Azərbaycan
Lietuva
Malta
ශ්රී ලංකාව
Türkmenistan
Türkiyə
Gysgaça maglumatHöküm sürdi 1072 1092 Özünden öň Alp Arslan Özünden soň Mahmyt I Seljukly Çagalary 1 Berkýaryk 2 3 4 5 6
Muizzeddin Mälikşa
Gysgaça maglumat
Höküm sürdi 1072-1092
Özünden öň: Alp Arslan
Özünden soň: Mahmyt I Seljukly
Çagalary: 1. Berkýaryk
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Ýurdy:
Kakasy: Alp Arslan
Doguldy: 16. 08. 1055.
Öldi: 19. 11. 1092. (37 ýaş) Bagdat
Depin edildi: Yspyhan
Dini: Yslam,
Lakamy: Muizeddin (gysga), Jelaluddöwle, Abul-fatyh.
Dini ady: Hasan Türkmen
Dakylan ady: Mälik şa
Doly ady: Alp Arslan bin Çagry bin Mikaýyl bin Seljuk bin Dükak. Soltan Jelaluddöwle Weddin Muizzuddin Abulfatyh Mälikşa niň hökümdarydyr (1072-1092) Hökümdarlyk eden döwründe özüniň iň gülläp ösen döwri we sethetleriniň giňän döwri bolupdyr. Seljukly türkmen döwletiniň serhedi dan ne, dan Hindistan serhetlerine çenli uzandy (10. 000.000 km²). Mälikşadan soňra Seljuklylar öňki güýçli döwürlerini getirip bilmediler. Onuň döwründe astrolog Omar Haýýam we lukman hem-de dagylar syýasat ugurlaryna berk ýapyşypdyrlar. Mälikşa yň ynda dynç güni doguldy. Çagalygy Yspyhan we onuň ýakynlarynda geçdi. Kakasy Alp Arslan onda gaýratly, garadangaýtmaz alamatlary görüp onuň bilen aýratyn gyzyklandy. Mälik şa uzyn boýly, biraz tokkarak we ak tenli, bugdaý reňk adam bolupdyr. Mälikşa kakasy bilen birlikde entek çaga wagtlary Gürjüstana (Gruziýa) bolan ýörüşlere gatnaşdy. Şol ýyllar hanynyň gyzy bilen öýlendi. Alp Arslan 1066-njy ýylda Mälikşany tagt mirasdüşeri edip belledi we «Ykda» hökmünde Yspyhan şäherini oňa berdi. 1071-nji ýylda kakasy Alp Arslan bilen Siriýa ýörüşe çykdy. Kakasy Wizantiýa iň Anadolydaky hereketlerini durdurmak üçin demirgazyk günbatara tarap hereket etdi we Malazgirt söweşinde ýeňiş gazandy. Mälik şa bu wagtlar Siriýadaky nda galdy. 1072-nji ýylda ýene kakasy Garahanlylara garşy ýörüşe çykanda ondan galmady. Kakasy şol ýörüşlerinde Garahanly gala serkerdesi tarapyndan şehit bolupdy. Mälikşa Seljukly goşunlarynyň başyna geçdi we soltan bolandygyny yglan etdi. Çagry begiň ogly bolan, ýagny agasy Mälikşanyň soltanlyga dalaş etmegini kabul etmedi. Mälikşa ýanynda wezir Nyzamylmülk bilen birlikde günbatar Eýranyň içine goşun çekip ýörüş etdi. Kawurt beg bolsa goşuny bilen 1073-nji ýylyň 17-nji Aprelinde Eýranda ýerleşen Eraka (Karaç) süsňäp girdi. Bu söweşde käbir Türkmen esgerleri Kawurt begiň tarapyna geçdi. Şol sebäpden Mälik şa we onuň goşuny asgyn geldi. Kawurt beg tussag edildi we iki oglunyň gözlerini kör etdiler. Şondan şoň Seljukly döwletindäki emrler Mälik şa tarapyndan buýrulyp soltan hökmünde tanalyp başlandy. 1074-nji ýylda Bagdatda täze Abbasy halyfy Mälik şanyň soltan bolandygyny yglan etdi.
