nyň gozgalaňynyň güýçlenmegi bilen Günorta Afrikanyň halkara jemgyýetçiliginde anneksiýa meselesi azaldy. BMG Günorta Afrikanyň ýerli ilatynyň ahlak we maddy hal-ýagdaýyny üpjün etmek baradaky borçnamalaryny ýerine ýetirmändigini we şeýlelik bilen öz mandatyndan ýüz öwürendigini mälim etdi. BMG Baş Assambleýasy 1968-nji ýylyň 12-nji iýunynda öz halkynyň isleglerine laýyklykda Günorta-Günbatar Afrikanyň Namibiýa adyny aljakdygy barada karar kabul etdi. Birleşen Milletler Guramasynyň Howpsuzlyk Geňeşiniň 1969-njy ýylyň awgust aýynda kabul eden 269-njy karary Günorta Afrikanyň Namibiýany basyp almagyny bikanun diýip yglan etdi. Bu möhüm karary ykrar etmek bilen SWAPO-nyň ýaragly ganaty Namibiýanyň Halk azat ediş goşuny (PLAN) adyny aldy.

Namibiýa, PLAN gozgalaňynyň soňky ýyllarynda Günorta Afrikada sowuk söweş proksi konfliktleriniň birnäçe nokadyna öwrüldi. Gozgalaňçylar ýarag gözlediler we harby tälim üçin Sowet Soýuzyna esger iberdiler. Sowetleriň, Kuba we Angolanyň harby kömegine garaşly SWAPO-nyň syýasy ýolbaşçylygy bu hereketi 1975-nji ýyla çenli sosialistik blogyň çäginde ýerleşdirdi. Bu amaly bileleşik Günorta Afrikada Sowuk Uruş ideologiýasynda agdyklyk edýän Sowet wekili hökmünde SWAPO-nyň giňden ýaýran perspektiwasyny güýçlendirdi. Birleşen Milletler. Sowet Soýuzy öz gezeginde Günorta Afrikany sebitleýin hyzmatdaş hökmünde görýänligi sebäpli SWAPO-ny bölekleýin goldady.

Uruş ýadawlygynyň ýokarlanmagy we ägirt güýçleriň arasyndaky dartgynlygyň azalmagy Sowet Soýuzynyň we Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň basyşy astynda Günorta Afrikany, Angolany we Kubany Üç taraplaýyn şertnama goşulmaga mejbur etdi. Günorta Afrika Kubanyň harbylarynyň sebitden çykarylmagynyň we Angolanyň PLAN-a berýän ähli kömegini bes etmeginiň deregine Namibiýanyň garaşsyzlygyny kabul etdi. Meýilnama we Günorta Afrika 1988-nji ýylyň awgust aýynda resmi däl atyşygy kabul etdi we Namibiýanyň parahatçylyk prosesine gözegçilik etmek we bosgunlaryň gaýdyp gelmegine gözegçilik etmek üçin Birleşen Milletler Guramasynyň Geçiş Kömek Topary (UNTAG) döredildi. Ot açyşlyk meýilnamasy, 1989-njy ýylyň mart aýynda UNTAG-nyň görkezmelerine düşünmezlik netijesinde bu sebite soňky gezek hüjüm edeninden soň bozuldy. Gozgalaňçylaryň Angoladaky daşarky bazalarynda saklanmagy şerti bilen täze ot açyşlyk girizildi. UNTAG tarapyndan ýaragsyzlandyrylyp we ýaragsyzlandyrylyp bilner.

11 aýlyk geçiş döwrüniň ahyrynda Günorta Afrikanyň soňky goşunlary Namibiýadan çykaryldy, ähli syýasy tussaglara amnistiýa berildi, jyns taýdan kemsidiji kanunlar ýatyryldy we 42,000 Namibiýaly bosgun öýlerine dolandy. Saýlawçylaryň 97% -den gowragy ähliumumy franşiza laýyklykda geçirilen ilkinji parlament saýlawlaryna gatnaşdy. Birleşen Milletler Guramasynyň meýilnamasy, erkin we adalatly saýlawlary üpjün etmek maksady bilen daşary ýurt saýlawçylarynyň gözegçiligini öz içine aldy. SWAPO, sesleriň 57% -i bilen esaslandyryjy mejlisde köp sanly orny eýeledi. Bu partiýa 41 orun berdi, ýöne konstitusiýany özbaşdak taýýarlamaga mümkinçilik berýän üçden iki köplük däl.

Namibiýanyň konstitusiýasy 1990-njy ýylyň fewral aýynda kabul edildi. Onda adam hukuklaryny goramak we hususy emläkleriň döwlet tarapyndan alynmagy üçin öwezini dolmak öz içine aldy we garaşsyz kazyýet, kanun çykaryjy we ýerine ýetiriji prezident döredildi (esaslandyryjy mejlis milli ýygnak boldy). 1990urt 1990-njy ýylyň 21-nji martynda resmi taýdan garaşsyz boldy. Sam Nujoma Günorta Afrikanyň Nelson Mandelanyň (geçen aý türmeden boşadyldy) we 147 ýurduň wekilleriniň, şol sanda 20-siniň gatnaşmagynda geçirilen dabarada Namibiýanyň ilkinji prezidenti hökmünde kasam kabul etdi. döwlet baştutanlary. 1994-nji ýylda Günorta Afrikada geçirilen ilkinji köptaraplaýyn saýlawlardan soň bu ýurt Walwis aýlagyny Namibiýa berdi.

