Azərbaycan
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Кыргыз Республикасы Gyrgyz Respublikasy Paýtagt Bişkek Prezident Dil Gyrgyzystan respublikasynyň döwlet gimni 199 900 km
Gyrgyzystan
| | |||||
| Paýtagt | Bişkek | ||||
| Prezident | |||||
| Dil | |||||
| Gyrgyzystan respublikasynyň döwlet gimni | |||||
| 199.900 km² | |||||
| Ilat – ilat/km² | 5.264.000 26/km² | ||||
| 25 1991 | |||||
| Pul | Gyrgyz sum | ||||
| Wagt | +6 | ||||
| 996 | |||||
| .kg | |||||
Gyrgyzystan (gyrg. Кыргызстан), Aziýa'da bir döwlet.
1991-nji ýylyň 31-nji awgustynda garaşsyzlygyny gazanan Gyrgyzystan demirgazykda Gazagystan, günbatarda Özbegistan, günortada Täjigistan, günorta-gündogarda Hytaý bilen serhetleşýändir.
Döwletiň tutýan meýdany 198 500 inedördül kilometr bolup, ilaty 6,598,944 adamdyr . Ilatyň 64,9 % gyrgyzlar, 13,8%, özbekler, 12,5% ruslardyr.
Gyrgyzystanyň topraklarynyň 65%-ini tutýandyr. Bu döwletde ýerleşýän dünýäde ululygy boýunça Titikakadan soňra ikinji dag kölüdir.
Gyrgyzystanyň esasy şäherleri we welaýatlary: Bişkek (öňki ady Frunze), (merkezi Batken), (merkezi Tokmok), (merkezi Jelal-abad), (merkezi Naryn), Oş (merkezi Oş), (merkezi Talas), (merkezi Karakol).
Paýtagty Bişkek bolup, 1825-nji ýylda tarapyndan Bişkek sebitinde gala hökmünde gurlandyr. Bişkek 1922-nji ýylda Daglyk oblastynyň merkezi, 1924-nji ýylda paýtagty bolupdyr. 1926-njy ýylda şäheriň ady Frunze ( Bişkekde doglupdyr) diýlip üýtgedilipdir. 1991-nji ýylda şähere taryhy ady gaýtarylyp berlipdir. 2000-nji ýyldan başlap Oş şäheri döwletiň günorta paýtagtydyr.
Gyrgyzystanyň milli pul birligi .
Garaşsyz Gyrgyzystanyň içeri we daşary syýasaty
Gyrgyzystan 1991-nji ýylyň 31-nji awgustynda garaşsyzlygyny yglan edipdir. Şol ýylyň 12-nji oktýabrynda saýlaw esasynda Gyrgyzystanyň Prezidentligine saýlanypdyr. 1991-nji ýylyň dekabrynda Gyrgyzystan Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygyna giren şertnama gol çekipdir.Gyrgyzystanyň garaşsyzlygy ilkinji ykrar eden döwlet Türkiýedir (24-nji dekabr 1991).
Gyrgyzystanda ilçihana açan ilkinji döwlet Amerikanyň Birleşen Ştatlarydyr (1992-nji ýýlyň 1-nji fewraly). 28-nji fewralda Türkiýe Bişkekde ilçihanasyny açypdyr. Gyrgyzystan 1992-nji ýylyň 2-nji martynda Birleşen Milletler Guramasyna kabul edilipdir. 1992-nji ýylda , , 1996-njy ýyldan başlap agzasydyr.
UNESCO-nyň goldawy bilen Gyrgyzystanda “” dessanynyň 1000 ýyllygy (1995) we Oş şäheriniň 3000 ýyllygy (2000) ýyllygy bellenilipdir. Gyrgyzystanyň teklibi bilen 2002-nji ýyl Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan “” diýlip kabul edilipdir.
-iň ýykylmagyndan soňra taýyarlamak üçiň ýörite topar düzülip işlenilipdir we 1993-nji ýylyň 5-nji maýynda Gyrgyzystanyň ilkinji Konstitusiýasy yglan edilipdir.