Hökümdarlygy
Mälikşa 1072-nji ýylda soltan bolanyndan soňra wezirlik wezipesini Nyzamylmülke berdi. Mälikşanyň hökümdarlyk eden wagtlary Beýik Seljukly döwletiniň iň parlak döwri bolupdyr. Tagta geçeninde jigsi tagty we patyşalygy eýelemek üçin uruş yglan etdi. Mälik şa onuň gozgalaňyny basyp ýatyrdy. Pursatdan peýdalanan Gaznaly we Garahanly türkmen döwletleri birleşip Mälik şanyň garşysyna aýaga galdylar. Mälikşa bu ikisiniň hem üstünden ýeňiş gazandy. Garahanly türkmen döwleti bu ýeňlişden soňra iki bölege bölündi. Gündogar Garahanlylary , ni bolsa ýykdy. Mälikşa tagta çykanyndan soňra Gaznalylar we Garahanlylar Seljukly türkmen döwletine ýene çozdylar. da Gaznalylar Soltany Ybraýym Alp Arslanyň ölümini pursat bilip nyň demirgazygyndaky topraklaryny eýeledi. Mälikşa herkete geçip bir çozuşy bilen bu topraklary ýene yzyna aldy. 20 ýaşlarynda Gaznalylar soltany Ybraýym han bilen Mälikşanyň arasynda parahatçylyk gazandy. Serhetler üýtgemedi we birek-biregiň üstüne çozmaly däl edildi. Şondan soňra Mälikşa beýleki goňşy döwletlere garşy syýasy planlary düzdi. Seljukly döwletine täze topraklary goşmak maksady bilen tejribeli söweşçileri ýetişdirdi. Kakasy Alp Arslanyň alyp ýetişip bilmedik a iki sapar öz şahsy esgerleri bilen ýörüşe çykdy. 1073-1073-nji ýyllarda günbatar Garahanlylara tarap herekete geçdi. Olaryň özlerini bolsa Amyderýanyň sag kenaryndan gysyp çykardy we ni zabt edip aldy[4]. 1089-njy ýyldaky ýörüşinde Mälik şa Samarkanty eýeledi we ol ýeriniň häkimi Türkan hatynyň ýegeni tussag etdirýär. Soňra a (häzirki Gazagystandaky «» ýa-da orsça Semireçýe) tarap bardy we y dolandyrýan niň hökümdary Mälikşaha boýun boldy. 1086-1087-nji ýyllarda da da ýerleşen yň üstüne uly goşun iberdi. Kawkaziýada Mälikşa Gürjüstana tarap üç sapar ýörüş etdi. Soňra 1078-1079-njy we 1086-njy ýylda gazanylan ýeňişlerde Mälik şa özüniň başarnygyny görkezdi. Agyr ýörüşlerden soňra de hyzmata duran Gürjüleriň karoly we onuň etrabyndakylar Seljukly türkmen döwletiniň häkimýetini kabul etdiler. tarap e täze göçüp gelen bu ýerlerden göçürmek üçin 1087-nji ýylda weziri iň taýynlan plany amala aşyrlyp başlandy. Bu ýerdäkileri we Halap galalarynyň aralygyndaky «Ukeýle» göçürdi. 1086-1087-nji ýyllarda gyş aýyndaky ýörüşlerde Urfa, Halap, we galalary eýelenip Seljuklylar Ortaýer deňzine çykdylar. Mälikşanyň döwründe Seljuk serkerdeleri Palestinany we Ýemeni hem eýelediler. Mälikşanyň baştutanlygyndaky Seljuk türkmenleriniň akymy dowam edýärdi. Seljuklar ökde söweşiji atarman, çaparman esgerlerdi. Goşunda «Gulam» ady berilen aýratyn ýeňil ýaraglandyrylan urşujylar we hakyna tutma esgerler hem bar eken. Mälikşanyň 46 müň suwarysy bilen hereket edýär eken. Bu esgerlere serkerdelik edýän ökde emirler hem bardy. Mälikşanyň emirleriniň käbirleri:
1. (ö. 1084)
2. (ö.1094)
3. (ö. 1099)
4. (ö. 1094)
5. (ö. 1100)
6. (...-....)