Garaşsyzlykdan bäri Namibiýa ak azlykdaky aparteid dolandyryşyndan parlament demokratiýasyna geçmegi tamamlady. Köp partiýaly demokratiýa girizildi we ýerli, sebitleýin we milli saýlawlar yzygiderli geçirilýärdi. SWAPO garaşsyzlykdan bäri her saýlawda ýeňiş gazansa-da, hasaba alnan birnäçe syýasy partiýa Milli Mejlisde işjeň we wekilçilik edýär. Prezident Nujomanyň 15 ýyllyk dolandyryşyndan 2005-nji ýylda mirasdüşeri Hifikepunye Pohamba geçişi oňat geçdi.

Garaşsyzlykdan bäri Namibiýanyň hökümeti milli barlyşyk syýasatyny öňe sürdi. Azatlyk söweşinde iki tarapda söweşenler üçin amnistiýa berdi. Angoladaky raýat urşy döküldi we ýurduň demirgazygynda ýaşaýan Namibiýalylara ýaramaz täsir etdi. 1998-nji ýylda Günorta Afrika Ösüş Bileleşiginiň (SADC) kontingentiniň bir bölegi hökmünde Namibiýanyň Goranmak Güýçleri (NDF) goşunlary Kongo Demokratik Respublikasyna iberildi.

1999-njy ýylda milli hökümet demirgazyk-gündogar Kapriwi zolagynda bölünmek synanyşygyny ýatyrdy. Caprivi konflikti Mişake Muýongoň ýolbaşçylygyndaky gozgalaňçy topar bolan Caprivi azat ediş goşuny (CLA) tarapyndan başlandy. Kapriwi zolagynyň aýrylmagyny we öz jemgyýetini emele getirmegini isledi.

Geografiýa we Howa

Namibiýa landşafty, umuman alanyňda, abiotik şertleri we ösümlikleri bolan bäş sany geografiki sebitden ybarat bolup, arasynda birneme üýtgeşiklik bar we biri-birine meňzeýär: Merkezi platon, Namib, Uly gämi duralgasy, Buşweld we Kalahari çöli.

Merkezi platon demirgazykdan günorta, skelet kenary bilen demirgazyk-günbatarda, Namib çöli we günorta-günbatarda kenarýaka düzlükleri, günortada apelsin derýasy we gündogarda Kalahari çöli bilen serhetleşýär. Merkezi platoda Namibiýanyň iň beýik nokady Königşteýn 2660 metr (8550 fut) belentlikde ýerleşýär.

Namib, Namibiýanyň tutuş kenar ýakasyna uzalyp gidýän, gurak gurak çygly düzlükleriň we gümmezleriň giň meýdanydyr. 100 km (60 mil) bilen ini 200 km arasynda üýtgeýär. Namibiň çägine skelet kenary we demirgazykda Kaokoweld we merkezi kenar ýakasyndaky giň Namib çäge deňzi girýär.

“Great Escarpment” çaltlyk bilen 2000 metrden (7000 fut) ýokary galýar. Ortaça temperatura we temperatura aralygy sowuk Atlantik suwlaryndan içerde hasam ýokarlanýar, kenarýaka dumanlary bolsa kem-kemden azalýar. Sebit pes ösen toprakly daşly bolsa-da, Namib çölünden has öndürijidir. Escarpmentiň üstünden tomus şemallary mejbur bolansoň, çyglylyk ýagyş hökmünde alynýar.

Buşweld Namibiýanyň demirgazyk-gündogarynda, Angola serhedinde we Kapriwi zolagynda duş gelýär. Sebit, beýleki ýurtlara garanyňda ep-esli köp ýagýar, ýylda ortaça 400 mm (16 inç). Meýdany adatça tekiz we toprak çägeli, suwy saklamak we oba hojalygyny goldamak mümkinçiligini çäklendirýär.

Günorta Afrika we Botswana çenli uzalyp gidýän gurak sebit bolan Kalahari çöli Namibiýanyň belli geografiki aýratynlyklaryndan biridir. Kalahari, çöl diýlip tanalýan hem bolsa, dürli gök we tehniki taýdan çöl däl ýerleri öz içine alýan dürli lokallaşdyrylan şertlere eýedir. “Succulent Karoo” -da 5000-den gowrak ösümlik bar, olaryň ýarysyna golaýy endemiki; Dünýädäki sukkulentleriň takmynan 10 göterimi Karoda tapylýar. Bu ýokary öndürijiligiň we endemizmiň sebäbi, ygalyň has durnukly bolmagy bolup biler.