1992-nji ýylyň 3-nji martynda tassyklanylypdyr. Döwletiň gimni şol ýylyň 18-nji dekabrynda, gerbi bolsa 1994-nji ýylyň 14-nji ýanwarynda kabul edilipdir. 1992-nji ýylda öz milli goşunyny guran Gyrgyzystanyň yaragly güýçleriniň serkerdebaşysy Prezidentdir. Gyrgyzystanyň resmi dili gyrgyzjadyr. 2001-nji ýylyň 24-nji dekabrynda çykarylan kanun bilen rus dili döwletiň ikinji resmi dili bolupdyr. Häzirki wagtda Gyrgyzystanda ulanylýan elipbiý 1940-njy ýyldan bäri dowam edip gelýän .
Garaşsyzlyk ýyllarynda Gyrgyzystanyň metbugatynda dürli atdaky gazet-žurnallar çap edilýärler. (Baýdak), , , , ýaly hususy gazetler, (Kutadgu Bilig) ýaly ýarym resmi gazetler, (Gyrgyz baýdagy), , (Erkin daglar) ýaly resmi gazetler metbugatyň esasy organlarydyr. Şeýle hem Türkiýäniň Zaman gazeti hem çykýandyr.
2005-nji ýylda Gyrgyzystandaky parlament saýlawlaryndan soňra Prezidentlige saýlandy. 2010-njy ýylyň aprel aýynda başlaýan halk gozgalaňynyň netijesinde öňki Daşary işler ministri Gyrgzystanyň Prezidentligine saýlandy.
Ykdysadyýet
Gyrgyzystanyň Milli banky Gyrgyzystanyň merkezi banky bolup hyzmat edýär.
Gyrgyzystan öňki Sowet Soýuzynyň iň garyp dokuzynjy ýurdy we häzirki wagtda Merkezi Aziýada Täjigistandan soň ikinji garyp ýurt.Ýurduň ilatynyň 22,4% -i garyplyk çäginden aşakda ýaşaýar
Halkara Walýuta Gaznasy (HPG), Bütindünýä Banky we Aziýa Ösüş Banky ýaly esasy günbatar karz berýänleriň goldawyna garamazdan, Gyrgyzystan garaşsyzlykdan soň ykdysady kynçylyklara sezewar boldy. Ilkibaşda bular Sowet söwda blogunyň dargamagynyň we respublikanyň isleg ykdysadyýetine geçmegine päsgel berýän bazarlaryň ýitmeginiň netijesi boldy.
Hökümet çykdajylary azaltdy, baha subsidiýalarynyň köpüsini bes etdi we goşulan baha üçin salgyt girizdi. Umuman aýdanyňda, hökümet bazar ykdysadyýetine geçmegi maksat edinýär. Ykdysady durnuklaşdyryş we özgertmeler arkaly hökümet uzak möhletleýin yzygiderli ösüş nusgasyny döretmäge synanyşýar. Özgertmeler 1998-nji ýylyň 20-nji dekabrynda Gyrgyzystanyň Bütindünýä Söwda Guramasyna (BSG) goşulmagyna sebäp boldy.
Gyrgyzystanyň ykdysadyýetine Sowet Soýuzynyň dargamagy we giň bazarynyň ýitmegi agyr täsir etdi. 1990-njy ýylda Gyrgyzystanyň eksportynyň 98% töweregi Sowet Soýuzynyň beýleki ýerlerine gitdi. Şeýlelik bilen, 1990-njy ýyllaryň başynda ýurduň ykdysady görkezijileri öňki Sowet Soýuzynda däp bolan bazarlarynyň ýitip gitmegi bilen zawodlar we döwlet fermalary ýykylan Ermenistan, Azerbaýjan we Täjigistandan başga öňki Sowet respublikalaryndan has erbetdi. Soňky ýyllarda ykdysady görkezijiler ep-esli gowulaşan hem-de esasanam 1998-nji ýyldan bäri ýeterlik maliýe girdejilerini almakda we ýeterlik sosial howpsuzlyk toruny üpjün etmekde kynçylyklar galýar. Russiýada işleýän 800 000 töweregi gyrgyz migrantynyň pul iberişleri Gyrgyzystanyň jemi içerki önüminiň 40% -ini emele getirýär.