Mälikşa günbatara tarap gönükdiren syýasatyny Türkmen emirleriniň kömegi bilen amala aşyrypdy. Mälikşa ilki bilen Palestina we Atsyza garşy söweşe ugratdy. Soňra gündogar Arabystandaky Karmatylara garşy söweşde goşun serkerdesi edip ugratdy. Ýene bir Türkmen asylly bolan Gürjüstana tarap ýollan goşunyna serkerde edip belläpdi. Ýemene ugradan goşunynyň başynda hem Türkmen Emiri atly adam bolupdyr. Bu serkerdeler Göçüp gelen türkmenlere garaşsyz ýerleri taýynlapdyrlar. we obalaryna Türkmenler göçüp bardylar. Emma Mälikşa bilen Türkmenleriň arasy sowaşypdyr diýlip hasap edilýär. Sebäbi 1073-nji ýylyň 17-nji aprelinde agasy Kawurt beg bilen başlanan «nde» Türkmen emirleri Mälikşanyň goşunyny terk edip gidýärler. Mälikşa bolsa Eýrandaky Jebel topraklaryndaky Türkmenleri zorluk bilen göç etdiripdir.
Mirasy
Mälikşa döwründe Beýik Seljukly türkmen döwletiniň serhetleri we nden Kaşgara, Kawkaziýadan Ýemene çenli uzalypdyr. Mälikşa köplenç Yspyhan şäherinde dynç alypdyr. Şol sebäpli Yspyhan Mälikşanyň döwründe Beýik Seljukly döwletiniň paýtagty bolupdyr. Şahsy we döwlet hazynasy bilen goşunynyň entek ulanmadyk ýaraglary Yspyhandan 8 km günortasyndaky Soffa dagyndaky (ýada Sahdez) galasynda saklanýar. Soltan Mälik şa ömrüniň ahyrlarynda döwletiň merkezini Bagdat etmeklik kararyna gelipdi. Şol sebäpden 1092-nji ýylda ol ýerde aramgähler saldyrypdyr. Mälikşanyň ýurdunyň her taraplary bir standart görnüşde dolandyrylýardy. Emir Sawtekin Genje şäherine, Emir Atsyz Horezm şäherine, Emir Goheraýyn Bagdada, Emir Ýagy-Basan Antakýa, Emir Aksungur Halap şäherine, Emir Bozan Urfa, Emir Çökermiş bolsa Musul dolandyryjysy eken. Hökümdarlykdaky galan ýerlere bolsa Seljukly maşgalasynda terbiýe alan häkimler ýetişdirilýärdi. Olaryň käbirine bolsa «Mälik一 patyşa» diýlip atlandyrylýardy. (Gunduz) welaýatyna agasy , a jigsi Aýazy (ö.1073), soňra ogly (ö. 1084), soň onuň ogly jigsi , a (gozgalaň başladan agasy Kawurt begiň ogullary) giýewleri we , Azerbeýjana giýewsi we Siriýada jigsi hökmünde taýynlanypdyr. Mälikşa aw-awlamany gowy görýär eken. Syýahat edip aýlanmaklyk onuň göwnüni açypdyr. Mälikşa alymlary we bilim adamlaryny gorardy. Gazaly, Mahmyt Kaşgarly, Omar Haýýam we Ibn Sina ýaly alym şahyrlara kömek ederdi. Bagdatda soltan Mälikşa mesjidini bina etdirdi. Yspyhanda bir rasathana, kä ýerlerde kerwensaraýlar, köpriler, ymarat, gala, mesjit medreseler bina etdiripdir. Emma Mälikşanyň gurduran binalarynyň hiç biri biziň günlerimize çenli gelip ýetmändir. Yspyhan we da onuň adyna gurulan binalaryň taslama kitaplary tapyldy. 1074-nji ýylda Omar Haýýam Mälik şa üçin ny döretdi. Bu ýyl hasaby Yspyhandaky obserwatoriýada saklanypdyr. Söwda-satykdan alynan bergileriň käbirlerini aýyrtdy. niň islegi bilen y, lary we lary bergiden azat etdi. Haç ýollarynda guýulary gazdyrdy we bu ýollaryň howpsuzlygyny ýola goýdy.