Namibiýanyň kenarýaka çöli dünýäniň iň gadymy çöllerinden biridir. Güýçli gury ýeller tarapyndan döredilen gum çukurlary dünýäde iň beýikdir. Kenarýaka ýerleşýänligi sebäpli, Atlantikanyň sowuk suwunyň Afrikanyň yssy howasyna ýetýän ýerinde köplenç kenar ýakasynda aşa dykyz duman emele gelýär. Kenar ýakasynda gümmez-gök ösümlikleriň ösýän ýerleri bar. Namibiýada kenarýaka we deňiz baýlyklary bar, olar entek öwrenilmän galýar.

Namibiýa 17 ° S-den 25 ° S giňişlige çenli uzalýar: howa şertlerinde tropiki ýokary basyş guşagynyň aralygy. Howanyň umumy beýany, gurak, aşaky çyglylykdan (ortaça 500 mm-den (20 inç)] ýarym Aridiň üsti bilen (300-den 500 mm aralygynda (12-den 20-e çenli)) (suwsyz Kalahariniň köpüsini öz içine alýar) we gurakdyr. Gurak [150-den 300 mm-e çenli (6-dan 12-e çenli)] (bu üç sebit günbatar gämi duralgasyndan içerde) Giper-Arid kenarýaka düzlügine çenli (100 mm-den az). Temperaturanyň iň ýokary derejesi tutuş sebitiň beýikligi bilen çäklenýär: diňe uzak günortada, mysal üçin Warmbad, 40 ° C (100 ° F) -dan ýokary derejededir.

Adatça açyk asmanly tropiki ýokary basyş guşagy ýylda 300 günden gowrak gün şöhlesini üpjün edýär. Tropiki ýerleriň günorta çetinde ýerleşýär; Oýun tropiki ýurdy ýarym töweregi kesýär. Gyş (iýun - awgust) adatça gurak bolýar. Iki ýagyş möwsümi tomusda bolup geçýär: sentýabr bilen noýabr aralygynda kiçi ýagyş möwsümi, fewral bilen aprel aralygyndaky iň uly möwsüm. Çyglylyk pes we ortaça ýagyş kenarýaka çöldäki noldan diýen ýaly, Kapriwi zolagynda 600 mm-den gowrak üýtgeýär. Fallagyş gaty üýtgeýär we guraklyk adatydyr. Soňky ýagyş möwsümi ýyllyk ortaça derejeden has pes bolup, 2006/07-nji ýylyň tomsunda boldy.

Kenarýaka sebitindäki howa we howada, ygalyň gaty pesdigini (ýylda 50 mm (2 inç) ýa-da ondanam az), ýygy-ýygydan dykyz duman we umumy pes temperatura bolan Atlantik ummanynyň sowuk, demirgazyk akýan Benguela akymy agdyklyk edýär. ýurduň beýleki ýerlerine garanyňda. Gyş aýlarynda wagtal-wagtal Bergwind (nemesçe "dag şemaly") ýa-da Oosweer ("gündogar howa" üçin Afrika dilleri) diýlip atlandyrylýan ýagdaý içerden kenara öwüsýän yssy gurak şemal bolup geçýär. Kenarýaka aňyrsyndaky çöl bolansoň, bu ýeller çäge tupanyna öwrülip, hemra suratlarynda görünýän Atlantik ummanynda çäge ýataklaryny galdyryp biler.

Northurduň demirgazyk böleginde her ýyl möwsümleýin suw joşmagy bolan Efundja köplenç diňe bir infrastruktura zeper ýetirmän, eýsem adamyň ölmegine hem sebäp bolýar. Bu suw joşmalaryna sebäp bolýan ýagyşlar Angolada döräp, Namibiýanyň Kuwelaý basseýnine akýar we ol ýerdäki osanany doldurýar (Owambo: suw düzlükleri). Şu wagta çenli iň erbet suw joşmasy 2011-nji ýylyň mart aýynda bolup, 21,000 adam öýsüz-öwzarsyz galdy.

Syýasat

Namibiýa, ýarym prezidentiň ýeke-täk wekili demokratik respublikadyr. Namibiýanyň prezidenti bäş ýyllyk möhlete saýlanýar we döwlet baştutany hem, hökümet baştutanydyr. Hökümetiň ähli agzalary kanun çykaryjy organa aýratyn we bilelikde jogapkärçilik çekýärler.

Namibiýanyň konstitusiýasy ýurduň hökümetiniň organlary hökmünde aşakdakylary görkezýär:

Executiveerine ýetiriji: ýerine ýetiriji häkimiýet prezident we hökümet tarapyndan amala aşyrylýar.

Kanun çykaryjy: Namibiýada Milli Mejlis bilen aşaky palata, Milli Geňeş bolsa ýokarky palata hökmünde iki palataly Mejlis bar. [87]

Kazyýet: Namibiýada kanuny döwletiň adyndan düşündirýän we ulanýan kazyýet ulgamy bar.

Konstitusiýada Namibiýanyň hökümeti üçin köp partiýaly sistema göz öňünde tutulsa-da, 1990-njy ýylda garaşsyzlykdan bäri SWAPO partiýasy agdyklyk edýär.