Oba hojalygy Gyrgyzystanyň ykdysadyýetiniň möhüm pudagydyr (Gyrgyzystanda oba hojalygyna serediň). 1990-njy ýyllaryň başynda hususy oba hojalygy hasylyň üçden birinden ýarysyna çenli üpjün etdi. 2002-nji ýylda oba hojalygy jemi içerki önümiň 35,6% -ini we işiň ýarysyny düzdi. Gyrgyzystanyň sebiti daglyk bolup, maldarçylygy ösdürip ýetişdirýär, iň uly oba hojalygydyr, şonuň üçin ýüň, et we süýt önümleri esasy harytlardyr. Esasy ekinlere bugdaý, şeker şugundyry, kartoşka, pagta, temmäki, gök önümler we miweler girýär. Daşary ýurtlardan getirilýän agrohimiýa we nebitiň bahalary gaty ýokary bolansoň, köp ekerançylyk nesillerdäki ýaly el we at bilen amala aşyrylýar. Oba hojalygyny gaýtadan işlemek senagat ykdysadyýetiniň esasy bölegi, şeýle hem daşary ýurt maýa goýumlary üçin iň özüne çekiji pudaklardan biridir.
Gyrgyzystan mineral serişdelere baý, ýöne ähmiýetli nebit we tebigy gaz gorlaryna eýe; nebit we gaz import edýär. Mineral gorlarynyň arasynda kömür, altyn, uran, antimon we beýleki gymmatly metallar bar. Metallurgiýa möhüm pudak bolup, hökümet bu ugurdan daşary ýurt maýa goýumlaryny çekmegi umyt edýär. Hökümet Kumtor altyn käninden we beýleki sebitlerden altyn çykarmak we gaýtadan işlemek boýunça daşary ýurtlylaryň işjeň gatnaşmagyny höweslendirýär. Waterurduň bol suw baýlyklary we daglyk ýerler oňa köp mukdarda gidroelektrik energiýasyny öndürmäge we eksport etmäge mümkinçilik berýär.
Esasy eksport reňkli metallar we minerallar, ýüň önümleri we beýleki oba hojalyk önümleri, elektrik energiýasy we käbir in engineeringenerçilik önümleri. Importda nebit we tebigy gaz, gara metallar, himiki maddalar, tehnika, agaç we kagyz önümleri, käbir iýmitler we käbir gurluşyk materiallary bar. Öňdebaryjy söwda hyzmatdaşlary Germaniýa, Russiýa, Hytaý, Gazagystan we Özbegistan. Pekin 2013-nji ýylda “Bir guşak we ýol başlangyjy” (BRI) işe başlandan soň, Hytaý ykdysady gatnaşygyny giňeltdi we Gyrgyzystanda ençeme infrastruktura taslamalaryna başlady.
Telekommunikasiýa infrastrukturasy barada aýdylanda bolsa, Gyrgyz Respublikasy Bütindünýä Ykdysady Forumyň Tor Taýýarlyk Indeksinde (NRI) Merkezi Aziýada soňky orunda durýar - bu ýurduň maglumat we aragatnaşyk tehnologiýalarynyň ösüş derejesini kesgitlemek üçin görkeziji. Gyrgyz respublikasy 2014-nji ýyldaky NRI reýtinginde umumy sanawda 118-nji ýeri eýeledi, 2013-nji ýyldan üýtgemedi.
Miras instituty tarapyndan ykdysady azatlyk boýunça Gyrgyzystan 78-nji ýerde durýar.
COVID-19 pandemiýasynyň hyzmatlara, pul geçirmelerine we tebigy baýlyklara bil baglaýan Gyrgyzystanyň ykdysadyýetine ep-esli täsir etmegine garaşylýar. Netijede, ykdysady çökgünligi azaltmak we soňky ýyllarda gazanylan ösüşiň köp bölegini goramak üçin Bütindünýä banky ýurtdaky birnäçe taslamany maliýeleşdirmek arkaly goldaw berer.