Ölümi
Bir şyga çeşmesine görä Mälikşa Yslam içinde aýrylan mezhepleriň sebäbini we hakykysyny ykrar etmek üçin, Bagdatdaky Nyzamyýe Medresesinde 10 sany takwa ylymly-bilimli dini adamlary ýygnak etdiripdir. Soltan Mälikşanyň öziniň baştutanlygynda we bitarap bolup Nyzamylmülkiň gatnaşmagynda Nyzamylmülkiň mollasy bolan Mukatil bin Atiýýe bilen birlikde bu konferensiýa 3 güne çekdi. alymlary Mälikşanyň bütin soraglaryna den we Hadysy şeriflerden delil getirendiklerini görüp, haýran galypdyr we şu wagta çenli düşünjesiniň ýalňyş bolandygyny görüp Şyga mezhebine geçendigini konferensiýada aýdypdyr. Soňra Nyzamylmülk we käbir mejlisdäki adamlar hem Japary mezhebine geçipdirler. Şol günden soňra käbir Sünni alymlar Soltan Mälikşany we weziri Nyzamylmülki yzarlap başlaýarlar. Şol yzarlamalar sebäpli hijri 485-nji ýylyň Remezan aýynyň 12-sine (1092-nji ýylyň oktýabry) Nyzamylmülki we yz ýanyndan Soltan Mälikşany 37 ýaşynda öldürtdiler. Käbir çeşmelerde bolsa olaryň bu mesele bilen asla baglanyşykly däldigini we Mälikşanyň hem syrkawlykdan ölendigini aýdypdyr. Käbir çeşmeler Nyzamylmülki Hasan Sabbahyň emrindäki Haşhaşylar tarapyndan öldürilendigini ýazypdyrlar. Öz döwründe ýazylan möhüm senelerde we taryhçylaryň eserlerinde näme üçin we nähili ölendigi hakynda gapma-garşylykly maglumatlar bar. Taryhçy Ebul Feda Soltan Mälikşanyň 1092-1093-nji ýylda (hijri 485) Bagdatda aw şikar wagtyndan soň syrkawlap ölendigini ýazypdyr. Möhüm seneleri ýazyjy, taryhçy Hamdullah Mustewfi Kazwini «Taryhy Guzide» atly eserinde Mälikşanyň 1092-nji ýylyň Noýabrynda (Hijri. 585. Şowwal) 38 ýaşynda Bagdatda ölendigini ýazypdyr. Ermeni möhüm wakalary ýazyjy, taryhçy Wardana görä 1092-nji ýylda «Ýaraşmagy gowy görýän soltan öz aýaly tarapyndan zäherlenip öldürildi we kakasy Alp Arslanyň ýanynda Merw şäherinde depin edilendigini» ýazypdyr. Möhüm wakalary yzarlan Kyrak Ganjaketsiň ýazan Ermeni taryhy eserinde Mälikşanyň 20 ýyl höküm sürendigini, Ermeniler üçin gowy şertleri döredendigini, soňra bolsa aýaly tarapyndan zäherlenip öldürilendigini ýazypdyr. Urfaly Matia atly Hristiýan taryhçysy bolsa Mälikşanyň 1092-nji ýylyň fewral aýynyň 25-ine ýa 27-sine Bagdatdaky aýaly Samarkant soltanynyň gyzy tarapyndan zäherlenip öldürilendigini we kakasy Alp Arslanyň ýanynda Marandda depin edilendigini ýazypdyr.
Salgylanmalar
- Fazlulla Reşideddin (2010). "Üçünji Patyşa Soltan Jelaludöwle wed-din Mälikşa Ebul Feth bin Alp Arslan Muhammet bin Dawudyň Zikri" (Türkçe). ISBN 978-975-8839-76-6.
- Tettweti, Abdurreşid (1875). Fehrengi Reşidi.
- (1977) (Türkçe). Selçukname.
- Bosworth, Clifford E. “Malik-Shāh" ed. M. Th. Houtsma we başgalar. (1936) Encyclopaedia of Islam C.3, s. 272-74.