Namibiýa, esasan, Kuba ýaly garaşsyzlyk göreşine kömek eden döwletler bilen yzygiderli gatnaşygy bolan garaşsyz daşary syýasata eýedir. Ownuk goşun we gowşak ykdysadyýet bilen Namibiýa hökümetiniň esasy daşary syýasaty Günorta Afrika sebitinde berkidilen gatnaşyklary ösdürmekdir. Namibiýa, Günorta Afrika Ösüş Bileleşiginiň dinamiki agzasy, sebitleýin integrasiýanyň tarapdary. 1990-njy ýylyň 23-nji aprelinde BMG-nyň 160-njy agzasy boldy. Garaşsyzlygynda Milletler Arkalaşygynyň 50-nji agzasy boldy.

2020-nji ýylyň başynda Global Firepower Index (GFP) Namibiýanyň goşunynyň 137 ýurtdan 126-njy ýerde dünýäniň iň gowşak ýurtlarynyň hataryndadygyny habar berdi. Afrika ýurtlarynyň 34-siniň arasynda Namibiýa hem 28-nji orunda durýar. Muňa garamazdan, Goranmak ministrligi üçin hökümetiň çykdajylary 5,885 million dollar boldy (öňki maliýe ýylyndan 1,2% azaldy). Namibiýanyň takmynan 6 million dollary bilen Goranmak ministrligi ministrlikden hökümetden iň köp dördünji pul alýar. Namibiýanyň serhetler we gurluşyk meýilnamalary bilen baglanyşykly dürli jedellere gatnaşandygyna garamazdan sebitde duşmanlary ýok.

Namibiýa 14 sebite we 121 saýlaw okrugyna bölünýär. Namibiýanyň administratiw bölünişi Delimitasiýa komissiýalary tarapyndan düzülýär we Milli Mejlis tarapyndan kabul edilýär ýa-da ret edilýär. Döwlet döredileli bäri dört Aýralyk Komissiýasy öz işini gowşurdy, iň soňkusy 2013-nji ýylda kazy Alfred Sibolekanyň ýolbaşçylygynda. Sebit geňeşçileri, öz saýlaw okruglarynyň ýaşaýjylary tarapyndan gizlin býulletenler (sebit saýlawlary) arkaly gönüden-göni saýlanýar. Namibiýanyň ýerli häkimlikleri häkimlikler görnüşinde (1-nji bölüm ýa-da 2-nji bölüm häkimlikleri), şäher geňeşleri ýa-da obalar görnüşinde bolup biler.

Gomoseksual hereketler Namibiýada bikanun we LGBT adamlaryna garşy diskriminasiýa, şeýle hem çydamsyzlyk henizem giňden ýaýrandyr. Şeýle-de bolsa, Namibiýanyň polisiýasy, harby ýa-da hökümet tarapyndan LGBT Namibiýalylar hiç hili zorluk ýa-da ýanama sezewar edilmeýär we hiç bir LGBT Namibiýaly tussag edilmedi ýa-da günäkärlenmedi. Namibiýanyň Ombudsmeni Jon Walters we birinji aýaly Monika Geingos ýaly Namibiýanyň käbir döwlet işgärleri we ýokary derejeli şahsyýetler jynsparazlygyň we gomoseksualizmiň jenaýat jogapkärçiligine çekilmegini we LGBT hukuklarynyň tarapdarydygyny aýtdylar.

2018-nji ýylyň Sanjar aýynda 15–49 ýaş aralygyndaky aýallaryň 32% -iniň är-aýallaryndan / hyzmatdaşlaryndan zorluga we öý zorlugyna sezewar edilendigi we erkekleriň 29.5% -iniň aýalyna / ýoldaşyna fiziki taýdan zor salmagyň kabul edilip bilinjekdigi habar berildi. Beýleki tarapdan, Namibiýanyň konstitusiýasy Namibiýada aýal-gyzlaryň hukuklaryna, azatlyklaryna we deň hukuklylygyny kepillendirýär we Namibiýada dolandyryjy partiýa bolan SWAPO hökümetde iki jynsyň hem deňagramlylygyny we deň wekilçiligini üpjün edýän “zebra ulgamyny” kabul etdi. Namibiýa hökümetindäki aýallaryň.

Namibiýa, esasy adam hukuklaryny we azatlyklaryny goraýan we goraýan hökümet bilen Afrikanyň iň erkin we demokratik ýurtlarynyň biri hasaplanýar.

Ykdysadyýet

Namibiýanyň ykdysadyýeti, umumy taryhy sebäpli Günorta Afrikanyň ykdysadyýeti bilen ýakyn baglanyşyklydyr. Iň uly ykdysady pudaklar magdançylyk (2009-njy ýylda jemi içerki önümiň 10,4%), oba hojalygy (5.0%), önümçilik (13,5%) we syýahatçylykdyr.

Namibiýada onlaýn bank we öýjükli bank ýaly häzirki zaman infrastrukturasy bolan ýokary derejede ösen bank pudagy bar. Namibiýa Banky (BoN) Namibiýanyň merkezi banky, adatça merkezi bank tarapyndan ýerine ýetirilýän beýleki ähli wezipeleri ýerine ýetirmek üçin jogapkärdir. Namibiýada 5 sany BoN ygtyýarly täjirçilik banky bar: Bank Windhoek, Ilkinji Milli Bank, Nedbank, Standard Bank we kiçi we orta kärhanalar banky.