Gyrgyzystan
| Türk döwletler: Azerbaýjan • Gazagystan • Gyrgyzystan • Demirgazyk Kipr Türk Respublikasy • Özbegistan • Türkiýe • Türkmenistan | |
| Awtonom Türk Döwletler: Altaý Respublikasy | | Başgyrdystan | Çuwaşystan | Dagystan | Gündogar Türkistan | | Gagauzystan | | Garagalpagystan | | | Krym Awtonom Respublikasy | Nahçywan | Tatarystan | Tuwa Respublikasy | | |
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Gyrgyzystan hakda maglumat, Gyrgyzystan näme? Gyrgyzystan näme diýmek?
Kyrgyz Respublikasy Gyrgyz Respublikasy Paytagt Biskek Prezident Dil Gyrgyzystan respublikasynyn dowlet gimni 199 900 km Ilat ilat km 5 264 000 26 km 25 1991 Pul Gyrgyz sum Wagt 6 996 kg Gyrgyzystan gyrg Kyrgyzstan Aziya da bir dowlet 1991 nji yylyn 31 nji awgustynda garassyzlygyny gazanan Gyrgyzystan demirgazykda Gazagystan gunbatarda Ozbegistan gunortada Tajigistan gunorta gundogarda Hytay bilen serhetlesyandir Dowletin tutyan meydany 198 500 inedordul kilometr bolup ilaty 6 598 944 adamdyr Ilatyn 64 9 gyrgyzlar 13 8 ozbekler 12 5 ruslardyr Gyrgyzystanyn topraklarynyn 65 ini tutyandyr Bu dowletde yerlesyan dunyade ululygy boyunca Titikakadan sonra ikinji dag koludir Gyrgyzystanyn esasy saherleri we welayatlary Biskek onki ady Frunze merkezi Batken merkezi Tokmok merkezi Jelal abad merkezi Naryn Os merkezi Os merkezi Talas merkezi Karakol Paytagty Biskek bolup 1825 nji yylda tarapyndan Biskek sebitinde gala hokmunde gurlandyr Biskek 1922 nji yylda Daglyk oblastynyn merkezi 1924 nji yylda paytagty bolupdyr 1926 njy yylda saherin ady Frunze Biskekde doglupdyr diylip uytgedilipdir 1991 nji yylda sahere taryhy ady gaytarylyp berlipdir 2000 nji yyldan baslap Os saheri dowletin gunorta paytagtydyr Gyrgyzystanyn milli pul birligi Garassyz Gyrgyzystanyn iceri we dasary syyasatyGyrgyzystan 1991 nji yylyn 31 nji awgustynda garassyzlygyny yglan edipdir Sol yylyn 12 nji oktyabrynda saylaw esasynda Gyrgyzystanyn Prezidentligine saylanypdyr 1991 nji yylyn dekabrynda Gyrgyzystan Garassyz Dowletlerin Arkalasygyna giren sertnama gol cekipdir Gyrgyzystanyn garassyzlygy ilkinji ykrar eden dowlet Turkiyedir 24 nji dekabr 1991 Gyrgyzystanda ilcihana acan ilkinji dowlet Amerikanyn Birlesen Statlarydyr 1992 nji yylyn 1 nji fewraly 28 nji fewralda Turkiye Biskekde ilcihanasyny acypdyr Gyrgyzystan 1992 nji yylyn 2 nji martynda Birlesen Milletler Guramasyna kabul edilipdir 1992 nji yylda 1996 njy yyldan baslap agzasydyr UNESCO nyn goldawy bilen Gyrgyzystanda dessanynyn 1000 yyllygy 1995 we Os saherinin 3000 yyllygy 2000 yyllygy bellenilipdir Gyrgyzystanyn teklibi bilen 2002 nji yyl Birlesen Milletler Guramasy tarapyndan diylip kabul edilipdir in yykylmagyndan sonra tayyarlamak ucin yorite topar duzulip islenilipdir we 1993 nji yylyn 5 nji mayynda Gyrgyzystanyn ilkinji Konstitusiyasy yglan edilipdir 1992 nji yylyn 3 nji martynda tassyklanylypdyr Dowletin