- Boshworth, 1968, s.. 92-93
- S. Aýdyn. (1960) The Observatory in Islam, Ankara:Türk Tarih Kurumu, s.161-166
- Mukatil bin Atiýýe - "Bagdat alynlarynyň konferensiýasy" kitaby, B. 2-Konferensiýanyň başlangyjy, S. 16., B. 12.S.94-95., B. 12. S. 96. (türkçe)
- Larousseniň uly Ensiklopediýasy
- Cawley, Charles, (2008-07) West Asia & North Africa, Chapter 5. Iran and Iraq. Seljukid Sultanat,Foundation for Medieval Genealogy TURKS.htm#_Toc179089990
Awtor: www.NiNa.Az
Neşir edilen senesi:
wikipediýa, wiki, kitap, kitaplar, kitaphana, makala, oka, göçürip al, mugt, mugt göçürip al, mp3, wideo, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, surat, aýdym-saz, aýdym, film, kitap, oýun, oýunlar, jübi telefony, android, ios, alma, jübi telefony, samsung, iphone, xiomi, xiaomi kompýuter, Muizzeddin Mälikşa hakda maglumat, Muizzeddin Mälikşa näme? Muizzeddin Mälikşa näme diýmek?
Gysgaca maglumatHokum surdi 1072 1092 Ozunden on Alp Arslan Ozunden son Mahmyt I Seljukly Cagalary 1 Berkyaryk 2 3 4 5 6 7 8 9 Yurdy Kakasy Alp Arslan Doguldy 16 08 1055 Oldi 19 11 1092 37 yas Bagdat Depin edildi Yspyhan Dini Yslam Lakamy Muizeddin gysga Jelaluddowle Abul fatyh Dini ady Hasan Turkmen Dakylan ady Malik sa Doly ady Alp Arslan bin Cagry bin Mikayyl bin Seljuk bin Dukak Soltan Jelaluddowle Weddin Muizzuddin Abulfatyh Maliksa nin hokumdarydyr 1072 1092 Hokumdarlyk eden dowrunde ozunin in gullap osen dowri we sethetlerinin ginan dowri bolupdyr Seljukly turkmen dowletinin serhedi dan ne dan Hindistan serhetlerine cenli uzandy 10 000 000 km Maliksadan sonra Seljuklylar onki guycli dowurlerini getirip bilmediler Onun dowrunde astrolog Omar Hayyam we lukman hem de dagylar syyasat ugurlaryna berk yapysypdyrlar Maliksa yn ynda dync guni doguldy Cagalygy Yspyhan we onun yakynlarynda gecdi Kakasy Alp Arslan onda gayratly garadangaytmaz alamatlary gorup onun bilen ayratyn gyzyklandy Malik sa uzyn boyly biraz tokkarak we ak tenli bugday renk adam bolupdyr Maliksa kakasy bilen birlikde entek caga wagtlary Gurjustana Gruziya bolan yoruslere gatnasdy Sol yyllar hanynyn gyzy bilen oylendi Alp Arslan 1066 njy yylda Maliksany tagt mirasduseri edip belledi we Ykda hokmunde Yspyhan saherini ona berdi 1071 nji yylda kakasy Alp Arslan bilen Siriya yoruse cykdy Kakasy Wizantiya in Anadolydaky hereketlerini durdurmak ucin demirgazyk gunbatara tarap hereket etdi we Malazgirt sowesinde yenis gazandy Malik sa bu wagtlar Siriyadaky nda galdy 1072 nji yylda yene kakasy Garahanlylara garsy yoruse cykanda ondan galmady Kakasy sol yoruslerinde Garahanly gala serkerdesi tarapyndan sehit bolupdy Maliksa Seljukly gosunlarynyn basyna gecdi we soltan bolandygyny yglan etdi Cagry begin ogly bolan yagny agasy Maliksanyn soltanlyga dalas etmegini kabul etmedi Maliksa yanynda wezir Nyzamylmulk bilen birlikde gunbatar Eyranyn icine gosun cekip yorus etdi Kawurt beg bolsa gosuny bilen 1073 nji yylyn 17 nji Aprelinde Eyranda yerlesen Eraka Karac susnap girdi Bu sowesde