Namibiýanyň statistika gullugy tarapyndan geçirilen 2012-nji ýylda Namibiýanyň işçi güýji gözleg hasabatyna görä, ýurtda işsizlik 27,4%. "Gaty işsizlik" (doly iş gününi işjeň gözleýän adamlar) 2000-nji ýylda 20.2%, 2004-nji ýylda 21,9% we 2008-nji ýylda 29,4% -e ýetdi. Has giňişleýin kesgitleme boýunça (iş gözlemekden ýüz öwüren adamlary hem goşmak bilen) işsizlik ýokarlandy 2004-nji ýylda 36,7% -e ýetdi. Bu çaklama resmi däl ykdysadyýetdäki adamlary işleýän hasaplaýar. Zähmet we durmuş üpjünçiligi ministri Immanuel Ngatjizeko 2008-nji ýyldaky okuwy "ozal bar bolanlardan has ýokary we hil taýdan has ýokary" diýip öwdi, ýöne usulyýeti hem tankyt edildi.

2004-nji ýylda adamlary göwrelilik we AIW / AIDS ýagdaýyndan gelip çykýan iş diskriminasiýasyndan goramak üçin zähmet kanuny kabul edildi. 2010-njy ýylyň başynda Hökümet tender geňeşi "mundan beýläk ähli hünärsiz we ýarym hünärli işçileriň 100 göteriminiň Namibiýanyň çäginden çykarylmalydygyny" yglan etdi.

2013-nji ýylda global işewürlik we maliýe habarlary bilen üpjün ediji Bloomberg, Namibiýany Afrikada ösüp barýan bazar ykdysadyýeti we dünýäde 13-nji orny eýeledi. “Bloomberg Markets” magazineurnalynyň 2013-nji ýylyň mart aýyndaky sanynda diňe dört Afrika döwleti ösüp barýan bazarlar sanawyna girdi we Namibiýa Marokkodan (19-njy), Günorta Afrika (15-nji) we Zambiýadan (14-nji) öňde barýar. Bütin dünýäde Namibiýa Wengriýadan, Braziliýadan we Meksikadan has gowy boldy. “Bloomberg Markets” magazineurnaly ondan gowrak kriteriýa esasynda ilkinji 20-lige girdi.

Demografiýa

Namibiýanyň ilatynyň aglaba bölegi Bantu dilli bolup, esasan ilatyň ýarysyny emele getirýän Owambo milletinden bolup, esasan ýurduň demirgazygynda ýaşaýar, emma häzirki wagtda Namibiýanyň ähli şäherlerinde ýaşaýarlar. Beýleki etnik toparlar meňzeş dilde gürleýän Herero we Himba halky we Nama bilen birmeňzeş "bas" dilinde gürleýän Damara.

Bantu köplüginden başga-da, Günorta Afrikanyň asyl ýaşaýjylarynyň nesilleri bolan Khoisan (Nama we San ýaly) uly toparlary bar. Şeýle hem bu ýurtda Angoladan bosgunlaryň käbir nesilleri bar. Şeýle hem garyşyk jyns taýdan gelip çykyşy bolan "Reňkli" we "Basters" diýlip atlandyrylýan iki sany kiçi topar bar, olar bilelikde 8.0% -i düzýär (Reňkler Basters-den iki-den köp). Namibiýada ep-esli hytaý azlygy bar; 2006-njy ýylda 40,000 boldy.

Aklar (esasan Afrikaner, German, Iňlis we Portugaliýaly) ilatyň 4.0 bilen 7.0% arasynda. Emigrasiýa we dogluş derejesiniň pesligi sebäpli garaşsyzlykdan soň ilatyň paýy azalsa-da, olar Saharanyň günortasyndaky Afrikada (Günorta Afrikadan soň) göterim we hakyky san taýdan Europeanewropaly nesilleriň arasynda ikinji orunda durýar. Namibiýaly akýagyzlaryň köpüsi we garyşyk jynsdan bolanlaryň hemmesi diýen ýaly Afrika dilinde gürleýär we Günorta Afrikanyň ak we reňkli ilaty bilen meňzeş gelip çykyşyny, medeniýetini we dinini paýlaşýar. Akýagyzlaryň aglaba köplügi (30,000 töweregi) maşgalasynyň gelip çykyşyny Birinji Jahan Urşundan soň Iňlisleriň Germaniýa ýerlerini konfiskasiýa etmezden ozal Namibiýany koloniýa eden nemes göçmenlerinden alyp gaýdýarlar we Germaniýanyň medeni we bilim edaralaryny saklaýarlar. Portugaliýaly göçüp gelenleriň hemmesi diýen ýaly ýurda Angolanyň öňki Portugaliýa koloniýasyndan geldi.