gimni sol yylyn 18 nji dekabrynda gerbi bolsa 1994 nji yylyn 14 nji yanwarynda kabul edilipdir 1992 nji yylda oz milli gosunyny guran Gyrgyzystanyn yaragly guyclerinin serkerdebasysy Prezidentdir Gyrgyzystanyn resmi dili gyrgyzjadyr 2001 nji yylyn 24 nji dekabrynda cykarylan kanun bilen rus dili dowletin ikinji resmi dili bolupdyr Hazirki wagtda Gyrgyzystanda ulanylyan elipbiy 1940 njy yyldan bari dowam edip gelyan Garassyzlyk yyllarynda Gyrgyzystanyn metbugatynda durli atdaky gazet zurnallar cap edilyarler Baydak yaly hususy gazetler Kutadgu Bilig yaly yarym resmi gazetler Gyrgyz baydagy Erkin daglar yaly resmi gazetler metbugatyn esasy organlarydyr Seyle hem Turkiyanin Zaman gazeti hem cykyandyr 2005 nji yylda Gyrgyzystandaky parlament saylawlaryndan sonra Prezidentlige saylandy 2010 njy yylyn aprel ayynda baslayan halk gozgalanynyn netijesinde onki Dasary isler ministri Gyrgzystanyn Prezidentligine saylandy YkdysadyyetGyrgyzystanyn Milli banky Gyrgyzystanyn merkezi banky bolup hyzmat edyar Gyrgyzystan onki Sowet Soyuzynyn in garyp dokuzynjy yurdy we hazirki wagtda Merkezi Aziyada Tajigistandan son ikinji garyp yurt Yurdun ilatynyn 22 4 i garyplyk caginden asakda yasayar Halkara Walyuta Gaznasy HPG Butindunya Banky we Aziya Osus Banky yaly esasy gunbatar karz beryanlerin goldawyna garamazdan Gyrgyzystan garassyzlykdan son ykdysady kyncylyklara sezewar boldy Ilkibasda bular Sowet sowda blogunyn dargamagynyn we respublikanyn isleg ykdysadyyetine gecmegine pasgel beryan bazarlaryn yitmeginin netijesi boldy Hokumet cykdajylary azaltdy baha subsidiyalarynyn kopusini bes etdi we gosulan baha ucin salgyt girizdi Umuman aydanynda hokumet bazar ykdysadyyetine gecmegi maksat edinyar Ykdysady durnuklasdyrys we ozgertmeler arkaly hokumet uzak mohletleyin yzygiderli osus nusgasyny doretmage synanysyar Ozgertmeler 1998 nji yylyn 20 nji dekabrynda Gyrgyzystanyn Butindunya Sowda Guramasyna BSG gosulmagyna sebap boldy Gyrgyzystanyn ykdysadyyetine Sowet Soyuzynyn dargamagy we gin bazarynyn yitmegi agyr tasir etdi 1990 njy yylda Gyrgyzystanyn eksportynyn 98 toweregi Sowet Soyuzynyn beyleki yerlerine gitdi Seylelik bilen 1990 njy yyllaryn basynda yurdun ykdysady gorkezijileri onki Sowet Soyuzynda dap bolan bazarlarynyn yitip gitmegi bilen zawodlar we dowlet fermalary yykylan Ermenistan Azerbayjan we Tajigistandan basga onki Sowet respublikalaryndan has erbetdi Sonky yyllarda ykdysady gorkezijiler ep esli gowulasan hem de esasanam 1998 nji yyldan bari yeterlik maliye girdejilerini almakda we yeterlik sosial howpsuzlyk toruny upjun etmekde kyncylyklar galyar Russiyada isleyan 800 000 toweregi gyrgyz migrantynyn pul iberisleri Gyrgyzystanyn jemi icerki onuminin 40 ini emele getiryar Oba hojalygy Gyrgyzystanyn ykdysadyyetinin mohum pudagydyr Gyrgyzystanda oba hojalygyna seredin 1990 njy yyllaryn basynda hususy oba hojalygy hasylyn ucden