kabir Turkmen esgerleri Kawurt begin tarapyna gecdi Sol sebapden Malik sa we onun gosuny asgyn geldi Kawurt beg tussag edildi we iki oglunyn gozlerini kor etdiler Sondan son Seljukly dowletindaki emrler Malik sa tarapyndan buyrulyp soltan hokmunde tanalyp baslandy 1074 nji yylda Bagdatda taze Abbasy halyfy Malik sanyn soltan bolandygyny yglan etdi HokumdarlygyMaliksa 1072 nji yylda soltan bolanyndan sonra wezirlik wezipesini Nyzamylmulke berdi Maliksanyn hokumdarlyk eden wagtlary Beyik Seljukly dowletinin in parlak dowri bolupdyr Tagta geceninde jigsi tagty we patysalygy eyelemek ucin urus yglan etdi Malik sa onun gozgalanyny basyp yatyrdy Pursatdan peydalanan Gaznaly we Garahanly turkmen dowletleri birlesip Malik sanyn garsysyna ayaga galdylar Maliksa bu ikisinin hem ustunden yenis gazandy Garahanly turkmen dowleti bu yenlisden sonra iki bolege bolundi Gundogar Garahanlylary ni bolsa yykdy Maliksa tagta cykanyndan sonra Gaznalylar we Garahanlylar Seljukly turkmen dowletine yene cozdylar da Gaznalylar Soltany Ybrayym Alp Arslanyn olumini pursat bilip nyn demirgazygyndaky topraklaryny eyeledi Maliksa herkete gecip bir cozusy bilen bu topraklary yene yzyna aldy 20 yaslarynda Gaznalylar soltany Ybrayym han bilen Maliksanyn arasynda parahatcylyk gazandy Serhetler uytgemedi we birek biregin ustune cozmaly dal edildi Sondan sonra Maliksa beyleki gonsy dowletlere garsy syyasy planlary duzdi Seljukly dowletine taze topraklary gosmak maksady bilen tejribeli sowescileri yetisdirdi Kakasy Alp Arslanyn alyp yetisip bilmedik a iki sapar oz sahsy esgerleri bilen yoruse cykdy 1073 1073 nji yyllarda gunbatar Garahanlylara tarap herekete gecdi Olaryn ozlerini bolsa Amyderyanyn sag kenaryndan gysyp cykardy we ni zabt edip aldy 4 1089 njy yyldaky yorusinde Malik sa Samarkanty eyeledi we ol yerinin hakimi Turkan hatynyn yegeni tussag etdiryar Sonra a hazirki Gazagystandaky ya da orsca Semirecye tarap bardy we y dolandyryan nin hokumdary Maliksaha boyun boldy 1086 1087 nji yyllarda da da yerlesen yn ustune uly gosun iberdi Kawkaziyada Maliksa Gurjustana tarap uc sapar yorus etdi Sonra 1078 1079 njy we 1086 njy yylda gazanylan yenislerde Malik sa ozunin basarnygyny gorkezdi Agyr yoruslerden sonra de hyzmata duran Gurjulerin karoly we onun etrabyndakylar Seljukly turkmen dowletinin hakimyetini kabul etdiler tarap e taze gocup gelen bu yerlerden gocurmek ucin 1087 nji yylda weziri in tayynlan plany amala asyrlyp baslandy Bu yerdakileri we Halap galalarynyn aralygyndaky Ukeyle gocurdi 1086 1087 nji yyllarda gys ayyndaky yoruslerde Urfa Halap we galalary eyelenip Seljuklylar Ortayer denzine cykdylar Maliksanyn dowrunde Seljuk serkerdeleri Palestinany we Yemeni hem eyelediler Maliksanyn bastutanlygyndaky Seljuk turkmenlerinin akymy dowam edyardi Seljuklar okde sowesiji atarman caparman esgerlerdi Gosunda Gulam ady berilen ayratyn yenil yaraglandyrylan ursujylar we hakyna tutma esgerler hem bar eken Maliksanyn 46 mun suwarysy bilen