Namibiýa her on ýylda bir ilat ýazuwyny geçirýär. Garaşsyzlykdan soň ilkinji ilat we ýaşaýyş jaý ýazuwy 1991-nji ýylda geçirildi; Maglumat ýygnamak usuly Namibiýada ýaşaýan her bir adamy, nirede bolsa-da, ilat ýazuwy gijesinde hasaplamakdyr. Muňa de-fakto usuly diýilýär. Hasaba alyş maksatlary üçin ýurt 4042 sanalýan sebitlere bölünýär. Bu sebitler, saýlaw maksatlary üçin ygtybarly maglumatlary almak üçin saýlaw okruglarynyň çäkleri bilen hem gabat gelmeýär. 2011-nji ýyldaky ilat we ýaşaýyş jaý ýazuwy 2,113.077 ilaty hasaba aldy. 2001-nji we 2011-nji ýyllar aralygynda ilatyň ýyllyk ösüşi 1,4% bolup, öňki on ýyllykdaky 2,6% -den pesdi.

Hristian jemgyýeti Namibiýanyň ilatynyň 80% –90% -ini emele getirýär, azyndan 75% -i protestant, şolardan azyndan 50% -i lýuteran. Lýuteranlar ýurduň kolonial döwründe nemes we fin missionerlik işleriniň mirasy bolan iň uly dini topardyr. Ilatyň 10% –20% ýerli ynançlara eýedir.

1990-njy ýyla çenli Iňlis, Nemes we Afrika dilleri resmi dillerdi. Namibiýanyň Günorta Afrikadan garaşsyz bolmagyndan has öň, SWAPO ýurduň resmi taýdan ýeke-täk bolmalydygy barada pikir edipdi, bu çemeleşmäni goňşy Günorta Afrikanyň (esasy dilleriniň 11-sine resmi status berdi) garanda tapawutlylykda saýlap aldy. "etnolinguistik bölünişigiň bilkastlaýyn syýasaty."

2011-nji ýyldaky ilat ýazuwyna görä iň köp ýaýran diller Owambo (öý hojalygynyň 49% -i üçin iň köp gürlenýän dil), Hohohoegowab (11,3%), Afrikaans (10,4%), Kwangali (9%) we Herero (9%). Iň köp düşünilýän milli dil Afrika dilidir, ýurduň lingua franca. Afrika we Iňlis dilleri, esasan, jemgyýetçilik aragatnaşygy üçin niýetlenen ikinji dil hökmünde ulanylýar. 2011-nji ýyldaky ilat ýazuwyna görä dilleriň doly sanawy 48,9% Owambo, 11,3% Khoekhoegowab, 10,4% Afrikaans, 8,6% Herero, 8,5% Kwangali, 4,8% Lozi, 3,4% Iňlis, 1,2% Beýleki Afrika dilleri, 0,9% nemes, 0.8 % San, 0,7% Beýleki Europeanewropa dilleri, 0,3% Setswana we 0,1% Aziýa dilleri.

Medeniýet

Namibiýada iň meşhur sport assosiasiýa futbolydyr. Namibiýanyň milli futbol topary, Afrika Milletler Kubogynyň 1998, 2008 we 2019-njy ýyllardaky neşirlerine gatnaşmaga hukuk gazandy, emma entek dünýä çempionatyna gatnaşyp bilmedi.

Iň üstünlikli milli ýygyndy, alty aýry dünýä çempionatynda çykyş eden Namibiýanyň regbi toparydyr. Namibiýa 1999, 2003, 2007, 2011, 2015 we 2019 regbi boýunça dünýä çempionatlaryna gatnaşdy. Kriket hem meşhur, milli ýygyndy 2003-nji ýyldaky Kriket dünýä çempionatyna we 2020 ICC T20 dünýä çempionatyna gatnaşmaga hukuk gazandy. 2017-nji ýylyň dekabrynda Namibiýa Kriketi Günorta Afrika Kriket (CSA) welaýat bir günlük bäsleşiginiň finalyna ilkinji gezek çykdy. 2018-nji ýylyň Baýdak aýynda Namibiýa Zimbabwedäki ICC Kriket Dünýä çempionatynyň saýlama oýunlarynyň soňky iki bäsleşigi üçin Namibiýa, Keniýa, BAE, Nepal, Kanada we Oman bilen ICC Bütindünýä Kriket Ligasynyň 2-nji bölümini kabul etdi.

Namibiýanyň ilaty diýseň az bolsa-da, ýurtda köpçülikleýin habar beriş serişdeleri bar; iki teleýaýlym, 19 radio stansiýasy (jemgyýetçilik stansiýalaryny hasaba almazdan), gündelik 5 gazet, birnäçe hepdelik we ýörite neşirler tomaşaçylaryň ünsüni özüne çekýär. Mundan başga-da, daşary ýurt habar beriş serişdeleriniň, esasanam Günorta Afrikanyň köp mukdary bar. Onlaýn metbugat, esasan, neşir edilýän mazmuna esaslanýar. Namibiýada NAMPA atly döwlet eýeçiligindäki metbugat gullugy bar. Umuman, ýurtda 300 journalistsurnalist işleýär.