birinden yarysyna cenli upjun etdi 2002 nji yylda oba hojalygy jemi icerki onumin 35 6 ini we isin yarysyny duzdi Gyrgyzystanyn sebiti daglyk bolup maldarcylygy osdurip yetisdiryar in uly oba hojalygydyr sonun ucin yun et we suyt onumleri esasy harytlardyr Esasy ekinlere bugday seker sugundyry kartoska pagta temmaki gok onumler we miweler giryar Dasary yurtlardan getirilyan agrohimiya we nebitin bahalary gaty yokary bolanson kop ekerancylyk nesillerdaki yaly el we at bilen amala asyrylyar Oba hojalygyny gaytadan islemek senagat ykdysadyyetinin esasy bolegi seyle hem dasary yurt maya goyumlary ucin in ozune cekiji pudaklardan biridir Gyrgyzystan mineral serisdelere bay yone ahmiyetli nebit we tebigy gaz gorlaryna eye nebit we gaz import edyar Mineral gorlarynyn arasynda komur altyn uran antimon we beyleki gymmatly metallar bar Metallurgiya mohum pudak bolup hokumet bu ugurdan dasary yurt maya goyumlaryny cekmegi umyt edyar Hokumet Kumtor altyn kaninden we beyleki sebitlerden altyn cykarmak we gaytadan islemek boyunca dasary yurtlylaryn isjen gatnasmagyny howeslendiryar Waterurdun bol suw baylyklary we daglyk yerler ona kop mukdarda gidroelektrik energiyasyny ondurmage we eksport etmage mumkincilik beryar Esasy eksport renkli metallar we minerallar yun onumleri we beyleki oba hojalyk onumleri elektrik energiyasy we kabir in engineeringenercilik onumleri Importda nebit we tebigy gaz gara metallar himiki maddalar tehnika agac we kagyz onumleri kabir iymitler we kabir gurlusyk materiallary bar Ondebaryjy sowda hyzmatdaslary Germaniya Russiya Hytay Gazagystan we Ozbegistan Pekin 2013 nji yylda Bir gusak we yol baslangyjy BRI ise baslandan son Hytay ykdysady gatnasygyny gineltdi we Gyrgyzystanda enceme infrastruktura taslamalaryna baslady Telekommunikasiya infrastrukturasy barada aydylanda bolsa Gyrgyz Respublikasy Butindunya Ykdysady Forumyn Tor Tayyarlyk Indeksinde NRI Merkezi Aziyada sonky orunda duryar bu yurdun maglumat we aragatnasyk tehnologiyalarynyn osus derejesini kesgitlemek ucin gorkeziji Gyrgyz respublikasy 2014 nji yyldaky NRI reytinginde umumy sanawda 118 nji yeri eyeledi 2013 nji yyldan uytgemedi Miras instituty tarapyndan ykdysady azatlyk boyunca Gyrgyzystan 78 nji yerde duryar COVID 19 pandemiyasynyn hyzmatlara pul gecirmelerine we tebigy baylyklara bil baglayan Gyrgyzystanyn ykdysadyyetine ep esli tasir etmegine garasylyar Netijede ykdysady cokgunligi azaltmak we sonky yyllarda gazanylan osusin kop bolegini goramak ucin Butindunya banky yurtdaky birnace taslamany maliyelesdirmek arkaly goldaw berer Gyrgyzystan we Turk dowletler Azerbayjan Gazagystan Gyrgyzystan Demirgazyk Kipr Turk Respublikasy Ozbegistan Turkiye Turkmenistan Awtonom Turk Dowletler Altay Respublikasy Basgyrdystan Cuwasystan Dagystan Gundogar Turkistan Gagauzystan Garagalpagystan Krym Awtonom Respublikasy Nahcywan Tatarystan Tuwa Respublikasy