hereket edyar eken Bu esgerlere serkerdelik edyan okde emirler hem bardy Maliksanyn emirlerinin kabirleri 1 o 1084 2 o 1094 3 o 1099 4 o 1094 5 o 1100 6 Maliksa gunbatara tarap gonukdiren syyasatyny Turkmen emirlerinin komegi bilen amala asyrypdy Maliksa ilki bilen Palestina we Atsyza garsy sowese ugratdy Sonra gundogar Arabystandaky Karmatylara garsy sowesde gosun serkerdesi edip ugratdy Yene bir Turkmen asylly bolan Gurjustana tarap yollan gosunyna serkerde edip bellapdi Yemene ugradan gosunynyn basynda hem Turkmen Emiri atly adam bolupdyr Bu serkerdeler Gocup gelen turkmenlere garassyz yerleri tayynlapdyrlar we obalaryna Turkmenler gocup bardylar Emma Maliksa bilen Turkmenlerin arasy sowasypdyr diylip hasap edilyar Sebabi 1073 nji yylyn 17 nji aprelinde agasy Kawurt beg bilen baslanan nde Turkmen emirleri Maliksanyn gosunyny terk edip gidyarler Maliksa bolsa Eyrandaky Jebel topraklaryndaky Turkmenleri zorluk bilen goc etdiripdir MirasyMaliksa dowrunde Beyik Seljukly turkmen dowletinin serhetleri we nden Kasgara Kawkaziyadan Yemene cenli uzalypdyr Maliksa koplenc Yspyhan saherinde dync alypdyr Sol sebapli Yspyhan Maliksanyn dowrunde Beyik Seljukly dowletinin paytagty bolupdyr Sahsy we dowlet hazynasy bilen gosunynyn entek ulanmadyk yaraglary Yspyhandan 8 km gunortasyndaky Soffa dagyndaky yada Sahdez galasynda saklanyar Soltan Malik sa omrunin ahyrlarynda dowletin merkezini Bagdat etmeklik kararyna gelipdi Sol sebapden 1092 nji yylda ol yerde aramgahler saldyrypdyr Maliksanyn yurdunyn her taraplary bir standart gornusde dolandyrylyardy Emir Sawtekin Genje saherine Emir Atsyz Horezm saherine Emir Goherayyn Bagdada Emir Yagy Basan Antakya Emir Aksungur Halap saherine Emir Bozan Urfa Emir Cokermis bolsa Musul dolandyryjysy eken Hokumdarlykdaky galan yerlere bolsa Seljukly masgalasynda terbiye alan hakimler yetisdirilyardi Olaryn kabirine bolsa Malik一 patysa diylip atlandyrylyardy Gunduz welayatyna agasy a jigsi Ayazy o 1073 sonra ogly o 1084 son onun ogly jigsi a gozgalan basladan agasy Kawurt begin ogullary giyewleri we Azerbeyjana giyewsi we Siriyada jigsi hokmunde tayynlanypdyr Maliksa aw awlamany gowy goryar eken Syyahat edip aylanmaklyk onun gownuni acypdyr Maliksa alymlary we bilim adamlaryny gorardy Gazaly Mahmyt Kasgarly Omar Hayyam we Ibn Sina yaly alym sahyrlara komek ederdi Bagdatda soltan Maliksa mesjidini bina etdirdi Yspyhanda bir rasathana ka yerlerde kerwensaraylar kopriler ymarat gala mesjit medreseler bina etdiripdir Emma Maliksanyn gurduran binalarynyn hic biri bizin gunlerimize cenli gelip yetmandir Yspyhan we da onun adyna gurulan binalaryn taslama kitaplary tapyldy 1074 nji yylda Omar Hayyam Malik sa ucin ny doretdi Bu yyl hasaby Yspyhandaky obserwatoriyada saklanypdyr Sowda satykdan alynan bergilerin kabirlerini ayyrtdy nin islegi bilen y lary we lary bergiden azat etdi Hac yollarynda guyulary gazdyrdy we bu yollaryn howpsuzlygyny yola goydy OlumiBir syga cesmesine gora Maliksa Yslam icinde