Namibiýada ilkinji gazet 1898-nji ýylda esaslandyrylan nemes dilli Windhoeker Anzeiger boldy. Nemes hökümdarlygy döwründe gazetler esasan ýaşaýyş hakykatyny we nemes dilli ak azlygyň pikirini görkezýärdi. Gara köplük äsgerilmedi ýa-da howp hökmünde suratlandyryldy. Günorta Afrikanyň hökümdarlyk eden döwründe Pretoriýa hökümetiniň "Günorta Günbatar Afrika" media ulgamyna görnükli täsiri bilen ak garaýyş dowam etdi. Garaşsyz gazetler bar bolan tertibe howp salýardy we tankydy journalistsurnalistlere köplenç haýbat atylýardy.

Goňşy ýurtlar bilen deňeşdirilende, Namibiýada köpçülikleýin habar beriş azatlygy bar. Soňky ýyllarda bu ýurt, adatça, “Serhetsiz habarçylaryň metbugat azatlygy indeksiniň” ýokarky çärýeginde, 2010-njy ýylda 21-nji orny eýeledi, Kanada we iň gowy Afrika ýurtlary bilen deňeşdirildi. Afrika Media Barometri hem şuňa meňzeş oňyn netijeleri görkezýär. Şeýle-de bolsa, beýleki ýurtlarda bolşy ýaly, Namibiýada metbugata döwlet we ykdysadyýet wekilleriniň täsiri bar. 2009-njy ýylda Namibiýa metbugat azatlygy indeksinde 36-njy orna düşdi. 2013-nji ýylda 19-njy, 2014-nji ýylda 22-nji we 2019-njy ýylda 23-nji boldy, bu bolsa häzirki wagtda metbugat azatlygy boýunça iň ýokary derejeli Afrika döwletidir.

Namibiýada başlangyç we orta bilim derejeleri üçin mugt bilim bar. 1–7 synplar başlangyç dereje, 8–12 synplar ikinji derejeli. 1998-nji ýylda başlangyç synpda 400,325 Namibiýa okuwçysy we orta mekdeplerde 115237 okuwçy bardy. 1999-njy ýylda okuwçylaryň we mugallymlaryň gatnaşygy jemi içerki önümiň takmynan 8% -i bilime sarp edilip, 32: 1 hasaplandy. Okuw meýilnamalaryny düzmek, bilim gözlegleri we mugallymlaryň hünär derejesini ýokarlandyrmak Okahandjadaky Milli Bilim Ösüş Instituty (NIED) tarapyndan gurnalýar.

Dogulanda ömrüň dowamlylygy 2017-nji ýylda dünýäde iň pesleriň arasynda 64 ýyl diýlip çaklanylýar. Namibiýa 2012-nji ýylda ilkinji saglygy goraýyş, keselleriň öňüni almak üçin saglygy goramak, iýmitlenişe baha bermek we maslahat bermek, suw ýaly jemgyýetçilik saglygy goraýyş işlerinde alty aýlap taýýarlanan 4800 saglyk işgäriniň umumy potensialynyň 1800 (2015) ýerleşdirilmegini üpjün etdi. arassaçylyk we arassaçylyk amallary, AIW barlagy we jemgyýetde wirusa garşy bejergisi.

COVID-19 pandemiýasynyň Namibiýa 2020-nji ýylyň 14-nji martynda baryp ýetendigi tassyklandy. 2020urt 2020-nji ýylyň 28-nji martynda gulplandy. 2020-nji ýylyň 5-nji aprelinden 2020-nji ýylyň 21-nji maýyna çenli ýokaşma ýokdygy habar berildi, ýöne bu döwürden soň 3 täze kesel tassyklandy . Wirus ýurtda ölüme sebäp bolmady. 5-nji maýdan 2-nji etapda hereket we aragatnaşyk çäklendirmeleri kem-kemden azalmaly.

AIW epidemiýasy Namibiýada jemgyýetçilik saglygy meselesi bolup galýar, Saglygy goraýyş we durmuş hyzmatlary ministrliginiň AIW bejeriş hyzmatlaryny giňeltmekde gazanan möhüm üstünliklerine garamazdan. 2001-nji ýylda AIW / AIDS bilen kesellän 210,000 adam bardy we 2003-nji ýylda ölenleriň sany 16,000 boldy. UNAIDS-iň 2011-nji ýyldaky hasabatyna görä, Namibiýada epidemiýa "birneme gowşaýan ýaly". AIW / AIDS epidemiýasy işleýän garry ilatyň azalmagy bilen ýetimleriň sany köpeldi. Bu ýetimlere bilim, azyk, ýaşaýyş jaýy we egin-eşik bermek hökümete degişlidir.

name of the bot

{{{bot}}}

Programming language

[[{{{programming language}}}]]

name of operator

[[{{{operater}}}]]

activities

{{{activities}}}

contact page

{{{contact}}}

Emergency bot shutoff button

•

: Use the button if the bot is not working properly.

1. https://www.worldwildlife.org/ecoregions/at1315
3. "Arhiw nusgasy". Archived from the original on 2019-08-21. Retrieved 2020-05-23. 
4. https://www.theguardian.com/commentisfree/2015/apr/18/pope-francis-armenian-genocide-first-20th-century-namibia
5. Adhikari, Mohamed (2008). "'Streams of Blood And Streams of Money': New Perspectives on the Annihilation of the Herero and Nama Peoples of Namibia, 1904–1908". Kronos. 34 (34): 303–320.
6. Louis, William Roger (2006). Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez, and Decolonization. London: I.B. Tauris & Company, Ltd.
7. First, Ruth (1963). Segal, Ronald (ed.). South West Africa. Baltimore: Penguin Books, Incorporated.
8. Herbstein, Denis; Evenson, John (1989). The Devils Are Among Us: The War for Namibia. London: Zed Books Ltd. pp. 14–23.
9. Kangumu, Bennett (2011). Contesting Caprivi: A History of Colonial Isolation and Regional Nationalism in Namibia. Basel: Basler Afrika Bibliographien Namibia Resource Center and Southern Africa Library. pp. 143–153.
10. Yusuf, Abdulqawi (1994). African Yearbook of International Law, Volume I. The Hague: Martinus Nijhoff Publishers. pp. 16–34.
11. Williams, Christian (October 2015). National Liberation in Postcolonial Southern Africa: A Historical Ethnography of SWAPO's Exile Camps. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 73–89.
12. Shultz, Richard (1988). Soviet Union and Revolutionary Warfare: Principles, Practices, and Regional Comparisons. Stanford, California: Hoover Institution Press. pp.
13. Sitkowski, Andrzej (2006). UN peacekeeping: myth and reality. Westport, Connecticut: Greenwood Publishing Group. pp. 80–86.
14. Colletta, Nat; Kostner, Markus; Wiederhofer, Indo (1996). Case Studies of War-To-Peace Transition: The Demobilization and Reintegration of Ex-Combatants in Ethiopia, Namibia, and Uganda.
15. https://www.un.org/Depts/los/LEGISLATIONANDTREATIES/PDFFILES/TREATIES/ZAF-NAM1994OI.PDF
18. https://www.worldwildlife.org/ecoregions/at1322
19. https://www.worldwildlife.org/ecoregions/at0709
21. "Paper and digital Climate Section". Namibia Meteorological Services
22. https://www.britannica.com/place/Namibia
24. van den Bosch, Servaas (29 March 2011). "Heaviest floods ever in Namibia". The Namibian.
27. "Arhiw nusgasy". Archived from the original on 2016-03-03. Retrieved 2020-05-23. 
28. https://www.thoughtco.com/africa-and-the-commonwealth-of-nations-43744
29. https://www.pwc.com/na/en/assets/pdf/2019-budget-tabloid.pdf
30. https://history.icaci.org/wp-content/uploads/2016/09/Moser.pdf
31. https://allafrica.com/stories/201308090372.html
33. https://www.newsweek.com/73-countries-where-its-illegal-be-gay-1385974
34. "Arhiw nusgasy". Archived from the original on 2019-07-19. Retrieved 2020-05-23. 
35. https://www.theguardian.com/global-development/2014/jul/08/namibia-gender-equality-zebra-politics
36. https://freedomhouse.org/country/namibia/freedom-world/2020
37. https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/5472.htm
38. https://www.bon.com.na/
39. https://allafrica.com/stories/201111180890.html
42. https://www.migrationpolicy.org/article/china-and-africa-stronger-economic-ties-mean-more-migration/
43. "Arhiw nusgasy". Archived from the original on 2020-04-23. Retrieved 2020-05-23. 
44. https://www.economist.com/middle-east-and-africa/1975/08/16/flight-from-angola
46. https://allafrica.com/stories/201303280355.html?page=2
47. Pütz, Martin (1995) "Official Monolingualism in Africa: A sociolinguistic assessment of linguistic and cultural pluralism in Africa", p. 155 in Discrimination through language in Africa? Perspectives on the Namibian Experience. Mouton de Gruyter. Berlin,
49. http://cms.my.na/assets/documents/p19dmn58guram30ttun89rdrp1.pdf
50. https://www.namibian.com.na/62702/read/Namibia-Cricket-Year-Review
51. https://www.namibian.com.na/184857/archive-read/40-journalists-lose-jobs-since-2016
52. Rothe, Andreas (2010): Media System and News Selection in Namibia. p. 14-96
53. von Nahmen, Carsten (2001): Deutschsprachige Medien in Namibia
56. Rothe, Andreas (2010): Media System and News Selection in Namibia. p. 14-96
57. https://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Namibia-EDUCATION.html
58. http://www.nied.edu.na/
59. "Arhiw nusgasy". Archived from the original on 2020-05-23. Retrieved 2020-05-23. 
60. "Arhiw nusgasy" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2018-07-11. Retrieved 2020-05-23. 
61. https://neweralive.na/posts/corona-mayhem
62. https://www.namibian.com.na/199873/archive-read/More-coronavirus-cases-detected
63. http://www.aidsinafrica.net/
64. http://files.unaids.org/en/media/unaids/contentassets/documents/unaidspublication/2011/JC2216_WorldAIDSday_report_2011_en.pdf