ayrylan mezheplerin sebabini we hakykysyny ykrar etmek ucin Bagdatdaky Nyzamyye Medresesinde 10 sany takwa ylymly bilimli dini adamlary yygnak etdiripdir Soltan Maliksanyn ozinin bastutanlygynda we bitarap bolup Nyzamylmulkin gatnasmagynda Nyzamylmulkin mollasy bolan Mukatil bin Atiyye bilen birlikde bu konferensiya 3 gune cekdi alymlary Maliksanyn butin soraglaryna den we Hadysy seriflerden delil getirendiklerini gorup hayran galypdyr we su wagta cenli dusunjesinin yalnys bolandygyny gorup Syga mezhebine gecendigini konferensiyada aydypdyr Sonra Nyzamylmulk we kabir mejlisdaki adamlar hem Japary mezhebine gecipdirler Sol gunden sonra kabir Sunni alymlar Soltan Maliksany we weziri Nyzamylmulki yzarlap baslayarlar Sol yzarlamalar sebapli hijri 485 nji yylyn Remezan ayynyn 12 sine 1092 nji yylyn oktyabry Nyzamylmulki we yz yanyndan Soltan Maliksany 37 yasynda oldurtdiler Kabir cesmelerde bolsa olaryn bu mesele bilen asla baglanysykly daldigini we Maliksanyn hem syrkawlykdan olendigini aydypdyr Kabir cesmeler Nyzamylmulki Hasan Sabbahyn emrindaki Hashasylar tarapyndan oldurilendigini yazypdyrlar Oz dowrunde yazylan mohum senelerde we taryhcylaryn eserlerinde name ucin we nahili olendigi hakynda gapma garsylykly maglumatlar bar Taryhcy Ebul Feda Soltan Maliksanyn 1092 1093 nji yylda hijri 485 Bagdatda aw sikar wagtyndan son syrkawlap olendigini yazypdyr Mohum seneleri yazyjy taryhcy Hamdullah Mustewfi Kazwini Taryhy Guzide atly eserinde Maliksanyn 1092 nji yylyn Noyabrynda Hijri 585 Sowwal 38 yasynda Bagdatda olendigini yazypdyr Ermeni mohum wakalary yazyjy taryhcy Wardana gora 1092 nji yylda Yarasmagy gowy goryan soltan oz ayaly tarapyndan zaherlenip oldurildi we kakasy Alp Arslanyn yanynda Merw saherinde depin edilendigini yazypdyr Mohum wakalary yzarlan Kyrak Ganjaketsin yazan Ermeni taryhy eserinde Maliksanyn 20 yyl hokum surendigini Ermeniler ucin gowy sertleri doredendigini sonra bolsa ayaly tarapyndan zaherlenip oldurilendigini yazypdyr Urfaly Matia atly Hristiyan taryhcysy bolsa Maliksanyn 1092 nji yylyn fewral ayynyn 25 ine ya 27 sine Bagdatdaky ayaly Samarkant soltanynyn gyzy tarapyndan zaherlenip oldurilendigini we kakasy Alp Arslanyn yanynda Marandda depin edilendigini yazypdyr SalgylanmalarFazlulla Resideddin 2010 Ucunji Patysa Soltan Jelaludowle wed din Maliksa Ebul Feth bin Alp Arslan Muhammet bin Dawudyn Zikri Turkce ISBN 978 975 8839 76 6 Tettweti Abdurresid 1875 Fehrengi Residi 1977 Turkce Selcukname Bosworth Clifford E Malik Shah ed M Th Houtsma we basgalar 1936 Encyclopaedia of Islam C 3 s 272 74 Boshworth 1968 s 92 93 S Aydyn 1960 The Observatory in Islam Ankara Turk Tarih Kurumu s 161 166 Mukatil bin Atiyye Bagdat alynlarynyn konferensiyasy kitaby B 2 Konferensiyanyn baslangyjy S 16 B 12 S 94 95 B 12 S 96 turkce Laroussenin uly Ensiklopediyasy Cawley Charles 2008 07 West Asia amp North Africa Chapter 5 Iran and Iraq Seljukid Sultanat Foundation for Medieval Genealogy TURKS htm Toc179089990